دکتر عبدالرضا فرجی راد، استاد دانشگاه و سفیر سابق‌مان در نروژ در آغاز این نشست که عصر روز سه‌شنبه 12 اردیبهشت با حضور جمعی از پژوهشگران، استادان و دانشجویان رشته‌های مرتبط با روابط خارجی برگزار شد، تحولات سال‌های اخیر در روابط ایران و ترکیه را عامل بروز برخی نگرانی‌ها خواند و افزود: ما از جناب آقای هاکان تکین، سفیر ترکیه دعوت کردیم و تصمیم داریم این مسئله را بررسی کنیم.

وی با بیان اینکه در این جلسه درباره تأثیرات ژئوپلیتیکی منطقه بر روابط دو کشور نیز بحث می‌شود، تصریح کرد: سئوالی که در ذهن من ایجاد شده این است که ما چگونه می توانیم از عقبگرد تدریجی نسبی این روابط جلوگیری کنیم؟

فرجی راد گفت: در حالی که آحاد مختلف در کشور تلقی‌شان این بود که ترکیه الگوی موفقی در زمینه توسعه اقتصادی ارائه داده است، اما امروز چنین نگاهی در ایران دیده نمی‌شود. حتی سطح روابط اقتصادی دو کشور پایین آمده و این مشکلات را می‌توان ناشی از تحولات ژئوپلیتیکی خاورمیانه دانست.

«ایران را نه رقیب، بلکه شریک می‌بینیم»

رضا هاکان تکین، سفیر ترکیه در ایران معتقد است دو کشور با توجه به همسایگی دیرینه گریزی از توسعه روابط خوب با یکدیگر ندارند.

وی در سخنرانی خود که در شورای راهبردی روابط خارجی برگزار شد، گفت: نهادینه کردن چنین تفکری می تواند تحولات مثبتی را برای منطقه رقم بزند.

وی با اشاره به جایگاه منطقه ای ایران و ترکیه گفت: ما ایران را نه رقیب، بلکه شریک می بینیم و اگر رقابتی هم هست، می تواند سازنده باشد.

سفیر ترکیه روابط بین مردم ایران و ترکیه را امتیازی برای روابط دو کشور خواند و افزود: زمانی که سیاست منزوی کردن ایران در عرصه بین المللی پیگیری می شد، ترکیه با وجود اینکه در بسیاری از سازمان های بین المللی با غرب همراه است، اما حتی در شورای امنیت به نفع ایران رای داد و واکنش های منفی را نیز تحمل کرد.

تکین در همین حال به وجود اختلاف نظرهای جدی میان ایران و ترکیه در موضوعات منطقه ای اذعان کرد و گفت: با این حال می توان از این اختلاف نظرها عبور کرد.

وی بحران سوریه را بر روابط ایران و ترکیه اثرگذار دانست و گفت: این بحران فاصله ای میان ترکیه و ایران ایجاد کرده است. اتهام زنی های متقابل در داخل دو کشور کمکی به روابط فیمابین نمی کند؛ با همه اینها، این بخش حاشیه ای روابط ماست. چنانکه توانستیم با ایران و روسیه روند سه جانبه ای را برای قطع درگیری ها در سوریه ایجاد کنیم.

سفیر ترکیه در همین حال هدف اصلی کشورش درباره سوریه را پایان بحران و بازگشت زندگی به این کشور اعلام کرد و افزود: این بحران هم اقتصاد و هم بافت اجتماعی ترکیه را تحت تاثیر قرار داده، به طوری که میزبان سه میلیون آواره سوری هستیم و این زندگی روزمره را در ترکیه تحت تاثیر قرار می دهد.

تکین تصریح کرد بحران سوریه راه حل نظامی ندارد و باید از طریق سیاسی حل و فصل شود.

تکین در بخش پرسش و پاسخ این نشست، تاکید کرد: ترکیه سیاست خارجی خود را بر مبنای منافع ملی‌اش تنظیم می‌کند و در این باره مستقل تصمیم‌گیری می‌کند.

