در این میزگرد یک ساعته، مایکل سینگ (مدیرعامل موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک)، اسفندیار باتمانقلیچ (مدیر موسسه بورس و بازار) و آقای نیکلای کوژانوف (دانشیار مرکز مطالعات دانشگاه قطر) به سوالات آقای علی باقر (دانشیار مرکز ابن خلدون) در حوزه‌های گوناگون مرتبط با ایران به‌ویژه اقتصاد مقاومتی در مقابل تحریم‌ها پاسخ گفتند.

مشروح سوالات و پاسخ‌ها در زیر آمده است.

سوال اول: اقتصاد ایران تا چه اندازه مقاوم است؟

اسفندیار باتمانقلیچ: پس از برجام و به‌ویژه در سال 2019 علی رغم اعمال مجدد تحریم‌های ثانویه آمریکا، اقتصاد ایران در حال شکوفایی بود. در بخش تولید جهش خوبی مشاهده شد، اما بحران کرونا در فوریه 2020 جلوی پیشرفت اقتصادی ایران را گرفت. اقتصاد ایران توانایی مقاومت در برابر تحریم‌های آمریکا را همانگونه که طی دو سال گذشته اثبات کرده است، دارد.

مایکل سینگ: باید ابتدا مشخص کرد منظور از اقتصاد مقاومتی چیست؟ اما آنچه مشخص است این است که اقتصاد ایران اکنون در نقطه بسیار خطرناکی قرار دارد و دلیل آن تحریم‌های آمریکا، کرونا عدم مدیریت است. این موضوع در گزارش‌های سازمان بین‌المللی پول نیز آمده است. ما باید علاوه بر اقتصاد مقاومتی، عامل سیاست مقاومتی ایران را نیز در نظر بگیریم. آیا نظام ایران در خصوص مسایل هسته‌ای خود با آمریکا مذاکره می‌کند؟ بحران کنونی اقتصادی ممکن است سیاست ایران را تغییر دهد؟ اینها مسایل اساسی است که باید بررسی شوند.

نیکلای کوژانوف: تحریم‌های آمریکا غیرموثر بوده‌اند. اقتصاد ایران پیش از کرونا آمادگی تحمل تحریم‌ها را داشت. ایران به نظام بانکی بین‌المللی دسترسی ندارد و این باعث ضربه به صنایع و فناوری ایران شده است که این موضوع در بلند مدت به ضرر اقتصاد ایران است و باعث تاخیر در پیشرفت اقتصادی ایران می‌شود. ایران باید اصلاحات لازم اقتصادی را به‌ویژه در حوزه بانکی و مالی انجام دهد. ایران در حال از دست دادن زمان برای انجام این اصلاحات است، زیرا تحریم‌ها اثر خود را طی یکی دو سال آینده نشان می‌دهند.

سوال دوم: تأثیر کرونا بر صنایع و اقتصاد ایران چقدر بوده است؟

اسفندیار باتمانقلیچ: پایین آمدن ارزش پول ملی ایران باعث رقابت پذیری محصولات ایرانی در بازارهای بین‌المللی و در نهایت افزایش صادرات ایران شده است و کارخانه‌ها و تولیدکنندگان ایرانی اکنون علاقه بیشتری برای صادرات کالاهای خود دارند؛ این باعث افزایش مقاومت اقتصادی ایران شده است. در زمان تحریم ها، شرکت‌ها و کارخانه‌های داخلی می‌توانند فروش بیشتری در بازار داخل ایران و کشورهای منطقه مانند عراق داشته باشند. ایران بازار بزرگی است و برای کارخانه‌های ایران این فرصت بسیار مناسبی است و اگر آن‌ها نتوانند محصولات خود را صادر کنند حتما می‌توانند آن را در بازار داخلی به فروش برسانند. مشکل کنونی و اساسی اکنون بالابودن قیمت مواد خام و عدم واردات ماشین آلات و فناوری‌های لازم برای توسعه صنایع ایرانی است.

