دکتر محسن شجاع خانی در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی در رابطه با تأثیر زبان فارسی بر شناساندن بهتر فرهنگ و تمدن ایران و جلب توجه افکار عمومی جهان خاطرنشان کرد: پدیده جهانی‌شدن از برجسته‌ترین مشخصه‌های دوره معاصر شناخته می‌شود که به سبب ماهیت پیچیده خود، کم‌وبیش بر تمامی ملت‌ها و جوامع تأثیر فراوانی گذاشته است. در این میان زبان به‌عنوان پدیده‌ای ارتباطی، عنصری هویتی در عرصه‌های ملی و بین‌المللی از تأثیر آن مصون نمانده و در سایه دگرگونی‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دستخوش تغییرات بسیاری شده است.

آموزش و نفوذ زبان در جهان اوج اقتدار فرهنگی است

وی با بیان اینکه زبان و ادبیات فارسی به‌عنوان سند هویتی و مهم‌ترین پشتوانه فرهنگی از ظرفیت‌های بی‌شماری بهره می‌برد، افزود: اقتدار حقیقی در جهان امروز اقتدار فرهنگی است و اوج چنین اقتداری با آموزش و نفوذ زبان و ادبیات در جهان ممکن می‌شود. ازاین‌رو گسترش زبان و ادبیات فارسی در جهان از راهبردهای مهم فرهنگی کشور در عرصه بین‌المللی به شمار می‌آید.

شجاع خانی آثار ادبی ایران و سرمایه‌های معنوی آن را از ارزشمندترین میراث‌های هنری هویتی ایرانیان دانست و گفت: این میراث گران‌بها در بردارنده غنی‌ترین اندیشه‌های فلسفی، عرفانی، زیباشناسی کلامی است و سرشار از ظریف‌ترین تأملات و احساسات عرفانی و اخلاقی است.

رایزن فرهنگی پیشین ایران در زیمبابوه با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر اینکه «باید از پیشرفت علمی در کشور برای گسترش نفوذ زبان فارسی استفاده شود و زبان فارسی باید گسترش پیدا کند»، ادامه داد: درگذشته این زبان غنی در افغانستان، پاکستان، شبه‌قاره هند و تا مرزهای چین، آسیای میانه، ورارود، یا ماوراءالنهر، ترکیه و حتی بالکان گسترش و نفوذ داشته و شیوه‌ای مهم برای ارتباط فرهنگی میان ملل گوناگون خاورزمین بوده است. چنانکه زبان فارسی در مسیر جاده ابریشم و سایر راه‌های ارتباطی، تاریخی سرشار از تبادل فرهنگی و پیوستگی منطقه‌ای به وجود آورده است.

زبان فارسی پل ارتباطی ایران با برخی کشورهای منطقه

وی گفت: امروزه نیز در پیوستگی‌های فرهنگی کشورهای منطقه، زبان فارسی پل ارتباطی ایران با کشورهایی نظیر پاکستان، هند، ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان و افغانستان است. چهره‌های شاخصی مانند قاضی نذرالاسلام، شاعر ملی بنگلادش، علامه اقبال لاهوری از پاکستان، امیرخسرو دهلوی از هند و بسیاری دیگر از چهره‌ها برآیند همین پیوستگی و ارتباط فرهنگی به شمار می‌آیند.

حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی یکی از مناطق استراتژیک و مهم جهان

شجاع خانی افزود: حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی یکی از مناطق استراتژیک و مهم جهان بوده و بررسی‌های تاریخی و فرهنگی حکایت از آن است که علیرغم مرزهای جغرافیای هنوز هم بنیان و اساس فرهنگ، تمدن و زبان‌های مردمان آن حوزه نشات گرفته از زبان فارسی فرهنگ ایرانی است.

مدیرکل همکاری‌های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با بیان اینکه برخی از این سرزمین‌ها به معنای حکومتی و سیاسی روزگاری جزئی از ایران بوده‌اند و اینک به معنای فرهنگی و تمدنی در حوزه زبان فارسی قرار دارند، اضافه کرد: مردم آن منطقه به لحاظ زبانی و فرهنگی همواره اشتراکاتی با کلیت ایرانی داشته‌اند. در همین سرزمین‌ها شاعران پارسی گوی زیادی داریم که بر روی‌هم از پدیدآورندگان شعر فارسی هستند که همه از چشمه زلال «همدلی» تغذیه می‌کنند.

وی با تأکید بر ضرورت استفاده از چنین ظرفیت‌هایی تصریح کرد: ایران در میان کشورهای همسایه خود از امتیازات فراوانی بهره‌مند است که از آن جمله می‌توان به هم آئینی و هم‌کیشی، قرابت جغرافیایی، اشتراکات فرهنگی و تاریخی، اشتراکات زبانی با برخی از اقوام مانند تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان و حضور ایرانیان اشاره کرد.

شجاع خانی درباره علل کاهش قدرت زبان فارسی نیز گفت: در شرایط فعلی ازآنجاکه نگاه اقتصادی بر همه‌چیز حاکم شده، به‌ندرت افرادی هستند که می‌خواهند زبان فارسی را تنها به دلیل علاقه و عشق به آن یاد بگیرند. اغلب به دنبال زبان‌هایی می‌روند که به لحاظ اقتصادی بتواند به آن‌ها کمکی کند و در این زمینه زبان فارسی آن جاذبه را برای کسانی که می‌خواهند کار اقتصادی بکنند ندارد.