سفیر ترکیه در پاسخ به سوال دیگری درباره رویکرد آنکارا به آینده سوریه گفت: رویکرد ترکیه به سوریه مبتنی بر 3 محور اساسی است: 1. سوریه نباید تقسیم شود؛ 2.  حاکمیت ملی نباید تکه تکه شود؛ و ۳- حکومت مشروعی از طرف مردم انتخاب شود و همه مردم در انتخاب آن مشارکت داشته باشند.

وی درباره نگاه ترکیه به روند نشست آستانه هم گفت: اگرچه آستانه روند بزرگی برای حل تمام مشکلات سوریه نیست، اما از این جهت مهم است که دو کشور ایران و ترکیه که دیدگاه های متفاوتی دارند، توانستند زیر یک سقف عزم خود را برای راه حل بحران سوریه ارایه دهند، مهم است.

تکین ادامه داد:  اگرچه این کافی نیست، اما اولین گام مهم است و امکان آن وجود دارد که در ادامه گام‌های بلندتری برای ایجاد آتش بس به همراه داشته باشد.

سفیر ترکیه در پاسخ به سوالی که ترکیه به اندازه کافی قدردان حمایت ایران از دولت ترکیه در جریان کودتایی که در این کشور رخ داد، نبوده است، گفت: در جریان کودتای ترکیه، ایران آشکارا از دولت ما حمایت کرد و آن شب تا صبح تا هفت بار تماس تلفنی میان آقای ظریف، وزیر امور خارجه ایران و وزیر خارجه ترکیه برقرار شد و ما براین اساس از تهران تشکر می‌کنیم.

تکین افزود: ایران بیش از بسیاری از کشورهای غربی از نظام دموکراتیک ترکیه حمایت کرد تا نشان دهد که دوست روزهای سخت آنکارا است، اما نباید این اقدام را عاملی برای چانه‌زنی قرار داد.

سفیر ترکیه درباره اهداف رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور کشورش برای تغییر نظام حکومتی ترکیه گفت: سعی بر آن است تا کشور بتواند بهتر مدیریت و حکمرانی شود و اگر مردم هر وقت بخواهند این روند تغییر کند، نظام ما نیز مجدد عوض خواهد شد.

وی در پاسخ به اینکه آینده روابط ترکیه با اتحادیه اروپا چگونه خواهد بود و آیا چرخش به سوی سازمان شانگهای، به معنای دوری از غرب خواهد بود؟ گفت: نباید روابط ترکیه با آمریکا و اتحادیه اروپا را با شرق و سازمان شانگهای مقایسه کنیم، چرا که ترکیه بیش از ۵۰ سال است در صف انتظار اتحادیه اروپاست و از همین رو تنش‌های کنونی به معنای دوری آنکارا از غرب نیست. عضویت ترکیه در شانگهای متفاوت است و این سازمان را نمی‌توان جایگزینی برای اتحادیه اروپا تلقی کرد.

تکین در بخش دیگری از جلسه در پاسخ به انتقادی مبنی بر رویکرد دوگانه ترکیه به تروریسم گفت: ما هیچ استاندارد دوگانه‌ای در خصوص مقابله با تروریسم در سوریه نداریم و کسی نمی‌تواند ما را متهم به همکاری با داعش یا گروه‌های تروریستی دیگر کند.

«لزوم حل خردمندانه مشکلات روابط دوجانبه»

علیرضا بیگدلی، سفیر سابق کشورمان در ترکیه هم در سخنرانی خود در این نشست، در خصوص گفتمان غالب در روابط ایران و ترکیه اظهار داشت: سه گفتمان «تقابل»، «رقابت و همکاری» و «تعامل» در روابط میان ایران و ترکیه نمود دارد.

وی افزود: از زمان به قدرت رسیدن نجم الدین اربکان و انعقاد قراردادهای صادرات نفت و گاز میان دو کشور، گفتمان تعامل رویکرد غالب به خود گرفته است و هدف‌گذاری بر روی تجارت 30 میلیارد دلاری بین دو کشور سبب شده تا همچنان این رویکرد به عنوان گفتمان غالب میان دو کشور نمود داشته باشد.