نیکلای کوژانوف: کرونا تأثیری بر صنعت نفت ایران نداشت و ایران به فعالیت‌های نفتی خود ادامه داد، اما تحریم‌های حوزه نفتی باعث شده ایرانی‌ها روی بخش پتروشیمی سرمایه گذاری کنند و به ظرفیت‌های داخلی خود متکی باشند که البته این ظرفیت‌ها محدود و کُند است. جذب سرمایه گذاری داخلی نیز به‌ویژه در حوزه نفت بسیار سخت است. اگر تحریم‌ها لغو شوند، شاهد شکوفایی صنعت نفت ایران از لحاظ فناوری و فاینانس خواهیم بود.

سوال سوم: فشار حداکثری آمریکا علیه ایران شکست خورده است؟

مایکل سینگ: ترامپ به دنبال امتیازگیری بیشتر از ایران است. فشار حداکثری فقط در حوزه اقتصادی نیست و شامل سیاست ایران هم می‌شود. البته ایران اکنون منزوی نیست و قضیه مکانیسم ماشه نشان داد که آمریکا منزوی شده است. از لحاظ نظامی، آمریکا علاقه‌ای به جنگ در خاورمیانه ندارد. آمریکا در این حوزه شکست خورده است و ترامپ می‌بایست ائتلافی خارج از منطقه علیه ایران تشکیل دهد.

سوال چهارم: نقش روسیه در اقتصاد مقاومتی ایران چیست؟

نیکلای کوژانوف: مسکو به دنبال بهره برداری از وضعیت کنونی به نفع خود است البته اقتصاد روسیه اکنون با مشکل مواجه است و نمی‌تواند پول زیادی به ایران بدهد. روسیه خودش هم تحت تحریم است. ظرفیت روسیه برای کمک به اقتصاد ایران محدود است و در حد شرکت‌های کوچک و متوسط است نه شرکت‌های بزرگ و این شرکت‌های کوچک در مناطق خاکستری فعالیت می‌کنند و تحریم‌ها را دور می‌زنند. روسیه فقط می‌تواند از ایران حمایت معنوی و روانی کند.

سوال پنجم: نقش چین در اقتصاد مقاومتی ایران چیست؟

اسفندیار باتمانقلیچ: آنچه که نیکلای درباره روسیه گفت درباره چین هم صدق می‌کند با این تفاوت که شرکت‌های بزرگ چینی به‌ویژه در حوزه نفت تمایلی به همکاری با ایران ندارند، زیرا در آمریکا منافعی دارند. چین اولین شریک اقتصادی ایران است. چین هم اکنون تنها مشتری نفت ایران علاوه بر روسیه و ونزوئلا است. چین صادرات صنعتی به ایران دارد و به اقتصاد مقاومتی ایران کمک کرده است. چین مواد خام برای صنایع ایران تامین می‌کند. با این وجود صادرات چین به ایران طی دو سال گذشته کاهش یافته است. دولت چین شرکت‌های چینی را تشویق می‌کند تا علی رغم تحریم‌ها با ایران تعامل داشته باشند. ایران و چین هر دو تهدیدی برای ترامپ محسوب می‌شوند و این فشار حداکثری آمریکا را کاهش می‌دهد.

نیکلای کوژانوف: کشورهای خلیج (فارس) نیز همچون قطر، عمان و کویت تاحدودی به ایران کمک کردند تا تأثیر تحریم‌ها کم شود. قطر اکنون از فضای هوایی ایران استفاده می‌کند. عمان و امارات نیز در صدور کالا به ایران خیلی کمک کردند. برای ایران خیلی مهم است که با کشورهای خلیج (فارس) ارتباط داشته باشد.

