ولادیمیر پوتین در پانزدهم اکتبر به رسانه‌های دولتی چین گفت: «دنیای چند قطبی به خودی خود در حال ایجاد شدن است، و  طرح کمربند و جاده چین پیشرفت مثبتی داشته است.» پوتین یک روز بعد، برای بزرگداشت دهمین سالگرد ابتکار «کمربند و جاده»، در نوزدهمین سفر خود به چین، وارد پکن شد. اگرچه این ابتکار به نفوذ جهانی رو به رشد چین کمک می‌کند، اما تشدید رقابت جهانی و مناقشات رو به رشد در امتداد این جاده ابریشم جدید، ارزش فراگیری آن را در کانون توجهات قرار داده است.

در چین، برگزاری یک جشن باشکوه در دهمین سالگرد یک رویداد یک سنت سیاسی دیرینه است. اما شاید دهمین سالگرد «کمربند و جاده» برای شی جین پینگ، رئیس جمهور چین تا حدودی نگران کننده بوده باشد زیرا تعداد سران کشورهای خارجی شرکت کننده در این رویداد از  37 تن در سال 2019 به 23 تن در سال جاری کاهش یافت. به علاوه، بخش قابل توجهی از سران شرکت کننده از کشورهای کمتر توسعه یافته یا در حال توسعه بودند و اقتصادهای بزرگی که روابط اقتصادی قوی با چین دارند، مانند اتحادیه اروپا و ایالات متحده، ترجیح دادند که هیأتی به این مراسم اعزام نکنند.

این گردهمایی، با وجود چنین غیبت‌هایی، یادآور سیاست دوران مائوئیست است که در پی همسویی با کشورهای در حال توسعه در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین برای مقابله با نفوذ امپریالیسم بود. شاید این سیاست در آن زمان برای مبارزات انقلابی مائو تسه تونگ مفید بوده باشد، اما امروز با تحلیل رفتن اقتصاد چین، باعث بروز تردید درباره پایداری و انسجام  «کمربند و جاده» شده است.

در سخنرانی شی جین پینگ در این مراسم، سه تغییر قابل توجه بود که نشانگر مشکلات چین است:  اول، او تمرکز خود را از سرمایه‌گذاری‌‌هایی در مقیاس بزرگ و با مشارکت دولت به ترویج پروژه‌های «کوچک و زیبا» با سرمایه بخش خصوصی تغییر داد. این تاکید بر بخش خصوصی به شیوه‌ای بازار محور و تجاری سازی شده، نشانگر اکراه کشورهای غربی به اتکای بیش از حد به شرکت‌های دولتی و درخواست دیرینه آنها برای دسترسی گسترده تر به بازار است. دوم، شی بر اهمیت «پیوندهای نرم» مبتنی بر نشر هنجارها و ایجاد نهادها تاکید کرد و از تاکیدات قبلی بر زیرساخت‌ها و ساخت‌وساز لجستیک فاصله گرفت. و سوم، شی به تفصیل از خطرات جدایی سخن گفت و چین را به عنوان یک کشتی گنج متعهد به تقویت رفاه مشترک و رفع اختلافات معرفی کرد. همه این تغییرات، بازتاب محیط بیرونی در حال تغییر و ذهنیت در حال تغییر سیاست‌گذاری است.

