آیا مقدمات صلح پایدار در قفقاز فراهم می شود؟
در سالهای اخیر، به موازات گسترش منازعات نظامی، سیاسی و امنیتی در تعدادی از کشورهای عربی و غیرعربی، مناطق مختلفی از غرب آسیا تا شمال آفریقا، به صحنهای برای پیشبرد «بلندپروازیهای فزاینده» دولت ترکیه تبدیل شده است.
در جدیدترین اقدام توسعهطلبانه ترکیه، رئیس جمهور این کشور طی سخنانی اعلام کرد، ارتش ترکیه عملیات نظامی جدید خود برای ایجاد «مناطق امن» به عرض 32 کیلومتر در امتداد مرزهای جنوبی با شمال سوریه را آغاز خواهد کرد.
از سال 2016، دولت اردوغان همواره در پی ایجاد منطقه امن در شمال سوریه بوده است، اما هر بار بهدلیل مخالفتها و موانع بینالمللی و منطقهای در پیشبرد طرح مذکور ناکام مانده است.
دولت ترکیه معتقد است با پاکسازی «تل رفعت» و «منبج» در غرب فرات که به منشأ حملات به اصطلاح تروریستی علیه ترکیه تبدیل شده بودند، و در نتیجه با در اختیار گرفتن کنترل بزرگراه ام-4، اجرای یک عملیات سریع، هدفمحور و گسترده را تسهیل کرده و مقدمات بازگشت مهاجران سوریه به «عمق امن 32 کیلومتری» تسریع شده است!
متغیرهای مؤثر در طرح دوباره منطقه امن
به نظر میرسد، دو متغیر مهم در طرح دوباره ایجاد منطقه امن در شمال سوریه مؤثر است: نخست، «جنگ اوکراین» و دوم، «چراغ سبز آمریکا».
در این خصوص، طرح دوباره منطقه امن، نمیتواند با نبرد اوکراین بیارتباط باشد. جنگ اوکراین که باعث تمرکز قدرتهای بزرگ از جمله روسیه به این کشور شده است، «فرصتی» برای ترکیه به وجود آورده تا در حاشیه این جنگ، طرحی را که سالها به دنبال آن بوده، ولی هربار با مخالفت روسیه و سایر قدرتهای منطقهای و جهانی مواجه میشد، را در صورت امکان عملیاتی کند.
حضور مستقیم روسیه در جنگ اوکراین باعث شده تا از تمرکز سیاسی، امنیتی و حتی نظامی این کشور در سوریه کاسته شده و تا حدودی از تحولات این کشور فاصله بگیرد. دولت ترکیه این موضوع را فرصت مغتنمی برای خود میداند تا در شرایطی که قدرتهای بزرگ جهان درگیر جنگ اوکراین هستند، با همراهی گروههای تحت حمایت خود در شمال سوریه که میانه خوبی با روسیه نداشته و برای شکست مسکو در اوکراین لحظه شماری میکنند، مقدمات ایجاد هرچه سریعتر منطقه امن در شمال سوریه را از طریق عملیات نظامی فراهم نماید.
علاوه بر این، طرح مذکور نمیتواند بدون اطلاع، هماهنگی و حمایت آمریکاییها، مطرح و یا عملیاتی شود. در این خصوص، دو «نکته» حائز اهمیت است:
نخست آنکه، اطلاعات موجود نشان میدهد در ماههای اخیر چندین جلسه پیرامون این طرح بین افسران نظامی دو کشور در شمال سوریه برگزار شده است. و دیگر آنکه، در دیدار اخیر وزرای خارجه ترکیه و آمریکا در نیویورک، طرح ایجاد منطقه امن مورد بحث قرار گرفته است. ظاهراً آمریکا به خاطر نیازی که به ترکیه برای منزوی کردن روسها در جنگ اوکراین دارد، با در نظر داشتن برخی ملاحظات، در پشت پرده با اجرای این طرح «موافقت» کرده است.