زبان فارسی ابزاری برای تقویت روابط خارجی

وی در رابطه بااینکه چگونه می‌توان از زبان فارسی به‌عنوان ابزاری برای تقویت روابط خارجی ایران استفاده کرد، ادامه داد: برگزاری همایش‌های مشترک در حوزه زبان و ادبیات فارسی میان کشورهایی که زبان فارسی در آنجا رایج بوده یا هست و همچنین تشویق و ترغیب علاقه‌مندان به حوزه تمدنی تاریخ ایران کهن برای یادگیری زبان فارسی به‌منظور دستیابی به منابع اطلاعاتی بیشتر در این حوزه می‌تواند در این مسیر مؤثر باشد.

شجاع خانی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان زبان فارسی را بسط دهیم و آن را زنده نگه داریم، توضیح داد: تقویت و نهادینه‌سازی فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی مربوط به آموزش زبان فارسی مانند تربیت استادان و مدرسان و مترجمان بومی، بررسی ظرفیت‌ها و آسیب‌های موجود در امر گسترش زبان فارسی و تدوین برنامه راهبردی توسعه زبان فارسی به‌صورت منطقه‌ای یا کشوری و همچنین بهره‌برداری از ظرفیت‌های بومی اعم از مراکز آموزشی، پژوهشی، رسانه‌ای و فرهنگی به‌منظور اشاعه و گسترش زبان و ادبیات فارسی در این راستا می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد.

وی با تأکید بر ضرورت توسعه مراکز تحقیقاتی و مطالعاتی زبان فارسی به‌صورت منطقه‌ای و همچنین تدوین روش‌های استاندارد علمی و به‌روز آموزش زبان فارس و ایرانی شناسی به خارجی‌ها، گفت: باید تدوین منابع آموزشی و نرم‌افزارهای کمک‌آموزشی متناسب با حوزه‌های مختلف زبانی و فرهنگی و استفاده بهینه از ظرفیت فضای مجازی برای توسعه زبان فارسی و ایران‌شناسی نیز در دستور کار قرار گیرد.

دلایل ناکامی در گسترش زبان فارسی

مدیرکل همکاری‌های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در آسیب‌شناسی دلایل ناکامی ایران در گذشته با بیان اینکه منابع تخصصی آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های خارجی وجود ندارد، گفت: متأسفانه در این زمینه منابع مالی کافی تخصیص داده نمی‌شود و موازی‌کاری دستگاه‌ها و متولیان آن و لزوم تعامل و هم‌پوشانی مؤسسات و نهادهای متولی هم باید مدنظر قرار گیرد. علاوه بر آن اشتغال‌زایی برای فارغ‌التحصیلان زبان فارسی در کشور نیز ضروری است.

شجاع خانی با بیان اینکه کشورهایی که به لحاظ سیاسی مانع نفوذ ایران هستند همان سیاست را در قبال توسعه زبان فارسی در کشورشان هم اتخاذ می‌کنند و حتی سایتهای فارسی‌زبان را فیلتر می‌کنند، گفت: به خاطر دارم زمانی انجمن ایران‌شناسی اروپا در دانشگاه آزاد برلین دوره ایران‌شناسی برگزار کرده بود، حتی سفارت ما در آلمان را به دلیل مسائل سیاسی دعوت نکرده بودند. متأسفانه این نگاه موانعی در این مسیر ایجاد می‌کند و آن‌ها می‌خواهند مردم کمتر به زبان فارسی توجه کنند.

یادگیری زبان فارسی مانعی در مسیر ایران هراسی

وی گفت: از دید آن‌ها اگر شهروندانشان زبان فارسی یاد بگیرند و بخواهند از آن استفاده کنند می‌توانند دسترسی مستقیم به منابع فارسی داشته باشند، موضوعی که چندان برای سیاستمداران خوشایند نیست.

رایزن فرهنگی پیشین ایران در زیمبابوه با بیان اینکه موارد زیادی از افرادی داشتیم که بعد از سفر به ایران دیدگاه‌هایشان به‌طورکلی تغییر کرد و تبلیغات مسلط در این رابطه را دیگر نمی‌پذیرند، اضافه کرد: آن‌ها مردم ایران را آرام و مهمان‌نواز یافته‌اند و گفته‌اند اصلاً فکر نمی‌کردند ایران این‌گونه باشد چراکه رسانه‌های غربی با هدف ایران هراسی تصویری نادرست ارائه می‌کنند.

وی با اشاره به انتشار کتابی با عنوان Searching for Hassan در این رابطه گفت: این کتاب داستانی مربوط به خانواده‌ای است که قبل از انقلاب در ایران بوده‌اند و با وقوع انقلاب ایران را ترک می‌کنند. آن‌ها سالها بعد به دنبال خدمتکارشان «حسن» به ایران برمی‌گردند و آن‌قدر تحت تأثیر قرار می‌گیرند که کتابی از خاطراتشان می‌نویسند که سراسر تعریف از مردم ایران است.