شورای راهبردی آنلاین – یادداشت: علیرغم گذشت ماهها از پایان جنگ 44 روزه میان دو کشور آذربایجان و ارمنستان که در 27 سپتامبر 2020 آغاز و در 10 نوامبر با امضای بیانیه سهجانبه رؤسای جمهور آذربایجان، روسیه و نخستوزیر ارمنستان پایان یافت، درگیریهای مرزی میان دو طرف ادامه داشت و در یک ماه اخیر این درگیریها با شدت بیشتری همراه بوده است؛ درگیریهایی که منجر به کشته شدن نظامیان دو طرف شده و درعینحال طرفین، یکدیگر را به نقض توافق صلح متهم مینمایند.
حسین عسگریان - پژوهشگر موسسه ابرار معاصر
علت بروز تنشها
بر اساس توافق سهجانبه، جمهوری آذربایجان، بخش وسیعی از مناطق اشغالشده از سوی نیروهای ارمنستان طی جنگ 1991 تا 1994 را باز پس گرفت و ارمنستان را مجبور به واگذاری مناطق اشغالشده کرد. میتوان گفت در این توافق ارمنستان بازنده اصلی بوده که بازتاب این شکست را در تظاهرات اعتراضی در شهرهای ارمنستان و حتی تسخیر پارلمان این کشور از سوی معترضان شاهد بودیم. در مقابل، آذربایجان چند شهر اصلی را به خاک خود برگرداند. طبیعی است که این پیروزی بزرگ اعتمادبهنفس باکو را تقویت و در مقابل حس تحقیر و تلاش برای تغییر وضعیت از سوی ارمنستان را به دنبال داشته باشد؛ اما در تنشهای اخیر، اختلاف اصلی بر سر یکی از بندهای توافق سهجانبه است که بر اساس آن باید کریدوری برای ارتباط باکو به منطقه نخجوان و ترکیه ایجاد شود. بر اساس این بند از توافق، نخجوان از طریق خاک ارمنستان به آذربایجان متصل شده و نیروهای روسیه نظارت بر این کریدور را به عهده میگیرند، اما آذربایجان اعتقاد دارد که در اجرای این بند جدیتی مشاهده نکرده و اگر این کریدور ایجاد نشود حتی متوسل بهزور خواهد شد. در این میان ارمنستان نیز اعتقاد دارد که آذربایجان از آزاد کردن اسیران جنگی ارمنستان و تعیین خطوط مرزی که بخشی از توافق سهجانبه است، طفره میرود.
در همین رابطه، بنا به ادعای ارمنستان، نیروهای آذربایجان تا عمق 5/3 کیلومتری خاک ارمنستان پیشروی و تلاش نمودند که دریاچه سولیچ را به کنترل خود درآورند که ارتش ارمنستان مانع پیشروی آنها شده است و در ادامه نیز درگیریهای مرزی شدت گرفته است. اهمیت منطقه مرزی سولیچ در این است که این نقطه، کانون اصلی برای احداث راه ارتباطی بین باکو، نخجوان و ترکیه است. این تحولات به بروز برخی گمانهزنیها درباره بروز تنش جدید در روابط دو کشور دامن زده است.
در این میان برخی عوامل ازجمله پیروزی نیکول پاشینیان، بهعنوان کسی که مسئول اصلی شکست در جنگ 44 روزه محسوب میگردد و در مقابل اعتمادبهنفس و تلاش الهام علیاف برای تأکید بر موضوعاتی مانند کریدور ترکیه – نخجوان – باکو و جذب افکار عمومی و دور ساختن اذهان عمومی از خسارات و تلفات جمهوری آذربایجان طی جنگ 44 روزه، باعث شده تا برخی درباره بروز تنشهای جدی و جدید در روابط دو کشور به گمانهزنی بپردازند که البته با توجه به شرایط منطقهای احتمال بروز تنش جدی و منجر به جنگ اندک به نظر میرسد، مگر بر اساس بروز اتفاقی خاص و واقعهای شگفتیآور. درواقع تبعات بروز چنین احتمالی برای کشورهای منطقه بهگونهای است که آنها را به تحریک برای بروز چنین واقعهای وادار نمیسازد.
