بر اساس برخی گزارش اقلیم کردستان در دو سال گذشته توانسته ۴۰ درصد به مساحت مناطق تحت کنترل خود بیافزایند. در ماه‌های اخیر نیز احداث خندق و خاکریز به طول بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر از منطقه خانقین در شرق عراق تا شهر شنگال در شمال غرب اقلیم کردستان ، بازترسیم مرزهای خود، الحاق برخی از مناطق مورد مناقشه به سرزمین اصلی و.. مورد توجه است. گفتگوی زیر با آقای دکتر رضا دهقانی در مورد گسترش و تثبیت مرزهای اقلیم تاثیرات مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی و.. است.

پرسش: به نگاه برخی کردها از منطقه شنگال در غرب تا خانقین در شرق مناطق کردنشین عراق در حال الحاق مناطقی به مرزهای پیشین خود هستند. علل توجه اقلیم به گسترش مرزهای اقلیم به ویژه در روند دو سال گذشته تحولات عراق چیست؟

در مورد این که اقلیم کردستان در این بازه زمانی اقدام به بازترسیم مرزها و گسترش آن پرداخته است، این است که علی رغم صحبت‌هایی که وزارت پیش مرگه اعلام کرده است که هدف از حفر خندق توسط نیروهای پیش مرگه در اقلیم کردستان برای جلوگیری از حمله و نفوذ انتحاری در داخل مرزهای اقلیم است و این که مانع از بمب گذاری خودروها توسط داعش باشند، این مسئله ارتباطی با ترسیم مرزهای اقلیم ندارد،  به نظر می‌رسد که دلیل اصلی اقلیم در باز ترسیم مرزها و ایجاد خندق و خاکریز بیشتر به تحولات میدانی مربوط به جنگ و پیشروی داعش در عراق و فتح کامل موصل می‌شود.این امر نوعی تست برای دوران پسا داعش است. اقلیم در شرایط کنونی دست به این کار زده است که میزان سهم ارضی اقلیم را مشخص کند که قرار است در آینده چه میزان سرزمین به آن داده شود.

نکته دیگر به موصل برمی گردد که یک نوستالژی برای کردهاست که علاوه بر پیشینه‌های تاریخی و فرهنگی، منابع سرشار هیدورکربن می‌تواند نویدبخش امضای قراردادهای نفتی با غول‌های بزرگ نفتی باشد. در این بین اقلیم به شدت علاقمند است که اگر بتواند تمام موصل و اگر نه، بخش‌هایی از موصل را که اکنون به دست آورده همچنان برای خود نگه دارد. علت دیگری که به این امر اقدام کرده است، به وضعیت گذار آمریکا و انتقال قدرت در کاخ سفید برمی گردد که اکنون بازهای آمریکایی در حال در دست گرفتن قدرت هستند و جای دموکرات‌ها را گرفته‌اند. امروزه اگر سیاستمدارها و دولت‌های جهان نمی‌دانند که در مقابل رئیس جمهور جدید آمریکا چه سیاستی را اتخاذ کنند، اما اقلیم دقیقاً می‌داند که چه می‌خواهد و پروژه‌ای را که در زمان بوش آغاز کرده سعی دارد در زمان ترامپ با ترسیم مرزها تکمیل کند.

پرسش: احزاب و جریان‌های کردی چه نگاهی به توسعه مرزی دارند؟

جریان‌های کردی و نمایندگان مختلف احزاب در اقلیم، مخالفت چندانی با این طرح ندارند. چرا که جوانانی که امروزه در اقلیم کردستان هستند، به زبان کردی سخن می گویند و ارتباط کمی با بغداد دارند، هر چند که ما شاهد این هستیم که مسئله از سوی نماینده ترکمن‌ها در مجلس عراق اعتراض کرد و از دولت عراق خواست تا نسبت به این اقدام اقلیم واکنش مناسبی نشان دهد.

پرسش: بر اساس برخی گزارش، کردها در جنگ با داعش توانسته‌اند ۴۰ درصد به مساحت مناطق تحت کنترل خود بیافزایند. آن‌ها خطوط فعلی نبرد را که از شنگال تا خانقین ادامه دارد خطوط نظامی می‌نامند. نگاه سایر جریان‌ها و مقامات بغداد به افزایش مرزهای اقلیم چیست؟

مسئله استقلال، مسئله‌ای است که مدت‌هاست در زمان بارزانی جاری است و نوعی اقدامی عملی برای تحقق مسئله مطرح شده تبدیل شده است. اما دولت مرکزی این اقدام را ترسیم مرزهای جدید و خطوط دولت فدرال می‌دانند و به نحوی این مسئله را تضعیف دولت مرکزی قلمداد می‌کند. اما در عمل ما تاکنون هیچ اقدامی از دولت مرکزیعراق ندیده‌ایم.