وی پیوندهای جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی و اقتصادی میان دو کشور را بسیار مهم دانست و تلاش برای به حل و فصل عقلانی و خردمندانه مشکلات در روابط دو کشور را هدف اصلی مسئولان دو کشور برشمرد.

بیگدلی اظهار داشت: مهم‌ترین تحولی که در مخاورمیانه می‌تواند اتفاق بیفتد، تحول در روابط ایران و ترکیه است و بسیاری از تحولات در منطقه ما می‌تواند مقدمه‌ای برای این تحول اساسی تلقی شود.

وی گفت: طراحی‌هایی وجود دارد که می‌خواهد روابط ایران و ترکیه را بر اساس منافع خود تغییر دهد. این طراحی‌ها تنها از سوی کشورهای منطقه، بلکه از سوی قدرت‌های بزرگ خارج از منطقه هم دنبال می‌شود.

سفیر سابق ایران در ترکیه درباره چرایی این طراحی‌ها اظهار داشت: همکاری‌های دوستانه ایران و ترکیه تأثیر فوق العاده‌ای بر منافع دو کشور، کشورهای خاورمیانه و حتی فراتر از آن مناطق پیرامونی مثل بالکان، قفقاز، آسیای مرکزی، شبه قاره، خلیج فارس و همچنین جهان اسلام و روابط بین الملل خواهد داشت.

وی با بیان ویژگی‌های جغرافیایی دو کشور گفت: اگر به نقشه ایران و ترکیه بدون خطوط و مرزهای سیاسی نگاه کنیم می‌بینیم که هارتلند واقعی از دریای اژه تا شبه قاره هند تشکیل می‌شود. بنابراین وقتی دو کشور ایران و ترکیه با دارایی‌های عظیم جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی و اقتصادی می‌توانند منشأ تحول باشند، دیگران برای این تحول برنامه‌ریزی کنند و اگر این تحول را مهم‌ترین تحول در منطقه خاورمیانه بدانیم، یقیناً اشتباه نکرده ایم. لذا باید کاملاً مراقب باشیم تا این تحولات در مسیری قرار نگیرد که برگشت‌ناپذیر باشد.

بیگدلی با اشاره به سیاست همسایگی و باورهایی که در روابط ایران و ترکیه وجود دارد، اظهار داشت: ایران و ترکیه هر دو کشور تاریخی هستند و دارایی و ظرفیت‌های تاریخی، فرهنگی، اقتصادی دو کشور بسیار بالاست. روندهایی از سوی دیگران در این منطقه در حال شکل گیری است که خواه ناخواه هم بر ما تأثیر می­گذارد و هم تحت تأثیر مناسبات و توانمندی های دو کشور قرار می گیرد.

وی گفت: سیاست همسایگی و باورهای ما به روابط با ترکیه باید اطمینان‌بخش و تنش‌زدا باشد و این در چارچوب منافع دو کشور و خاص دو ملت ایران و ترکیه است.

بیگدلی با اشاره به نزدیکی دو کشور ایران و ترکیه اذعان داشت: ایران و ترکیه دو کشوری هستند که حکومت‌های مردم سالار دارند و بر اساس دموکراسی اداره می شوند، لذا ملزم هستند تا در مسیر خواسته های ملت‌های‌شان حرکت کنند. بنابراین باید بتوانیم در مسیر تقویت همکاری دوجانبه و همچنین همگرایی منطقه‌ای حرکت کنیم. یعنی فارغ از اینکه تحولات منطقه‌ای به چه سمت و سویی می رود، کاری که دولت ایران و ترکیه می‌بایست انجام دهند این است که دولت-ملت‌های منطقه را در یک محور همگرا در کنار یکدیگر قرار دهیم. این همان کاری است که شروع کرده بودیم و بین دولت های ایران، ترکیه، سوریه و عراق در حال اتفاق افتادن بود.

سفیر سابق ایران در ترکیه گفت: باید تلاش کنیم روندها و ساختارهای متقابلی ایجاد کنیم که برای مدیریت مشکلات جنبه متقابل داشته باشند و دو طرف سود متقابل ببرند تا حالت پایدار به خود بگیرد. مثلاً بحث گردشگری یک موضوع یکطرفه و به سوی ترکیه است و باید تلاش کنیم تا به یک موضوع دو طرفه تبدیل شود و مذاکراتی هم بین دو رییس جمهور صورت گرفت و جناب آقای اردوغان به جناب آقای دکتر روحانی قول دادند شرایطی فراهم کنند که حتی گردشگرانی که از کشورهای دیگر به ترکیه می‌آیند، از جمهوری اسلامی ایران هم دیدن کنند.

