شورای راهبردی آنلاین-رصد: در پی جنگ اوکراین باوجودی که برخی امیدوار بودند این جنگ سیاست خارجی آستانه را به سوی غرب هدایت کند، روابط اقتصادی این کشور با مسکو عمیقتر شده است.
کیت مالینسون در گزاری که در وب سایت اندیشکده چتم هاوس- انگلیس- منتشر شد، نوشت: قاسم جومارت توقایف، رئیس جمهور قزاقستان در جریان سفر اخیرش به روسیه، در اظهار نظری کنایه آمیز به ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه گفت که هیچ تردیدی درباره نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آتی روسیه وجود ندارد. او در دیدار خود در نوامبر 2023 برای اولین بار به زبان قزاقستانی و نه روسی سخن گفت.
بسیاری از مفسران رسانهای این لحظات را بیاعتنایی او به پوتین و نشان دهنده فاصله گرفتن قزاقستان از روسیه دانستند. با این حال، این بیاعتناییهای ظاهری را باید در چارچوب روابط پیچیده دو کشور در نظر گرفت.
قزاقستان و روسیه 4500 مایل مرز مشترک دارند و به دشواری می توان اقتصاد در هم تنیدهشان را از یکدیگر جدا کرد. توقایف موقعیت فعلی خود را مدیون مداخله روسیه در ژانویه 2022 است. روابط اقتصادی کشورش از آن زمان به بعد با رشد روبرو شد.
نزدیکی قزاقستان به روسیه اگر با دقت مدیریت نشود، استقلال سیاست داخلی و خارجی آن را به خطر خواهد انداخت، به ویژه با توجه به این که اصلاحات توقایف نتوانسته ساختار حکومتی متمرکز این کشور را از بین ببرد.
اثرات جنگ اوکراین
تهاجم روسیه به اوکراین برخی ناظران را بر آن داشت تا تصور کنند روابط خارجی قزاقستان به سمت غرب هدایت خواهد شد. موضع این کشور در قبال این جنگ بی طرفی بوده و قزاقستان دیگر مانند گذشته روسیه را ضامن امنیت خود در نظر نمیگیرد. اما توقایف پس از مداخله سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه که تلاش عناصر وابسته به نورسلطان نظربایف برای کودتا علیه او را در ژانویه 2022 خنثی کرد، به پوتین مدیون است. توقایف همچنین در روابط دوجانبه فاقد نفوذ و احترامی است که نظربایف از آن برخوردار بود. آژانسهای امنیتی دو کشور نیز روابط تنگاتنگی با یکدیگر دارند.
قزاقستان به رعایت تحریم غرب علیه روسیه متعهد شده است، اما در ازای هر سفر وزرای قزاقستان به واشنگتن برای بحث درباره مقررات تحریم، سفری نیز به روسیه انجام میگیرد تا همسویی با پوتین حفظ شود.
پیوندهای ماندگار
تجارت با روسیه بعد از آغاز جنگ اوکراین افزایش یافته است. روسیه و قزاقستان در سالهای 2022 و 2023 به ترتیب 26 و 27 میلیارد دلار همکاری اقتصادی داشته اند.
تقریباً نیمی از شرکتهای خارجی در قزاقستان روسی هستند. اگرچه قزاقستان همواره از تلاشها به رهبری روسیه برای ادغام اقتصادی منطقه انتقاد میکند، اما نخبگان تجاری این کشور روابط پایدار و سودآوری با روسیه دارند و مسکو از اهرمهای اقتصادی مهم دیگری در رابطه با همسایه جنوبی خود برخوردار است.
اهرم انرژی
روسیه مسیر اصلی صادرات قزاقستان یعنی کنسرسیوم خط لوله خزر را تحت کنترل دارد. روسیه دو بار نشان داده است که صادرات از طریق این خط لوله میتواند متوقف شود. این کشور همچنین برق (و به زودی گاز) قزاقستان را تامین میکند.
علاوه بر این، پس از اینکه توقایف اجازه فروش مجوزهای بهرهبرداریهای راهبردی مهم را صادر کرد، روسیه کنترل ۲۵ درصد از تولید اورانیوم قزاقستان را در اختیار گرفت. در پایان سال 2022، شرکت دولتی «روساتم» 49 درصد از سهام شرکتی را خریداری کرد که دارای دو مجوز برای توسعه حوزه اورانیوم بودنوفسکویه قزاقستان است.