پرسش: تثبیت مرزهای جبهه نظامی به سیاسی چه تاثیرات مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی دارد؟

مرزهای نبرد نمی‌توانند در درازمدت به عنوان مرزهای قطعی باشند. زیرا در حقوق بین الملل، بین تصرف نظامی یک ناحیه با تملک آن، آشکارا تمایز وجود دارد. این ااز اصول مسلم حقوق بین الملل از قرن 18 تاکنون همین بوده است. اما اگر مرزهای نظامی و خطوط جبهه‌هایی در غالب مرزهای سیاسی تثبیت شود، گام بزرگی برای تشکیل دولت مستقل کردستان برداشته است و این وسعت ارضی طبیتا بر اعتبار اقلیم خواهد افزود و امکانات بیشتری را فراهم خواهد کرد که خود می‌تواند نظر شرکت‌های بزرگ را برای سرمایه گذاری جلب کند. اما در عین حال مشکلاتی را برای اقلیم کردستان به وجود خواهد آورد و آن هم برهم خوردن ترکیب جمعیتی و بازگشت آوارگان مناطق تصرف شده بعد از شکست داعش است که به نوب خود می‌تواند مشکلات مختلفی را از نظر بافت جمعیتی و فرهنگی و اقتصادی برای اقلیم به وجود بیاورد و مانع شکل گیری دولت خالص کردی شود.

پرسش: نگاه بازیگران منطقه‌ای و بین المللی به مرزهای نوین اقلیم چیست؟

حفر این خندق‌ها و همچنین ایجاد خاکریزها که توسط کارشناسان انگلیسی، آمریکایی و فرانسوی و با استفاده از فناوری جی پی اس و نظارت مستقیم وزارت پیشمرگه انجام گرفته شد، قطعاً برای دولت اسرائیل بسیار نوید بخش است و از آن استقبال خواهد کرد، چرا که زمینه استقلال یک دولت سکولار غیر عربی را به وجود می‌آورد که می‌تواند آلترناتیوی در جوار مرزهای ایران انقلابی باشد و کفه ترازو را به نفع دولت اسرائیل و برخلاف دولت‌های عربی منطقه سنگین‌تر کند. ضمن این که فرصت همکاری‌های اقتصادی و اطلاعاتی و امنیتی را فراهم می‌کند. اما ایران مایل به حفظ یکپارچگی عراقدر چارچوب قانون فدرال است و آن را برای امنیت خود مناسب‌تر می‌داند. به علاوه ترکیه ضمن استقبال از روابط گسترده به ویژه روابط اقتصادی با اقلیم و کاهش نفوذ دولت شیعی مذهب عراق، تحت حمایت ایران ، ملاحظاتی نسبت به ترکمن‌های ساکن در اقلیم دارد. ضمن این که نسبت به موصل هم که اکنون 155 کیلومتر آن تحت تصرف اقلیم است، دولت آنکارا ادعاهایی هم دارد. آمریکا و اروپا هم با لحاظ کردن امنیت اسرائیل و فشار بر ایران می‌توانند از استقلال اقلیم حمایت کنند. دول عربی خلیج فارس هم مانندعربستان، چون دولت شیعه مذهب بغداد را در جبهه مقاومت می‌داند، این عمل را ضربه‌ای بر دولت مرکزی عراق می‌دانند که می‌توانند آن را کم و بیش مورد حمایت قرار دهد.

پرسش: آیا مناطق متصرفه، می‌توانند اعمال فشاری بر دولت مرکزی بربعد از نابودی داعش باشد؟

این موضوع بستگی به متغیرهای داخلی و خارجی دارد. اگر این تغییرات مرزی مورد پشتیبانی آمریکا و اروپا و روسیه قرار بگیرد، می‌تواند کارت فشار علیه بغداد باشد. کما این که ایجاد اقلیم به تعبیری هبه آمریکا به کردهای عراق بود. ضمن این که باید موقعیت دولت مرکزی عراق را پساداعش در نظر گرفت که اگر پیروز میدان بشود، ممکن است وضعیت به نفع اقلیم به پیش نرود و وضعیت مرزها به گونه‌ای دیگر شود.

منبع: مرکز مطالعات صلح