لینا خطیب در یادداشتی که اندیشکده چتم هاوس منتشر کرد*؛ نوشت: بغدادی برای داعش به ویژه زمانی که این سازمان برای تاسیس دولت برنامه ریزی می‌کرد، یک اهرم قدرتمند بود. با توجه به اینکه خلافت بدون خلیفه ممکن نیست، داعش بغدادی را در کانون توجه عموم قرار داد تا به حامیان خود در سراسر جهان یک چهره شاخص را معرفی کند.

با وجود شکست داعش در سوریه و عراق، حامیان این گروه هنوز امیدوار بودند که وجود بغدادی روزی باعث برقراری خلافت شود. بر اساس اظهارات روزنامه نگاران و امدادگرانی که با زنان و بیوه های ستیزه جویان داعش در کمپ الهول در سوریه مصاحبه کرده اند، اظهارات بغدادی باعث بسیج حامیان داعش می‌شد.

در بحبوحه حمله ترکیه به شمال سوریه، ظرفیت نظامی داعش به شدت کاهش یافته بود، اما این گروه همچنان فعال بوده و هسته های خاموش آن می‌توانست حملات فرصت طلبانه ای در شمال سوریه، عمدتا علیه غیرنظامیان، انجام دهد.

حملات پراکنده

چند مایل دورتر در سمت غرب، در صحرای وسیع سخنه در نزدیکی حمص، در شرق پالمیرا، ستیزه جویان داعش به طور پراکنده به ارتش سوریه و اهداف روسی حمله می‌کردند. در شمال غرب، بسیاری از ستیزه جویان سابق داعش از زیر بیرق داعش خارج شدند و به یکی از گروه های جهادی در منطقه پیوستند. [گروه] حراس الدین، از وابسته های القاعده و نزدیک ترین گروه به داعش در ادلب بشمار می‌رود که تعداد و شهرت آن در میان ساکنان محلی، علیرغم فعالیت نظامی، محدود است.

منطقه بزرگ دیرالزور در شمال- شرق، بویژه نواحی جنوب بصیره به سمت دیبان، کانون فعالیت داعش در سوریه محسوب می‌شود. نیروهای دموکراتیک سوریه این منطقه را در کنترل خود دارند، اما به راحتی نمی توانند در آنجا مقبولیتی کسب کنند؛ زیرا نیروهای دموکراتیک سوریه عمدتا کرد هستند در حالی که عمده جمعیت این منطقه قبایل عربی است که آن‌ها را نمی‌پذیرند.

قبل از حمله ترکیه به شمال سوریه، بین این قبایل در دیرالزور و نیروهای دموکراتیک سوریه، بواسطه افزایش فعالیت داعش، تنش هایی بروز کرده بود. چند ماه پیش، در ایستگاه بازرسی نیروهای دموکراتیک سوریه به یک عابر عرب شلیک شد. طی دو هفته بعدی، حملات هسته های خاموش در منطقه دیرالزور افزایش یافته و برخی قبایل عرب به آن کمک می‌کردند. این نوع درگیری ها افزایش تداوم حملات داعش را در پی داشت، هرچند که این حملات عمدتا بر وسایل انفجاری دست ساز استوار بوده و مقیاس محدودی داشت.

از زمان حمله ترکیه، از آنجائیکه رهبران نیروهای دموکراتیک سوریه برای مقابله با ترکیه به خطوط این جبهه رفتند، داعش سعی کرد تا از کاهش حضور نیروهای دموکراتیک سوریه در دیرالزور بهره برداری کند. این امر باعث افزایش فعالیت داعش شد. با این حال، داعش به بازپس گیری مناطق جغرافیایی مبادرت نکرد. این وضعیت به همراه استفاده داعش از وسایل انفجاری دست ساز نشان داد که ظرفیت نظامی این گروه به شدت کاهش یافته است. همچنین، حضور ائتلاف بین المللی ضد- داعش در دیرالزور (به گفته دولت آمریکا، برای حفاظت از میادین نفتی) نیز بازدارندگی مهمی برای داعش بشمار می‌رفت.

احتمال می‌رود که داعش به بهانه انتقام مرگ بغدادی برای بسیج حامیان خود استفاده کند. با این وجود، دوران نبرد ستیزه جویان این گروه تا آخرین نفس ظاهرا به پایان رسیده است. ابو ایمن العراقی، رهبر داعش در عراق، در آخرین نبرد خود مجبور شد تا به همراه تنها شش ستیزه جو به خطوط جبهه برود. همراهان وی او را ترک کرده و تنها گذاشتند تا خیلی زود توسط نیروهای دموکراتیک سوریه کشته شود. این در حالی است که داعش در دوران اوج خود نیازی به حضور فرماندهان ارشد در خطوط جبهه نداشت.

احتمالا داعش جانشینی برای بغدادی تعیین خواهد کرد، اما اوضاع در شمال غرب و شمال شرق سوریه برای عملیات های آن اهمیت بیشتری دارد. رئیس جمهور ترامپ گفته است که بغدادی در ادلب بود (و در آنجا کشته شد) زیرا تلاش می‌کرد تا داعش را در آنجا بازسازی کند.

گروه جهادی حراس الدین در ادلب، که از [گروه] حیات تحریر الشام منشعب شده و به القاعده وفادار است، احتمالا میزبان بغدادی بوده است. اگرچه حیات تحریرالشام تلاش می‌کند تا در این منطقه دولت خاص خود را تاسیس کرده و در میدان نبرد علیه ارتش سوریه با حراس الدین همکاری می‌کند، اما مخالفت مردمی با نام داعش در ادلب زیاد است، بطوریکه تبدیل این استان به پایتخت جدید خلافت داعش بعید به نظر می‌رسد.

در شمال شرق، ارتش سوریه حضور خود را در این منطقه گسترش می‌دهد اما ظرفیت آن از یک طرف بخاطر کاهش تعداد سربازان و فقدان تجهیزات و از طرف دیگر بخاطر درگیری در جنگ درعا در جنوب سوریه و همچنین آمادگی برای نبرد در ادلب در شمال غرب، محدود است.

در شمال شرق، کنترل منطقه هنوز در دست جنگجویان کرد است، هرچند که آنها اخیرا پس از ورود ارتش سوریه به این منطقه، پرچم سوریه را به اهتزاز درآورده اند. تنها هنگامی که ائتلاف بین المللی ضد- داعش دیرالزور را ترک کند، احتمال دارد که داعش به کمک اعضای قبایل عرب مخالف نیروهای دموکراتیک سوریه، این منطقه را هدف قرار دهد. اما رئیس جمهور ترامپ آشکارا اظهار کرده است که این ائتلاف دست از حفاظت میدان های نفتی این منطقه نخواهد کشید.

شرایط در شمال شرق حاکی از آن است که اگرچه ائتلاف بین المللی ضد-داعش، مرگ بغدادی را یک پیروزی نمادین قلمداد می‌کنند اما تنش های محلی زمینه اصلی بازظهور داعش محسوب می‌شود و حضور زمینی نیروهای ائتلاف همچنان بزرگترین بازدارندگی در برابر داعش بشمار می‌رود.

* لازم به تذکر است که انتشار این مطلب برای کمک به غنای مطالعاتی و تحلیلی نخبگان و پژوهشگران حوزه روابط خارجی منتشر شده و به معنای تائید ادعای مرگ سرکرده داعش نیست.