عربستان سعودی در بحران نفتی قرار دارد. اصلاحات اقتصادی آغاز شده می تواند به گشایش در کشور کمک کنند.
این واقعیت از هیچ کس پنهان نیست: حکومت سلطنتی نفتی باید به شدت صرفه جویی کند.
بیش از هر کشور دیگری، اقتصاد عربستان از وابستگی به قیمت نفت که در حال نوسان است، رنج می برد. درآمد به ظاهر بی پایان از تولید نفت توانسته بود برای مدتی طولانی عدم پویایی اقتصادی و سیاست های داخلی ضد حقوق بشری – حداقل برای بخشی از جامعه – را پنهان کند.
یک هفته پیش، ملک سلمان (٨١ ساله) سالخورده، محمد بن سلمان (٣١ ساله) جوان ترین پسر خود را به عنوان ولیعهد جدید منصوب کرد . ولیعهد جدید سومین مرد قدرتمند در دولت بود و به عنوان جوان ترین وزیر دفاع در سراسر جهان در کابینه مشغول فعالیت بود. او از مدت ها پیش به عنوان “مرد قدرتمند” جدید در این پادشاهی نفتی در نظر گرفته می شود.
پایان معجزه اقتصادی عربستان
محمد بن سلمان که اغلب به طور اختصاری (م ب س) خطاب می شود، در حال حاضر از سرعت روند خرج کردن کاسته است: در سال گذشته، بودجه عربستان دارای کسری حدود ١٠٠ میلیارد دلار بود.
این ولیعهد جوان که پیش از این به نسبت ناشناخته بود، مبتکر “چشم انداز ٢٠٣٠” است، یک طرح بلند پروازانه که هدف از آن تغییر اقتصاد کشور به طور اساسی می باشد. هدف نهایی، رهایی دولت از وابستگی به درآمد حاصل از صادرات نفت است.
انتظار می رود بزرگ ترین صندوق سرمایه گذاری ملی جهان به ایجاد یک تحول کامل اقتصادی در عربستان سعودی تا سال ٢٠٣٠ کمک کند. کشوری که تنها برای چند دهه از طلای سیاه برخوردار بوده و از طریق آن به ثروتی افسانه ای دست یافته است.
سعودی ها از چند سال پیش، فراتر از درآمد و امکانات خود خرج می کنند. اقتصاد عربستان تا زمانی که قیمت نفت بالا بود، رونق داشته است. اما در حال حاضر درآمدهای نفتی دیگر قادر به تأمین مالی بودجه دولت و سیاست های رفاهی سخاوتمندانه که ثبات رژیم را تضمین می کند، نمی باشد.
کشورهای حاشیه خلیج [فارس] که تا پیش از این هیچ مالیاتی برای تأمین مالی بودجه های دولتی از مردم دریافت نمی شد، اکنون مجبور شده اند در این رویه خود تجدید نظر کنند. آنها دیگر باید از موقعیت خود به عنوان تأمین کننده همه جانبه عقب نشینی نمایند.
با یک برنامه مالیاتی جدید، پادشاهی عربستان می خواهد کاهش درآمدهای نفتی خود را جبران کرده و این دولت بادیه نشین را در دوران پس از نفت به پیش ببرد.
اینجا زمانی بهشت مالیاتی اسلامی بود
تا کنون، شهروندان عربستان سعودی از یک زندگی بسیار راحت و مرفه بهره می بردند:
◄هزینه برق، سوخت و مسکن با کمک یارانه های سخاوتمندانه دولت پرداخت می شد.
◄ کارها به طور عمده از سوی خارجی ها انجام می شد. به عنوان مثال، راننده های تاکسی اغلب هندی بوده، کارکنان هتل از لبنان استخدام می شدند، پزشکان از مصر و مهندسان از آلمان می آمدند.
◄ دو سوم از جمعیت قادر به کار، در دولت مشغول به کار هستند.
◄حقوق پایه یک کارمند دولت ٢١٠٠ یورو در هر ماه است. اما پاداش هایی نیز مانند هزینه حمل و نقل و مسکن یا پرداخت اضافه ای برای ماه رمضان و اضافه کاری نیز به این مبلغ اضافه می شود. هیچ کارمند رسمی کمتر از ۶٣٠٠ یورو در ماه دریافت نمی کرد.