دستاوردهای روسیه
با دقت در مفاد توافقنامه سهجانبه و همچنین بررسی شرایط حاکم در میدان جنگ میتوان نتیجه گرفت روسیه باهدف کسب حداکثر امتیاز از تمامی بازیگران مرتبط، با برنامه مشخص و هدفمند، وارد صحنه شده و تبدیل به بازیگر اصلی برقراری پیمان آتشبس میان دو کشور شده است. تحکیم جایگاه این کشور در منطقه قرهباغ از دستاوردهای این توافقنامه برای مسکو بود. رفتار مسکو بهگونهای بود که همه بازیگران تائید کردند که بدون حضور و خواست روسیه امکان برهم زدن وضع موجود یا ایجاد شکل جدیدی از مناسبات در منطقه وجود ندارد؛ ضمن اینکه به رئیسجمهور ارمنستان نشان داد که تمایل به غرب میتواند برای وی تبعات سختی داشته باشد. در همین حال نیز مسکو توانست نیروهای نظامی خود را بهعنوان حافظان صلح در مرز با آذربایجان و حتی چند کیلومتر در داخل این کشور مستقر نماید. در پی تحولات اخیر نیز روسیه طرفین را به حفظ آرامش و پیروی از مفاد پیمان آتشبس فراخواند. به نظر می رسد روسیه تلاش میکند تا حداکثر استفاده را از بحران قرهباغ ببرد. روسیه تا زمانی که بحران میان دو طرف در حد تنش باشد، میتواند با دو کشور بازی کند بخصوص اینکه در هر دو کشور رویکرد غربگرایی وجود دارد و هرچقدر این بحران در سطح تنش محدود باقی بماند دو طرف برای حفظ توازن به این کشور نیاز خواهند داشت. به عبارتی روسیه از وجود تنش محدود و کنترلشده میان دو کشور ضرری نخواهد کرد و البته اجازه افزایش سطح تنش به مرحله بالاتر را هم نخواهد داد. بخصوص اینکه با ترکیه نیز برای افزایش نفوذش در منطقه قفقاز مواجه است که این امر میتواند روسیه را برای مدیریت این بحران مصممتر نماید.
تلاش ترکیه برای نقشآفرینی
ترکیه بازیگر مهم دیگر در این منازعه بود. ترکیه در جنگ 44 روزه همانند گذشته حامی آذربایجان بود. ترکیه از مدتها قبل به دنبال نقشآفرینی بیشتر در منطقه قفقاز و آسیای میانه بوده است و این جنگ و نتایج حاصل از آن به آنکارا کمک کرد که ورود خود به منطقه را با سرعت بیشتری دنبال کند. بااینحال در صورت تشدید بحران اخیر احتمالاً بهعنوان یک برهم زننده بازی مطرح و موجب ایجاد سوء ظن در ایران و روسیه خواهد شد. بخصوص اینکه در سالهای اخیر رجب طیب اردوغان با بلندپروازی در مسائل منطقهای دخالت و هماکنون نیز با مشکلات اقتصادی و تقابل با غرب بخصوص با دولت بایدن – در تازهترین موضوع اختلاف به رسمیت شناخته شدن نسلکشی ارامنه توسط ترکیه از سوی بایدن-مواجه است.
درمجموع میتوان گفت بحران قرهباغ با توافق سهجانبه و پایان جنگ میان دو کشور اگرچه تا حدی به آرامش رسید اما این مشکل بهطور کامل حلنشده و دو طرف اصرار بر حقانیت خود داشته و بحران و چالش ادامه خواهد داشت، اگرچه به جنگی تمامعیار- مانند آنچه در سال 2020 روی داد- در شرایط فعلی منجر نخواهد شد.
0 Comments