سوال ششم: امارات شریک تجاری ایران است اما با اسراییل پیمان دوستی بست و به رغم خصومت با ایران همچنان به تجارت با ایران ادامه می‌دهد. چرا؟

مایکل سینگ: غربی‌ها نمی‌خواهند تمامی مسیرهای تجارت با ایران را ببندند تجارت ایران با همسایگان جنوبی خود سنتی و تاریخی است و تحریم‌ها تأثیر زیادی بر آن نداشته است. ما نمی‌خواهیم متحدان آمریکا در منطقه ضرر کنند. نگرانی من آن است که اگر تحریم‌ها ادامه یابند، که ادامه هم خواهند یافت حتی اگر بایدن انتخاب شود، ایران به بحران آفرینی در منطقه روی آورد. بازگشت بایدن به برجام و لغو تحریم‌ها به این سادگی نیست.

سوال هفتم: تاثیر انتخابات آمریکا بر اقتصاد ایران چیست؟

اسفندیار باتمانقلیچ: مذاکره با ترامپ امکان‌پذیر نیست. تجربه ترامپ با چین و کره شمالی این را نشان داد. اگر ترامپ انتخاب شود، هیچ گشایشی از لحاظ سیاسی و مذاکره‌ای اتفاق نخواهد افتاد. دولت ایران هم علاقه‌ای ندارد به‌ویژه آنکه سال آینده هم در ایران انتخابات برگزار می‌شود. حتی اگر ایرانی‌ها با ترامپ مذاکره کنند، ایران دست خالی از این مذاکرات خارج می‌شود.

نیکلای کوژانوف: اگر ترامپ انتخاب شود، فشار حداکثری ادامه می‌یابد و بحران‌ها افزوده می‌شوند. ایران البته به حیات خود ادامه می‌دهد، اما دیگر نمی‌تواند توسعه یابد.

مایکل سینگ: اگر ترامپ انتخاب شود، فشار اقتصادی افزایش می‌یابد البته باید دید هدف آمریکا چیست. اکنون هدف آمریکا نامشخص است زیرا ترامپ یک چیز می‌گوید و پمپئو یک چیز دیگر. اگر بایدن پیروز شود، او گفته به برجام باز می‌گردد و به دنبال توافق بزرگ‌تر با ایران خواهد بود، اما این کار سختی است به‌ویژه اینکه ایران پیش شرط هم گذاشته و به دنبال دریافت خسارت از بایدن است. این یعنی مذاکره‌ای جدید و فکر نمی‌کنم ایران علاقه‌ای به این کار داشته باشد. بایدن تحریم‌ها را افزایش می‌دهد و برخلاف ترامپ می‌تواند حمایت بین‌المللی علیه ایران بوجود آورد.

سوال هشتم: اگر بایدن در انتخابات پیروز شود، آیا تغییر مثتبی را در اقتصاد ایران شاهد خواهیم بود؟

اسفندیار باتمانقلیچ: یک تغییر روانی کوچک اتفاق خواهد افتاد و اقتصاد ایران در کوتاه مدت بهبود می‌یابد. سناریوی فروپاشی اقتصادی در ایران همانند آنچه در ونزوئلا اتفاق افتاد رخ نخواهد داد. ایران متفاوت است. ایران باید انتظارات مردم در حوزه اقتصادی را برآورده کند تا از لحاظ سیاسی اتفاق ناخوشایندی رخ ندهد.

مایکل سینگ: ونزوئلا و کره شمالی به حیات خودشان ادامه می‌دهند، اما وضعیت بسیار شکننده‌ای دارند. در طولانی مدت اتفاقاتی در ایران خواهد افتاد و باید دید ایران تا چه اندازه می‌تواند مقاومت کند.

نیکلای کوژانوف: تأثیر روانی آن بر اقتصاد ایران مثبت خواهد بود. نظام به خاطر تحریم‌ها سقوط نخواهد کرد، اما تحریم‌ها تأثیرات منفی بر بافت اجتماعی ایران خواهند داشت.