◄ حدود ٧ هزار شاهزاده این کشور نیز بودجه ای را دریافت می کنند که برای آنها یک شیوه زندگی غیر قابل مقایسه با یگران را فراهم می کند.
همچنین خارجی ها نیز از زندگی بدون عوارض و مالیات بر درآمد برخوردار بودند. اما این وضعیت نیز در حال حاضر تغییر کرده است: خارجی هایی که با خانواده خود در عربستان سعودی زندگی می کنند، باید مالیات ماهانه ای را به دولت پرداخت نمایند. هزینه برق و آب طی شش ماه گذشته حدود ٣٠ درصد افزایش یافته است.
“مالیات گناه” جدید در کشورهای حاشیه خلیج [فارس]
برنامه اصلاحات اقتصادی در حال حاضر به افزایش مالیات ها و پس انداز منجر شده و از سوی محمد بن سلمان که همچنین رئیس مهم ترین سازمان اقتصادی عربستان است، به سرعت پیش برده می شود.
از ابتدای سال آینده، دولت مالیاتی پنج درصدی را بر برخی کالاها تحمیل خواهد کرد. امری که بر اساس استانداردهای عربستان یک انقلاب به شمار می رود.
تا آغاز سال جاری، شهروندان عربستان سعودی هرگز مجبور به پرداخت مالیات نبودند!
◄ افراد سیگاری در آینده باید به طور قابل توجهی بیشتر خرج کنند: در نتیجه “مالیات گناه” که به تازگی اعمال شده، قیمت یک بسته سیگار در کشورهای حاشیه خلیج [فارس] دو برابر شده است. قیمت نوشیدنی های انرژی زا نیز صد در صد افزایش یافته است. بنا به گزارش اداره مالیات در ریاض، در نتیجه این مالیات خرید یک بسته سیگار در عربستان سعودی در حال حاضر هزینه ای معادل ۴,٣٠ یورو تا ۵.٧٠ یورو دارد.
بالاتر از همه، کاهش یارانه های برق، آب و سوخت موضوعی جدی و حساس تلقی می شود. در این دولت نفت خیز، چنین خدمات و کالاهایی به طور سنتی از سایر نقاط جهان بسیار ارزان تر بوده اند.
در عوض، دولت عربستان سعودی می خواهد نظام آموزش و پرورش را بازسازی کرده، مراقبت های بهداشتی را بهبود بخشیده و در صنعت گردشگری سرمایه گذاری کند.
نوسازی با محدودیت
این کشور همچنین باید برای سرمایه گذاران خارجی بسیار جذاب تر شود. هدف از این اقدام، دو برابر کردن تعداد مشاغل موجود در کشور در صورت امکان است. بخش انرژی باید به منظور تطابق با چگونگی استفاده از گاز طبیعی، انرژی هسته ای و انرژی های تجدید پذیر اصلاح شود.
دیوید واینبرگ، کارشناس مسائل عربستان سعودی از اتاق فکر آمریکایی “بنیاد دفاع از دمکراسی”، مطمئن است که تغییر ولیعهد به تقویت بیشتر اصلاحات اقتصادی این شاهزاده جوان منجر خواهد شد.
واینبرگ می گوید: “محمد بن سلمان می خواهد به نسل جدید سعودی نوع جدیدی از اقتصاد عربستان را معرفی کند که مشاغل خوبی را فرای صنعت نفت فراهم می سازد. او می خواهد مشاغل بیشتری برای زنان ایجاد کرده و فضاها و امکانات تفریحی را تأسیس و ایجاد کند که در گذشته با مخالفت پلیس مذهبی سختگیر رو به رو بودند.”
امکانات تفریحی مانند سینما در عربستان سعودی از دهه هفتاد میلادی به علت غیراسلامی بودن ممنوع هستند.
برای مضاوی الرشید، استاد عربستانی در مدرسه اقتصاد لندن، دادن این امتیازها بخشی از برنامه دستگاه دولتی اقتدارگرا می باشند: “محمد بن سلمان برخی آزادی های فردی محدود را فراهم خواهد کرد، اما به طور همزمان هر صدای منتقدی را خاموش می کند.” او در پایگاه اینترنتی میدل ایست آی درباره محمد بن سلمان که اغلب به عنوان فردی “مدرن” ستایش می شود، می نویسد در دیکتاتوری ها امری رایج و معمول است که “سرگرمی های تحت کنترلی” را فراهم کنند.