وابستگی متقابل دو کشور در حوزه انرژی در حال افزایش است؛ برای نمونه یک قرارداد 6 میلیارد دلاری به روسیه اجازه میدهد سه کارخانه زغال سنگ را در قزاقستان بسازد. در جریان دیدار اخیر توقایف و پوتین، شرکت ملی نفت و گاز قزاقستان از سرمایهگذاری مشترک با تاتنفت برای اکتشافات زمین شناسی در حوزه هیدروکربنها در منطقه آتیراو خبر داد.
«قزاقستان جدید» وجود ندارد
توقایف پس از به قدرت رسیدن، متعهد شد که یک «قزاقستان جدید» ایجاد کند و وعده از بین بردن قدرتی را داد که خانواده نظربایف و همکارانشان بر اقتصاد سیاسی کشور داشتند. طبقه متوسط قزاقستان پس از تحولات سال 2022 به داشتن جامعهای بازتر و عادلانهتر امیدوار شد. اما اصلاحات توقایف نظام حکمرانی استبدادی و بسیار متمرکز ایجاد شده توسط نظربایف را از بین نبرده است.
توقایف تحقیقاتی را در مورد برخی از الیگارشهای مرتبط با نظربایف آغاز و داراییهای آنها را مصادره کرده، اما بیشتر «قزاقستان قدیم» دست نخورده باقی مانده است.
در عین حال توقایف دیگر در سخنرانیهایش به دموکراسی اشاره نمیکند. انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری که در نوامبر 2022 برگزار شد، اپوزیسیون واقعی نداشت. وضعیت حقوق بشر نیز در حال بدتر شدن است.
کاهش نفوذ غرب
نفع مشترک روسیه و چین در ادغام قزاقستان در اقتصاد خود و تاحدی دور شدن قزاقستان از غرب به شکلی است که پنجره رو به جهان تحریم نشده را به روی روسیه نبندد. چین به عنوان شریک تجاری کلیدی قزاقستان از روسیه پیشی گرفته و حجم تبادلات تجاری این کشور در سال 2023 به 31.5 میلیارد دلار رسیده که30 درصد نسبت به سال 2022 افزایش داشته است.
در همین حال، راهبرد غرب برای منطقه پس از خروج مفتضحانه از افغانستان در سال 2021 مسیرش را گم کرده است. اتحادیه اروپا و آمریکا بزرگترین سرمایهگذاران در قزاقستان هستند، اما نفوذ غرب در حال کاهش است زیرا توقایف برای تامین مالی بی قید و شرط و اغلب غیر رسمی به دنبال شرکای دیگر است.
کشورهای غربی همچنان به تحریم قزاقستان به دلیل صادرات کالاهای دارای کاربرد دوگانه به روسیه، تمایلی ندارند زیرا از نزدیکتر شدن این کشور به مسکو و پکن نگرانند. اما اقدامات توقایف نشان نمیدهد که توانایی یا ارادهای برای تغییر وضع موجود داشته باشد.
اگر شکست دولت حاکم در انجام اصلاحات ادامه یابد، احتمالاً ناآرامیهای اجتماعی بیشتری شکل خواهد گرفت. بیش از نیمی از جمعیت قزاقستان زیر 29 سال هستند و نزدیکی اقتصادی به روسیه و تمرکز قدرت اقتصادی در دولت مشاغل لازم برای آنها را ایجاد نمیکند.
رئیس جمهور قزاقستان به تلاش خود برای حفظ توازن به این شکل ادامه خواهد داد که از اقدامات روسیه به شکلی حمایت نکند که مسکو او را به اقدام علیه روسیه متهم کند.
غرب همچنان می تواند نقش مهمی در ارائه آموزش، رسانههای مستقل، فناوری و ارزشهای غربی به جوانان قزاق ایفا کند. اما جغرافیا و روابط اقتصادی و فرهنگی اهمیت دارد و به نظر میرسد که در دهه ژئوپلیتیک دشوار آینده روسیه همچنان شریک راهبردی مهم قزاقستان باقی میماند.
0 Comments