شورای راهبردی آنلاین – یادداشت: در پی تشدید تنشها میان روسیه و کشورهای غربی بهدلیل جنگ اوکراین، مسکو به دنبال راهکارهایی برای مقابله با تحریمهای گسترده آمریکا و متحدانش است.
حسین سیاحی – پژوهشگر سیاست بینالملل
یکی از اقدامات اخیر کرملین، امضای فرمانی توسط ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه است که به موجب آن، اموال و داراییهای آمریکایی در خاک روسیه مصادره خواهد شد. در واقع، این اقدام متقابل در واکنش به تصمیم کشورهای غربی برای توقیف داراییهای روسیه بهمنظور کمک به اوکراین صورت گرفته است. مقامات روسی هشدار دادهاند که اگر اتحادیه اروپا نیز از این رویکرد پیروی کند، با اقدامات تلافیجویانه مشابهی از سوی مسکو مواجه خواهد شد.
تحریمهای گسترده غرب علیه روسیه، از جمله انسداد داراییهای بانک مرکزی این کشور، موجب شده تا مسکو بهدنبال راهکارهایی برای کاهش آثار این تحریمها و حفظ منافع اقتصادی خود باشد. چراکه هرگونه تهدید و اقدام متقابل عملی بدون ریسک تلقی نخواهد شد. نخست اینکه اقدامات آتی روسیه در تلافی اقدامات تنبیهی غرب به احتمال زیاد جنبه نمادین خواهد داشت و تاثیر محدودی بر اقتصاد ایالات متحده ایجاد خواهد کرد. همچنین، این دست اقدامات میتواند موجب تشدید تنشها و افزایش احتمال یک جنگ اقتصادی گستردهتر میان روسیه و غرب شود. از سوی دیگر، مصادره اموال شرکتها و افراد آمریکایی در روسیه میتواند موجب بیاعتمادی بیشتر در فضای تجارت بینالمللی روسیه شده و سرمایهگذاران خارجی را از حضور در بازار این کشور منصرف کند. این امر حتی در میانمدت میتواند به انزوای بیشتر اقتصادی روسیه منجر شود.
راهبرد چندوجهی برای مقابله با تحریمهای غرب
در پاسخ به تحریم های گسترده ایالات متحده و متحدانش، روسیه یک راهبرد چند وجهی برای کاهش تأثیر تحریمهای اقتصادی اتخاذ کرده است. این راهبرد شامل طیف وسیعی از اقدامات تقابلی محدود با هدف حفاظت از اقتصاد و مقابله به مثل علیه کشورهای تحریم کننده است. اگرچه با فرمان اخیر پوتین مبنی بر مصادره اموال امریکاییها تا حدی به جبران خسارت ناشی از تحریمهای غربی کمک خواهد کرد اما این بخش از راهبرد روسیه محدود و بیشتر جنبه نمادین و بازدارنده خواهد داشت.
وجه دیگر راهبرد روسیه، استفاده از راهکارهای نوآورانه و خلاقانه تجاری و اقتصادی برای کاهش آثار منفی تحریمها و محدودیتهای غربی است. درهمین راستا، روسیه با جدیت، ایده توسعه یک نظام مالی جهانی جایگزین که از دلار آمریکا و نهادهای تحت سلطه غرب مانند سوییفت عبور میکند را دنبال مینماید. در راه نیل به این هدف، روسیه در تلاش است که وابستگی به غرب را کاهش داده، استفاده از ارزهای ملی در تجارت را ترویج کرده و نسبت به ایجاد سیستمهای پرداخت جدید اقدام نماید. هدف این اقدامات، تثبیت سیستم مالی و اقتصادی کشور، جلوگیری از فرار سرمایه و به اجرا گذاشتن مقررات ارزی است که در صورت بیتوجهی میتواند به تضعیف روسیه در مواجهه با غرب منتهی شود. در این راستا، ساکنان روسیه از انجام برخی معاملات مالی با افراد و نهادهای کشورهای غیردوست بدون تأیید قبلی دولت منع شدهاند. این معاملات شامل ارائه وام، انتقال مالکیت اوراق بهادار و انتقال مالکیت املاک است. انتقال پول از حساب های غیر مقیم روسیه از کشورهای غیردوست به حساب های آنها در خارج از روسیه نیز به مدت شش ماه به حالت تعلیق درآمده است.