اصلاحات در سیاست داخلی؟
عربستان سعودی یک کشور سلطنتی استبدادی است که در آن احزاب و اتحادیه های کارگری ممنوع هستند. فعالان جامعه مدنی در صورتی که علیه خانواده سلطنتی قد علم کنند، سرکوب می شوند.
◄ عربستان سعودی در سال ١٩٣٨ تولید تجاری نفت را آغاز کرد. بدین ترتیب، مردمی که سابقاً بادیه نشین و ساکن یکی از فقیرترین کشورهای جهان بودند، به ناگهان به ملتی غرق در ناز و نعمت تبدیل شدند!
ثروت خاندان حاکم سعودی حدود ١,۴ هزار میلیارد دلار تخمین زده می شود.
سعودی ها از فروش این ماده خام با ارزش نه تنها از لحاظ اقتصادی، بلکه همچنین از لحاظ سیاسی بهره زیادی برده اند. صادرات نفت به آمریکا متضمن حمایت سیاسی و نظامی آنها می باشد. این همکاری استراتژیک البته عاری از تعارض و اختلاف نیست. در حال حاضر آمریکا از طریق تولید گاز شیل خود – “فراکینگ” (استخراج از طریق حفاری با آب فشار قوی) – بیش از پیش از وابستگی خود به نفت خارجی می کاهد.
اگرچه ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در سفر به ریاض، همکاری فشرده تر و نزدیک تر در مبارزه با تروریسم را محتمل و امکان پذیر خواند، اما انتقادهای بسیاری علیه رابطه با این دولت ضد زن و ضد همجنسگرایان وجود دارد.
بارها و بارها این انتقاد مطرح شده: انتقاد از قراردادهای تسلیحاتی منعقده بسیاری از کشورهای غربی مانند آلمان یا فرانسه با خاندان سلطنتی عربستان.
این که آیا پادشاهی محافظه کار در نتیجه این اصلاحات اقتصادی، جامعه خود را نیز نوسازی خواهد کرد، جای سوال دارد.
واینبرگ در مصاحبه با روزنامه بیلد گفت: “معلوم نیست که ولیعهد در امور مربوط به حقوق زنان چه دیدگاهی داشته، چگونه می خواهد با مخالفان مقابله کرده و آیا در نهایت از اقدامات تحریک آمیز علیه اقلیت های مذهبی جلوگیری خواهد کرد.”
عربستان سعودی، کشوری است که در آن اعدام های بی رحمانه ای صورت می گیرد. اغلب محکومان در ملاء عام به دار آویخته شده یا گردن زده می شوند. ده ها هزار نفر از زندانیان سیاسی در بازداشت هستند. به ویژه رائف بدوی موردی است که توجه ها را به خود جلب کرده است. وی وبلاگ نویسی است که به جرم اهانت به اسلام به ١٠ سال زندان و یک هزار ضربه شلاق محکوم شده است.
قفس طلایی شیخ های نفتی
شیخ های سالخورده نگران بروز ناآرامی در جامعه هستند که تا کنون از طریق تأمین نیازهایشان راضی و خرسند نگه داشته شده اند. برای زندگی در چنین شرایطی، شهروندان از درخواست های خود برای مشارکت سیاسی چشم پوشی کرده اند. سکوت در قفسی شیک و لوکس.
◄ هنوز معلوم نیست آیا نسل جدید به ایفای نقش شهروندان منفعل و سلطنت طلب با رضایت ادامه خواهد داد یا خیر. دو سوم از جمعیت ساکن عربستان کمتر از سی سال سن دارند.
دیوید واینبرگ همچنین می افزاید: “نکته بسیار جالب توجه این خواهد بود که آیا مردم عربستان در حال حاضر، با توجه به این که آنها به دولت مالیات می پردازند” خواستار مشارکت بیشتر خواهند شد.
توزیع درآمدهای ناشی از فروش مواد خام، ابزار اصلی تضمین قدرت در کشورهای حاشیه خلیج [فارس] است: پس از وقوع شورش های بهار عربی، ملک عبدالله که در آن زمان سلطنت می کرد، در میان مردم خود مبلغ ١٣٠ میلیارد دلار پول توزیع کرد. یک افزایش حقوق چشمگیر ١۵ درصدی برای کارمندان دولتی نیز اعمال شده است.
