لینا ونگ در تحلیلی که مجله دیپلمات منتشر کرد، نوشت: روزنامه حریت به نقل از رجب طیب اردوغان نوشت که ترکیه قبل از هر چیز نباید تمام توجهاش را معطوف و متمرکز بر الحاق به اتحادیه اروپا کند. برخی ممکن است از من انتقاد کنند، اما نظرم در خصوص دلایل حضور ترکیه در سازمان شانگهای را مطرح کردهام.
رئیس جمهور ترکیه همچنین در مسیر بازگشت از پاکستان و ازبکستان گفت: فکر میکنم اگر به سازمان همکاری شانگهای ملحق شویم در آنصورت قادر خواهیم بود تا با سهولت بیشتری اقدام کنیم.
اولین بار نیست که اردوغان چنین اظهارات تندی مطرح میکند. در سال 2013 زمانی که نخست وزیر بود، اعلام کرد اگر ما به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآییم، با اتحادیه اروپا خداحافظی خواهیم کرد.
البته این مطلب اردوغان در آن زمان (2013) خیلی جدی گرفته نشد. اما در نوامبر 2013 اردوغان گفت که موضوع الحاق به سازمان همکاری شانگهای را با رؤسای جمهور روسیه (پوتین) و قزاقستان (نورسلطان بایف) در میان گذاشته است. اما آیا این بار ترکیه برای ترک غرب بعد از دههها کوبیدن درب اتحادیه اروپا جدی است؟
ترکیه ابتدا در ژوئیه 1959 متعاقب درخواست یونان برای عضویت در جامعه اقتصادی اروپا، درخواست مشارکت در این جامعه را ارائه کرد. آنکارا در سال 1963 موافقتنامه با جامعه اقتصادی اروپا را امضا و در سال 1987 درخواست عضویت کامل را ارائه کرد. ترکیه در سال 1999 رسما بعنوان عضو نامزد اتحادیه اروپا پذیرفته شد و مذاکرات الحاق در سال 2005 شروع شد. اتحادیه اروپا در مارس 2016 با تسریع در مذاکرات عضویت، برای راضی نگه داشتن ترکیه جهت جلوگیری از سیل مهاجرین به اروپا موافقت کرد.
البته شانس ترکیه برای الحاق به اتحادیه اروپا بعد از کودتای نافرجام ژوئیه 2016 کمتر بنظر میرسد. رهبران اتحادیه اروپا به ترکیه بابت نقض آزادیهای اساسی که به سطح بیسابقهای رسیده، هشدار دادهاند. ترکیه بعد از کودتا در وضعیت فوقالعاده قرار دارد. هزاران نفر از فرماندهان نظامی، قضات، دانشگاهیان، معلمان، پلیس و روزنامهنگاران بازداشت یا از کار معلق شدهاند. اردوغان همچنین گفت: با بازگشت قانون مجازات اعدام که در سال 2004 لغو شد، موافقت خواهد کرد. اتحادیه هشدار داد که وضع مجدد قانون اعدام چشم انداز عضویت آنکارا در اتحادیه را پایان خواهد بخشید.
اوایل دسامبر 2016 پلیس ترکیه 12 حقوقدان طرفدار حزب دمکراتیک خلقها از جمله رهبران مشترک حزب مذکور یعنی صلاح الدین دمیرتاش و فیگن یوکسسک داغ و سردبیر و تعدادی از نویسندگان روزنامه جمهوریت مهمترین روزنامه اپوزیسیون را بازداشت کرد. اردوغان آشکارا با انتقاد اتحادیه اروپا در خصوص دستگیریها و بازداشتها مخالفت کرد و گفت برای من مهم نیست که غرب من را دیکتاتور یا چیز دیگری خطاب کند. این گوش درب و آن گوش دروازه.
معیار سیاسی کپنهاگ[1] خواهان دمکراسی، اجرای کامل حاکمیت قانون، حقوق بشر، حقوق کارگران، حقوق اقلیتها، برابری جنسیتی، مشارکت و تکثرگرایی در ترکیه است. اردوغان نه تنها از اصول دمکراتیک فاصله گرفته است، بلکه تصریح کرده است که ارزشهای مشترک بیشتری با سازمان همکاری شانگهای دارد.
سازمان یادشده با حضور روسیه و چین بزرگترین سازمان غیرغربی در منطقه اوراسیا است. هند و پاکستان موافقتنامه الحاق با سازمان مذکور را در ژوئن 2016 امضا کردند و از 2017 رسما به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای در خواهند آمد. مغولستان، ایران، بلاروس و افغانستان اعضای ناظر سازمان یادشده هستند. ترکیه در سال 2012 بعنوان عضو طرف گفتگو پذیرفته شد.
تا چه حد ترکیه بعنوان عضو ناتو میتواند مناسباتش را با اعضای برجسته سازمان همکاری شانگهای به پیش ببرد؟
مناسبات روسیه – ترکیه در سال گذشته به واسطه سرنگون ساختن جنگنده روسی در مرز ترکیه – سوریه توسط نیروی هوایی ترکیه تیره شد. اردوغان با ارسال نامه عذرخواهی و با سفر به سن پتزربورگ در اوت 2016 تلاش کرد تا مناسبات با روسیه را ترمیم کند. پوتین در کنفرانس انرژی در استانبول در ماه گذشته حاضر شد تا آشتی با ترکیه را به پیش ببرد و موافقتنامهای برای احیای پروژه تعلیق شده خط لوله گاز امضا کرد. آنکارا و مسکو همچنان در دو سوی درگیری سوریه قرار دارند. کار زیادی باید توسط طرفین جهت بازگرداندن اعتماد انجام شود.