روسیه همچنین به دنبال استفاده از ارزهای غیر دلاری در تجارتهای بینالمللی خود است. این رویکرد به کاهش وابستگی به دلار آمریکا و سیستم مالی تحت تسلط غربی میانجامد. استفاده از ارزهای محلی در تجارت با کشورهای همپیمان و توسعه سیستمهای پرداخت مستقل از سوئیفت اگرچه معضلات خود را به همراه دارد، اما میتواند زمینهساز کاهش فشار اقتصادی ناشی از محدودیتهای دلار باشد. از سال 2020 میلادی، روسیه و چین توافق کردند که بخش قابل توجهی از تجارت بین دو کشور به روبل و یوان انجام شود. چنین موردی در رابطه با روسیه و جمهوری اسلامی ایران نیز انجام پذیرفته است. روسیه در تلاش است که در آینده نزدیک کشورهای منطقهای دیگر نظیر هند را به این سمت سوق بدهد. در کنار این موارد، ایده بلندپروازانه روسیه که برگرفته از تحولات اخیر و انقلابگونه در زمینه ارز دیجیتال است میتواند راهگشا باشد. اخیرا روسیه در حال بررسی توسعه یک ارز دیجیتال دولتی با نام “روبل کریپتو” بر پایه فناوری بلاکچین بوده است؛ اقدامی که میتواند به روسیه امکان انجام معاملات بینالمللی خارج از سیستم بانکی سنتی تحت سیطره غرب را بدهد.
گسیل بار صادرات به شرق و حفظ وزن خود در بازار جهانی انرژی، سیاست دیگر کرملین برای کاهش شوکهای ناشی از تحریمها و محدودیت اعمال شده از سوی غرب است. یکی از مهمترین راهکارهای روسیه، سوق دادن بیشتر صادرات نفت و گاز به بازارهای آسیایی به جای بازارهای غربی بوده است. در رابطه با این سیاست، چین و هند دو مقصد اصلی صادرات انرژی روسیه بودهاند، بهطوریکه صادرات نفت روسیه به هند در سال 2023 میلادی افزایش چشمگیری داشته و طبق گزارشهای رسمی به بیش از 1 میلیون بشکه در روز رسیده است. آمارها نشان میدهند که در حدفاصل سال 2022 تا 2023 میلادی صادرات نقطهای روسیه به اتحادیه اروپا 80 و به ایالات متحده و انگلستان نزدیک به 95 درصد کاهش داشته است. این در حالیست که صادرات این کشور به هند 111 درصد، ترکیه 75 درصد، آفریقا 300 درصد و چین 21 درصد افزایش یافته است. در رابطه با گاز نیز اوضاع مشابه است. روسیه تلاش نموده است تا جهت صادرات گاز خود را به سمت شرق تغییر بدهد. چین نیز در تلاش است سهم خود را به طور پیوسته از گاز صادراتی روسیه افزایش بدهد. پیشبینی میشود که واردات گاز چین از روسیه در سال آینده میلادی به 38 میلیارد متر مکعب در سال برسد.
در کنار این موارد، روسیه در تلاش است تا سهم و وزن خود در بازار انرژی را حفظ نماید. این رویکرد به مسکو اجازه میدهد تا نخست از سهم خود در بازار انرژی و توانایی خود در تاثیرگذاری در قیمتها به عنوان ابزار چانهزنی و اهرم فشار استفاده نماید. دوم اینکه میتواند از ظرفیتهای خود برای جذب مشتریهای جدید و کاهش سهم دیگر بازیگران در بازار انرژی استفاده نماید. در دو سال گذشته، روسیه برای جذب خریداران جدید به ویژه در آسیا، تخفیفهای قابل توجهی بر روی قیمت نفت و گاز خود ارائه داده است به طور مثال، در ماه ژوئن 2022، قیمت نفت اورال روسیه با تخفیفی حدود 30 دلار در هر بشکه نسبت به نفت برنت به فروش میرسید. این تخفیفهای جذاب به کشورهای مانند چین و هند کمک کرده است تا نیازهای انرژی خود را با قیمتهای پایینتر تأمین کنند.
در نهایت موارد دیگری نیز وجود دارند که میتوانند به عنوان راهکارهای مقابله روسیه با محدودیتها و تحریمهای غرب در نظر گرفته شوند. همانطور که تحت فشار دادن غرب برای روسیه آسان به نظر نمیرسد، غرب نیز باید مخاطرات فشار بیشاز انداره به روسیه را مدنظر قرار بدهد. علاوه بر تواناییهای نظامی و هستهای، روسیه در زمینه سایبری و استفاده تسلیحاتی از این حوزه نیز میتواند برای غرب دردسرساز باشد.
علاوه براین، فشار بیش از حد به روسیه میتواند اقدامات تقابلی این کشور را متوجه بخشهای حیاتی جهان نماید. بخشهایی که از بخت بد غرب روسیه در آنان به شدت توانمند است. تامین غلات در سطح جهان که روسیه در آن نسبتا حرف نخست را میزند میتواند به ابزار روسیه در جهت تلافی و یا فشار بر غرب تبدیل شود و زنجیره تامین جهانی را تحت تاثیر قرار بدهد. فشار جانبی بیش از حد در قالب اقدامات تنبیهی علیه روسیه، اوضاع پیچیده میدان جنگ اوکراین را حادتر و امیدها به صلح و ایجاد یک راه حل مسالمت آمیز را کمرنگتر از گذشته خواهد کرد.
0 Comments