شریکی در مبارزه علیه تروریسم؟
حتی عربستان سعودی نیز در تیررس تروریسم داعش قرار دارد. صبح روز جمعه گذشته، یک گروه تروریستی پنج نفره دستگیر شد که قصد حمله به مسجد الاحرام را داشتند. این مسجد بزرگ یکی از سه زیارتگاه بسیار مقدس اسلام است. در پایان ماه رمضان، میلیون ها مسلمان مؤمن در آنجا نماز می خوانند. از سال ٢٠١۴ در عربستان سعودی بارها و بارها حملاتی انجام شده که داعش عامل و بانی آنها به شمار می رود.
واینبرگ، کارشناس امور خلیج [فارس] می گوید: “در آینده ما شاهد نقش جدی تر و فعال تر عربستان سعودی در حوزه سیاست خارجی در منطقه خواهیم بود. عربستان سعودی در مبارزه با تروریسم بسیار موثرتر شده است. این وضعیت همچنین درباره اقدام علیه تأمین مالی تروریست ها در کشور خود نیز صدق می کند.” اما در این صورت عربستان سعودی باید صادرات ایدئولوژی افراطی مذهبی خود را نیز متوقف کند.
مدارس دینی عربستان سعودی به علت آموزش تفسیر خاص خود از اسلام، به عنوان سرچشمه و مبنای تروریسم داعش در نظر گرفته می شوند.
عربستان سعودی از مدت های پیش شریک کشورهای غربی در مبارزه با تروریسم بوده است، به طور هم زمان این کشور با تفسیر وهابی از اسلام فضایی ایدئولوژیک را برای جهادگرایی اهل سنت آماده و فراهم می کند.
ولیعهد محمد بن سلمان که همچنین ریاست مبارزه با تروریسم این کشور سلطنتی را بر عهده دارد، فردی تندرو به لحاظ سیاست خارجی و مخالف سرسخت ایران به شمار می رود. او از سال ٢٠١۵ کشورش را در جنگی خونین علیه شورشیان شیعه حوثی در یمن وارد و هدایت کرده است. طی حملات ائتلاف نظامی به ریاست عربستان سعودی بارها و بارها غیرنظامیان کشته شده اند.
هر چه باشد، این ائتلاف نظامی گروه تروریستی القاعده را به طور قابل توجهی به عقب رانده است.
آیا اصلاحات اقتصادی به آزادی سیاسی منجر خواهند شد؟
انتظار می رود محمد بن سلمان رهبری این کشور را به مدت چندین دهه بر عهده داشته باشد. چالش های اقتصادی پیش رو در این دوره موجب بروز و اعمال تغییراتی عظیم در این کشور خواهند شد.
به هیچ وجه معلوم نیست چه زمانی درآمد حاصل از تجارت نفت دوباره افزایش خواهد یافت.
آنچه که مسلم است: جستجو برای جایگزینی برای عربستان سعودی اجتناب ناپذیر است. زیرا رفاه حاکم تنها عامل مشروعیت رژیم در نزد افراد جوان می باشد. اگر جوانانی که تا کنون بی تفاوت و تن پرور بوده اند، اکنون خواستار حق مشارکت بیشتر شوند، ممکن است خانواده سلطنتی عربستان را از رویه اسراف گرانه و پر جلال و جبروت خود شرمسار کنند.
“معجزه اقتصادی عربستان” امروزه دیگر به تاریخ پیوسته است. نسل جدید دوره ای از بلاتکلیفی را تجربه می کند. با رقابت شدیدتر در بازار کار و دانش: برای کسی که به طبقه نخبگان ممتاز تعلق ندارد، زندگی لوکس پس از ترک خانواده، تا حدودی ناممکن است.
سیاست های ریاضت اقتصادی به وضوح نشان می دهد که دوران تنبلی و تن پروری ناشی از رونق نفت، دیگر به پایان رسیده است.
تغییرات ناشی از اقتصاد می تواند منجر به گشایش آرام و آهسته ای در این کشور شود. اما: ساختارهای غیر قابل تغییر و انعطاف ناپذیر عربستان سعودی با سیاست های داخلی خشونت بار خود آنچه را که خارج از چارچوب اصلاحات باشد، با خشونت سرکوب و از میان خواهد برد.

منبع : اداره کل رسانه های خارجی وزارت فرهنگ وارشاداسلامی