اهداف اعلامی و اعمالی ترکیه
درباره منطقه امن ترکیه در شمال سوریه دو دسته اهداف «اعلامی» و «اعمالی» قابل شناسایی است:
اهداف اعلامی: جلوگیری از قدرتگیری کردهای سوریه که آنکارا آن را تهدیدی علیه خود میداند، مهمترین هدف اعلامی در این زمینه است. البته این موضوع برای دولت اردوغان در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سال آینده که از ناحیه تهدیدات کُردی در معرض انتقادات شدید است، مصرف داخلی هم دارد.
مهار تروریسم کُردی با منشأ سوری توجیه همیشگی دولت اردوغان برای ایجاد منطقه امن در سوریه بوده است. برای دستیابی به این منظور ترکیه تاکنون سه عملیات در شمال سوریه انجام داده است: عملیات نظامی در غرب فرات با نام «سپر فرات» در سال 2016، عملیات نظامی در عفرین موسوم به «شاخه زیتون» در سال 2018 و عملیات نظامی در شرق فرات موسوم به «چشمه صلح» در سال 2019.
ایجاد یک منطقه 30 کیلومتری برای انتقال امن پناهجویان سوریه به کشورشان و در نتیجه کاهش هزینههای اسکان آنها در ترکیه، هدف اعلامی دیگر در این زمینه است.
اهداف اعمالی: اما هدفی که ترکیه را به ایجاد منطقه امن در امتداد مرزهای جنوبی خود با سوریه واداشته است، دستیابی به منافع راهبردی و «بلندمدتی» است که آنکارا سالهاست به دنبال دستیابی به آنهاست. در این زمینه دو هدف کلان مورد توجه ویژه است:
یک، تحکیم و تثبیت حوزه حضور و نفوذ در سوریه در شرایطی که روسها بهتدریج درحال کاهش نیروهای خود هستند؛
دو، تغییر بافت جمعیتی شمال ترکیه از طریق گسیل شهروندان ترک به شمال سوریه و در نتیجه تسهیل روند الحاق آن به ترکیه.
پیامدها
تلاش برای ایجاد منطقه امن در شمال سوریه، نقض حاکمیت ملی و تمامیت ارضی این کشور توسط دولت ترکیه است که میتواند برای دولت آنکارا بسیار «هزینهبر» باشد. این اقدام دلیل روشنی بر مداخلات غیرقانونی دولت ترکیه در شمال سوریه و سنگاندازی در مسیر عبور سوریه از بحران است که میتواند «واکنش سخت» دولت و ارتش سوریه در قبال مداخلات نظامی ترکیه را در پی داشته باشد.
«درگیری با روسیه» یکی دیگر از پیامدهای احتمالی ایجاد منطقه امن در شمال سوریه است. اگرچه روسها با هدف تقویت جبهه نبرد در اوکراین تا حدی از حضور نظامی خود در سوریه کاستهاند، اما این موضوع هرگز به معنای «عقبنشینی از خطوط قرمز سیاسی و میدانی» این کشور در سوریه نبوده است.
در روزهای گذشته و به دنبال اعلام عملیات قریبالوقوع ترکیه در شمال سوریه، روسیه با ارسال ادوات نظامی از جمله هواپیماهای جنگی و تعدادی بالگرد به پایگاه نظامی خود در فرودگاه قامشلی در شمال شرق سوریه، در حال تقویت مواضع خود در این کشور است. این درحالی است که وزیر خارجه روسیه نیز تأکید کرده، مسکو به حمایت از رهبری سوریه برای احیای کامل تمامیت ارضی این کشور ادامه خواهد داد.
نکته پایانی
تلاش برای ایجاد منطقه امن در شمال سوریه قطعه کوچکی از یک «پازل بزرگ» دولت ترکیه در منطقه است که در چهارچوب سیاستهای نوعثمانیگری آنکارا قابل ارزیابی است؛ سیاستهایی که بهرغم تلاشهای گسترده برای محقق ساختن آن، در عمل غیرقابل تحقق بوده است. ملتهای عرب خاطره و تجارب خوبی از دوران سیطره امپراتوری عثمانی ندارند، بنابراین در مقابل هرگونه راهبرد، سیاست و تلاش برای احیای جایگاه گذشته امپراتوری عثمانی در سرزمینهایشان مقاومت میکنند.
0 Comments