ضمنا چین درباره عضویت ترکیه در سازمان همکاری شانگهای ابراز خوشبینی کردهاست. سخنگوی وزارت امور خارجه چین اعلام کرد که کشور متبوعش مایل است درخواست ترکیه برای پیوستن به این سازمان را بررسی کند. هدف اصلی سازمان همکاری شانگهای مقابله با تروریسم، افراطیگری و جداییطلبی است که چین از آنها به عنوان سه نیروی شیطانی یاد میکند. هم پکن و هم آنکارا درباره فعالیتهای جداییطلبی در میان اقوام و گروههای اقلیت نگران هستند.
البته مسئله اویغورها یک مشکل و مانعی در روابط ترکیه – چین بشمار میرود. یک هفته قبل از سفر اردوغان به چین در سال 2015، یک سری تظاهرات و اعتراضاتی علیه سرکوب در چین در استانبول صورت گرفت. تظاهرکنندگان پرچم چین را در نزدیکی سرکنسولگری این کشور در استانبول به آتش کشیدند. معترضان به رستوران “چین خوشبخت” در منطقه بیقلوی استانبول حمله کردند. بخشی از احساسات اعتراضی سال گذشته به این واسطه بود که سال 2015 با بیستمین سالگرد درگذشت عیسی یوسف آلپتکین و پنجاهمین سالگرد درگذشت محمد امین بغرا مصادف شد. آلپتکین و بغرا دو تن از رهبران خودخوانده در تبعید جنبش اسلامی موسوم به ترکستان شرقی در ترکیه بودند.
اردوغان در جریان بازدید از چین زبان آشتیجویانه برای اطمینان مجدد به طرف چینی نشان داد و بدنبال پیشبرد مناسبات دو کشور ورای تنشها بر سر مسائل مربوط به اویغورها بود. در گفتمان رسمی ترکیه اویغورها پل دوستی بین ترکیه و چین بشمار میروند. اما همچنان نیاز است کارهای زیادی صورت گیرد تا این شعار به عمل و واقعیت تبدیل شود.
اما شاید بزرگترین مانع برای الحاق ترکیه به سازمان همکاری شانگهای این است که ترکیه ابتدا باید ناتو را ترک کند. لئونید ایواشف یکی از بنیانگذاران سازمان همکاری شانگهای اعلام کرد که ترکیه باید روند خروج از ناتو را آغاز کند چرا که مقامات آنکارا بخوبی آگاه هستند چشماندازی برای الحاق یک عضو ناتو جهت عضویت در سازمان همکاری شانگهای وجود ندارد.
آیا کشورهای عضو ناتو به ترکیه اجازه چنین حرکتی را خواهند داد؟ ترکیه یکی از قویترین ارتشهای ناتو بعد از آمریکا بشمار میرود. بخش غربی شهر ازمیر میزبان یکی از 5 مقر ناتو و نیز پایگاه هوایی مهم آمریکا است. ترکیه به واسطه موقعیت راهبردی و اتحاد طولانیاش با آمریکا، حلقه واسط و محور راهبرد امنیتی آمریکا در خاورمیانه و بالکان بشمار میرود.
جیمز جی. استاوریدیس، ژنرال بازنشسته نیروی دریایی و شانزدهمین فرمانده عالی ائتلاف ناتو در مقالهای در مجله فارین پالیسی گفت که ترکیه توانایی بیشماری برای تاثیرگذاری بر رویدادها از داعش تا سوریه و از اسرائیل تا نفت و گاز در شرق مدیترانه دارد.
بلندپروازی ترکیه برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای در برابر آرزوهای این کشور برای الحاق به اتحادیه اروپا بخشی از یک مباحثه بزرگ بر سر هویت است. هانتینگتون در کتاب معروفش به نام برخورد تمدنها و برقراری مجدد نظم جهانی، ترکیه را یک کشور ” دو پاره ” خطاب کرد چرا که رهبران این کشور معمولا گرایش به پی جویی راهبرد ائتلاف با قدرتهای بزرگ داشته و مایلند که کشورشان عضوی از جامعه غرب باشد، اما تاریخ، فرهنگ و سنن ترکیه غیرغربی است.
اردوغان اعلام کرد که میتوانیم همهپرسی برای ادامه مذاکرات الحاق به اتحادیه اروپا برگزار کنیم. بر اساس آخرین بررسیهای مرکز تحقیقات پیو (Pew Research Center) در سال 2015 اکثریت ترکها (55درصد) مایلند که کشورشان به عضویت اتحادیه اروپا درآید و 32 درصد مخالف چنین عضویتی هستند.
مردم ترکیه خواهان دمکراسی و عضویت در اتحادیه اروپا هستند در حالی که رهبر قوی آنها یعنی اردوغان مایل به عضویت در سازمان همکاری شانگهای است. باید پرسید نهایتا ترکیه به کدام سمت میل میکند؟
منبع:
Wang, Lina. Will Turkey Join the Shanghai Cooperation Organization Instead of the EU? November 24, 2016. http://thediplomat.com/2016/11/will-turkey-join-the-shanghai-cooperation-organization-instead-of-the-eu/ (accessed December 12, 2016).
- در اجلاس 1993 شورای اروپایی در کپنهاگ شرایطی برای الحاق و پیوستن کشورهای متقاضی به اتحادیه اروپا تعیین و تصویب شد که به «معیارهای کپنهاگ» معروف گردید. بعبارت دیگر کشورهای متقاضی عضویت در اتحادیه اروپا باید اصلاحاتی در کشور خود انجام تا مهیای عضویت شوند.
0 Comments