وی با اشاره به ظرفیت‌های همکاری ایران و ترکیه گفت: موضوعات زیادی وجود دارد که در برخی از آنها ممکن است تنها جمهوری اسلامی بهره‌مند شود و در برخی نیز ممکن است فقط ترکیه بهره ببرد و لذا باید تلاش کنیم که این بهره مندی متقابل شود. بنابراین اگر ایران و ترکیه نسبت به هم گشایش جغرافیایی داشته باشند می‌توانند از ظرفیت های اقتصادی گسترده ای که برای آنها وجود دارد، بهره ببرند. ایران باید برای ترکیه برای رسیدن به شبه قاره، آسیای مرکزی، شبه قاره و خلیج فارس دسترسی ایجاد کند و بالعکس ترکیه هم باید مسیرهایی جهت دسترسی ایران به مناطق مختلف جغرافیایی فراهم کند و این به نفع هر دو کشور خواهد بود. تبدیل شدن دو کشور به عنوان مسیر ترانزیتی هم برای خودشان و هم برای کل منطقه مفید است و می‌تواند به دو کشور نقش مرکزیت بدهد.

بیگدلی با اشاره به الزامات سیاست دو کشور نسبت به یکدیگر اظهار داشت: ایران و ترکیه باید نسبت به هم سیاست متوازن و پایدار داشته باشند و ساز و کارهای عقلانی و خردمندانه برای حل مشکلات مان تهیه کنیم. چنانکه این مسئله در داخل هر دو کشور پذیرفته شده و مشکلات درونی هر کشور به صورت عاقلانه و خردمندانه مورد بررسی قرار می گیرد، این اتفاق باید در روابط دو کشور نیز رعایت شود و مشکلات دو کشور به صورت خردمندانه و عاقلانه مورد بررسی قرار گیرد و حل شود.

وی افزود: ما باید برای تقویت مناسبات مردمی با جدیت تمام اقدام کنیم. این سرمایه بزرگی است که تمام مردم دنیا از آن بهره می‌برند. حساسیت نسبت به رفت و آمد مردم؛ نه از همگرایی، بلکه از واگرایی حاصل می‌شود. به عبارتی کسانی به کاهش مناسبات مردمی اعتقاد دارند که طرفدار واگرایی هستند. منافع ما اقتضا می کند که ملت های ما با هم ارتباط داشته باشند، بر هم تأثیر بگذارند و هر اندازه بتوانیم این پیوندها را تقویت کنیم به نفع ما خواهد بود.

وی زیرساخت‌های فکری و فرهنگی را یکی از شاخص های اصلی سیاست دو کشور برشمرد و گفت: ما نیاز داریم که به زیرساخت های فکری و فرهنگی مان توجه لازم را داشته باشیم و افراد، شخصیت ها و جریان هایی که می‌توانند نزد ملت‌های ما صاحب تأثیر جدی باشند و در حوزه های مختلف دینی، فرهنگی و علمی فعالیت می‌کنند، به مردم دو کشور شناسانده شوند.

سفیر سابق ایران در ترکیه موضوعات اقتصادی را بحث دیگری در ارتقای روابط دو کشور خواند و اظهار داشت: موضوع اقتصادی، به این دلیل که منافع آن کاملاً ملموس و زودرس می‌باشد، بحثی است که بیشتر از مسائل دیگر به آن رسیدگی کرده‌ایم.

بیگدلی با تأکید بر ضرورت شناخت نگاه ترکیه به نظام بین‌الملل اظهار داشت: باید نگاه ترکیه را به تحولات منطقه و نظام بین‌الملل به خوبی رصد کنیم و آن را بشناسیم. نگاه دو کشور تا حدودی تحت تأثیر احساسات قرار دارد و این قهر و آشتی احساسی هم ناشی از توقعات برادرانه‌ای است که دو کشور نسبت به هم دارند. اگر نسبت به رفتار یکدیگر در محیط پیرامونی خود شناخت داشته باشیم، دیگر قهر و آشتی های احساسی در ارتباط دو کشور جایی نخواهد داشت.