در حالی که چهار سال از دومین نشست سران «کمربند و جاده» می‌گذرد، تحولات قابل توجهی در عرصه ژئوپلیتیک رخ داده است. اقتصاد چین در حال دست و پنجه نرم کردن با محدودیت‌های مالی وخیم و بدهی‌های ناشی از بحران املاک است و ظرفیتش برای سرمایه‌گذاری خارجی محدود شده است. در خارج، محورهای ژئوپلیتیک  «کمربند و جاده» گرفتار مناقشاتی عمیق هستند. ظهور مجدد طالبان چالش‌هایی را برای محیط سرمایه گذاری در مناطق مرزی غرب چین و آسیای مرکزی ایجاد کرده است. جنگ روسیه و اوکراین چین را وادار کرده است که بین دو امضاکننده طرح «کمربند و جاده» جانبداری و وجهه بین‌المللی خود را به عنوان یک واسطه صادق تضعیف کند. مهمتر از همه، در مناقشه اخیر فلسطین و اسرائیل، چین به وضوح خود را همسو با طرف فلسطینی نشان داد و در جایگاه مخالفت با یکی دیگر از شرکت کنندگان  در این ابتکار قرار گرفت. وانگ یی، وزیر امور خارجه چین آشکارا نظرش را درباره اینکه اقدامات نظامی اسرائیل فراتر از دفاع از خود است، ابراز و از تلاش‌ها برای بازگرداندن حق تعیین سرنوشت مردم فلسطین حمایت کرد. این موضع با پیش نویس قبلی ارائه شده توسط روسیه در شورای امنیت سازمان ملل متحد هماهنگ بود.

این درگیری عمیق در مناقشات منطقه‌ای و «دوگانگی دوست و دشمن» در سیاست خارجی پکن، تضاد بین سیاست عملی و روح فراگیر بودن «کمربند و جاده» را برجسته کرده است. موضع چین در قبال اسرائیل و اوکراین سایه جنگ سرد را بر چشم انداز این طرح انداخته است.

چین به طور سنتی، از مناقشات شرق اروپا و خاورمیانه دوری و موضعی بی‌طرف را اتخاذ کرده است. قبل از رویدادهای اخیر، اوکراین و اسرائیل هر دو از شرکت کنندگان فعال «کمربند و جاده» بودند. در اوایل سال 2020، چین و اوکراین یک طرح جامع همکاری شامل زیرساخت‌ها، انرژی، مالی، علم و فناوری را امضا کردند. اوکراین از نظر ژئوپلیتیک، به عنوان یک حلقه حیاتی برای اتصال آسیای مرکزی به اروپا عمل می‌کند. اما طرفداری آشکار چین از مسکو باعث ناامیدی ساکنین این منطقه در رابطه با این طرح شد.

اسرائیل هم عمیقاً درگیر این طرح و از اعضای بنیانگذار بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیا بوده است. یک نکته قابل توجه دیگر سرمایه گذاری قابل توجه شرکت‌های دولتی چین در دو بندر دریایی بزرگ اسرائیل است که به عنوان مقدمه‌ای برای گسترش راهبردی چین در مدیترانه تلقی می‌شود. این سرمایه گذاری حضور نظامی آمریکا را با چالش مواجه کرده است. رویکرد چین در قبال اسرائیل و فلسطین تأثیر مخربی بر این روابط داشته است و احتمالاً ابهام بیشتری برای آینده روابط چین و اسرائیل ایجاد خواهد کرد.

به هر حال، این اجلاس نتوانست باعث تقویت رضایت‌بخش استراتژی شی جین‌پینگ شود. اقتصادهای بزرگ در قبال ابتکارات چین محتاط شده‌اند و ظهور منازعاتی مانند روسیه-اوکراین و اسرائیل-فلسطین، تعهد چین به تلاش‌های فراگیر را از بین برده است. تشدید رقابت در امتداد جاده ابریشم، چین را به انتخاب گزینه‌های مبتنی بر سیاست عملی واداشته است.

با این وجود، این چالش‌ها به معنای رها کردن طرح کمربند و جاده نیست. برعکس، در چشم انداز شی جین پینگ، این ابتکار به تدریج از ساخت و ساز فیزیکی فاصله می‌گیرد و به ابزاری برای شکل دادن به هنجارها و گفتمان‌ها تبدیل می‌شود. اولویت این ابتکار ارتقای ارزش‌ها و باورهای سیاسی چین و در عین حال رهبری اصلاحات در سازمان‌های بین‌المللی خواهد بود.