وی با تشریح نگاه ترکیه به نظام بین الملل بیان داشت: ترکیه اولا معتقد است که جهان در مرحله گذار است و ویژگی های خاصی بر این مرحله و همچنین نقش و تأثیر بازیگران وجود دارد. قدرت هژمون در دوران گذار دارای نقش است و سایر قدرت ها و بازیگران تلاش می کنند که در این دوران خود را به هژمون نزدیک کنند. همچنین معتقد است در دوران گذار قدرت های منطقه ای صاحب نقش هستند و با گذشت زمان نقش بیشتری هم می گیرند و معتقد است که ترکیه می تواند از این فرصت برای حل و فصل مشکلات خودش استفاده کند و در عین حال تأکید دارد که تهدیدهایی در روندهای دوره گذار وجود دارد که این روندها می‌تواند برای ترکیه گران تمام شود. بنابراین تلاش می کند در حوزه سیاسی رفتار خود را بر اساس این نگاه و این باور شکل دهد.

وی افزود: ما می توانیم با شناخت بیشتر از این نگاه ترکیه، با آنها در حوزه هایی که احساس می کنیم می تواند بر روابطمان تأثیر بگذارد، گفتمان و گفتگویی جدی داشته باشیم و مشکلات‌مان را حل و فصل کنیم.

بیگدلی بیان داشت: روابط ایران و ترکیه در طول تاریخ روابط بسیار مهمی بوده و از این روابط دیگران هم نفع برده اند و هم ضرر کرده اند. الان هم شاهد هستیم که دوری و نزدیکی ما با یکدیگر، باعث می شود که مناسبات ما با دیگران هم تحت تأثیر قرار بگیرد.

بیگدلی افزود: ما به طور همزمان شاهد وجود سه گفتمان تقابل، گفتمان رقابت-همکاری و گفتمان تعامل در روابط ایران و ترکیه هستیم. در گفتمان تقابل، قدرت های بیرونی (فرامنطقه ای) حضور فعالی دارند و سرمایه گذاری های زیادی هم برای تشدید روند تقابل ایران و ترکیه انجام می‌دهند. عربستان، رژیم صهیونیستی و آمریکا قدرت هایی هستند که در این گفتمان حضور مبرزی دارند و منافع آنها در این است که در روابط ایران و ترکیه با چالش مواجه شود و برای این منظور سرمایه گذاری های کلانی هم انجام می دهند. در روابط بین ایران و ترکیه این گفتمان هم به لحاظ تاریخی و هم به لحاظ ذهنیتی این ظرفیت وجود دارد که این گفتمان رشد کند، بنابر این باید کاملا مراقب باشیم. گفتمان رقابت-همکاری، گفتمان غالب در روابط بین ایران و ترکیه محسوب می شود. مشکل این گفتمان این است که در روابط دو کشور، پیوندهای قوی میان دو کشور شکل نمی گیرد. به عبارتی روابط به شکل سنتی اداره می کنیم و مراقب هستیم که از طرف مقابل آسیبی به ما نرسد و تا آنجا که ممکن است از این رابطه نفع ببریم. به همین دلیل زمان زیادی صرف می شود و کار جدی انجام نمی شود. گفتمان تعامل، گفتمانی است که از سال 1996 و مرحوم نجم الدین اربکان تجربه کردیم و دولت جمهوری اسلامی ایران و ترکیه توانستند در این مسیر با هم حرکت کنند و قرارداد صادرات گاز و توافقات مهمی در این گفتمان شکل گرفته است. این گفتان در دوره آک پارتی هم ادامه پیدا کرده و الان هم زمینه هایش وجود دارد.

سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در ترکیه با اشاره به زمینه انتقال یا شیفت از یک گفتمان به گفتمان دیگر اظهار داشت: مسئله ای که وجود دارد امکان شیفت و انتقال روابط دو کشور از یک گفتمان به گفتمان دیگر است و این امکان وجود دارد که از تعامل به رقابت منتقل شویم و یا از رقابت در مسیر تقابل گام برداریم. مدیریت عقلانی و خردمندانه روابط دو کشور، مدیریت مبتنی بر خواست دو ملت و این است که روابط را به سمت تعامل هدایت کنیم.

وی افزود: بنده قائل به پدیده صفر-مشکل در روابط با همسایگان نیستم، اما به حل و فصل خردمندانه مسائل و مشکلات میان دو کشور اعتقاد دارم. به هر حال زمینه هایی وجود دارد و ما می توانیم درباره آنها به گفتگو بنشینیم و آن را به صورت عاقلانه برطرف کنیم.

بیگدلی با اشاره به هدف گذاری بلندمدت در روابط تجاری ایران و ترکیه اظهار داشت: در گذشته هدف گذاری بلندی در روابط دو کشور مد نظر بوده که به عنوان موتور محرکه روابط دو کشور کمک کرده که در حوزه اقتصادی، ظرفیت 30 میلیارد دلاری برای تجارت دو طرف دیده شود؛ حتی ظرفیت برای تبادل 15 میلیارد دلاری فراهم شده و علیرغم اینکه در سال 2012 به رکورد 23 میلیارد دلار رسید، اما 15 میلیارد دلار باقیمانده کماکان به فعلیت نرسیده است و ظرفیت لازم را ایجاد نکرده ایم. ضرورت کار در حوزه هایی مثل حوزه انرژی، قراردادهای جدید نفت، گاز، خطوط لوله و بخش صادرات برق و همچنین در بخش صنایع سنگین، اجرای پروژه های مشترک، توسعه ترانزیت به خصوص توسعه مرزها، توسعه متقابل گردشگری و همچنین توسعه همکاری ها در بخش های دفاعی و صنایع نظامی می تواند ما را به هدف 30 میلیارد دلاری مورد نظر برساند.

بیگدلی افزود: علیرغم اینکه طی یکی دو سال اخیر روابط سیاسی دو کشور دچار تنش هایی شده که معتقد هستم تنش های تحمیلی است و بیشتر از حوزه پیرامون وارد روابط دو کشور شده است، اما خوشبختانه شاهد هستیم که روابط اقتصادی دو کشور از ثبات نسبی برخوردار است. البته عدد و رقم ها با تغییراتی همراه است دلیلش هم این است که مثلا نقش نفت و گاز در روابط زیاد است و نوسان قیمت این دو باعث می شود که  حجم صادرات ما کاهش پیدا کند و یا در برخی حوزه هایی که صادرات انرژی مبتنی بر مصرف انرژی است قیمت ها تغییر کند، اما به طور کلی خوشبختانه شاهد نظم در روابط دو کشور هستیم و این مسئله نشان می دهد که روابط اقتصادی ایران و ترکیه از بنیان هایی برخوردار است که اعتقاد داریم مکمل یکدیگر هستند و اعتقاد داریم که این مسئله به حفظ دوستی ها و تقویت پیوندهای دو کشور در چارچوب همسایگی کمک کرده است.

وی گفت: من اعتقاد دارم اگر همکاری های فعلی میان ایران و ترکیه در حوزه نفت و گاز وجود نداشت، امروزه وضعیت روابط دو کشور چنین نبود، بنابراین باید این همکاری ها را توسعه دهیم.

وی درباره لحاظ تعرفه ترجیحی در تجارت با ترکیه گفت: ترکیه تنها کشوری است که ایران در این زمینه با آن به توافق رسیده و این توافق نیاز به توسعه و بهبود دارد و مذاکرات همچنان ادامه دارد. البته کمیته ها فعالیت شان طی یک سال گذشته کم شده و نیاز است تا شورای عالی روابط، کمیسیون ها و کمیته ها، فعال تر شوند. نظامی ها و نیروهای امنیتی باید تلاش بیشتری انجام دهند و ما نیاز داریم که سران و شخصیت های دو دولت رفت و آمدهای بیشتر و بهتری به کشورهای یکدیگر داشته باشند و ارتباط قوی تری ایجاد کنند.

بیگدلی با اشاره به مسئله سوریه و تحولات منطقه گفت: اعتقاد دارم که ما می توانیم با ترکیه درباره سوریه به یک راه حل مشترک برسیم. دلیلش هم به مذاکرات ژنو 1 بر می‌گردد که برای اولین بار در مذاکراتی شرکت کردیم که حتی یک دور مذاکره بین ایران و ترکیه بر سر آن انجام نشده بود، اما وقتی در مذاکرات حضور پیدا کردیم بر روی 9 بندی که آمریکا و طرف های غربی توافق کرده بودند، ما هم توافق کردیم. اگر ما می توانیم با حضور آمریکا بر روی 9 بند توافق کنیم، قاعدتاً بدون حضور آمریکا هم می توانیم به توافق برسیم. اینکه تا کنون این اتفاق نیفتاده باید دقت کنیم و دلیل آن را بیابیم. منافع ایران و ترکیه، حضور یک دولت قدرتمند در عراق و سوریه است. دولت پاسخگویی که بتوانند به نیازهای امنیتی خودشان و نیازهای امنیتی همسایگانشان پاسخ بدهند و با با یکدیگر همکاری کنند.

وی در پایان اذعان داشت: برخی از مشکلاتی که در روابط دو کشور به ویژه در سال های اخیر پدید آمده می تواند با یک دیدار میان سران دو کشور بر طرف شود و به شیوه خردمندانه مشکلات دو کشور را حل و فصل کنیم.

جمع بندی

دکتر فرجی راد در جمع‌بندی بحث‌های ارایه شده در این نشست گفت: امروز سه کشور ایران، ترکیه و عراق از منظرهای مختلف به ویژه از نظر انرژی اهمیت بسیار دارند. ایران دارای منابع عظیم انرژی است و ترکیه نیز می تواند نقش واسط را در انتقال انرژی به بازارهای جهانی داشته باشد. عراق نیز به همین ترتیب دارای منابع انرژی قابل توجهی است.

وی افزود: در این شرایط باید یک چارچوب همگرایی ایجاد شود که در راستای آن سیاست ها تنظیم شود، اگرچه اجرای آن نیاز به صبر و تحمل دارد.

این استاد دانشگاه گفت: این سه کشور به عنوان حلقه اول منطقه ظرفیت های زیادی دارند که هیچ کدام از کشورهای دیگر منطقه آن را به ویژه در حوزه ژئوپلیتیک ندارند. ایران اگر از نظر ژئوپلیتیک انرژی دارای اهمیت است، ترکیه نیز از جهت محورهای ثابت ژئوپلیتیکی از جمله دسترسی به دریاها دارای اهمیت است. عراق نیز که به دلیل برخورداری از انرژی دارای اهمیت است.

فرجی راد گفت: بنابراین در حلقه اول میان این سه کشور باید یک چارچوبی برای همگرایی ایجاد شود و پس از اعتماد سازی حلقه دوم با محوریت کشورهای دارای انرژی مثل ترکمنستان، آذربایجان و حتی ازبکستان عضو شوند و در حلقه سوم نیز کشورهای ضعیف تر قرار گیرند؛ البته با رعایت زمینه ها و شروط لازم.

وی افزود: البته نباید تجربه شکست خورده سازمان اکو تکرار شود که بعد از 28 سال هنوزهای مرزهای کشورهای عضور به روی هم بسته است و از همین رو نمی توان تجارت و … را به شکل مناسب انجام داد.

این استاد دانشگاه گفت: اما در حلقه اول، امنیت شرط اساسی است که باید براساس آن به یکدیگر کمک کنند و بعد از آن تقسیم منافع صورت پذیرد. چیزی که در اتحادیه نیز مشاهده می شود، یعنی ایجاد یک رقابت سازنده که در بستر آن سرمایه گذاری مشترک در کشورهای خود و سایر کشورها انجام شود، لذا باید منافع مشترک هر سه کشور لحاظ شود. در بستر آن باید مشکلات پیش رو در عراق و سوریه نیز حل شوند که حل آن نیازمند کمک به یکدیگر در ابعاد مختلف از جمله در حوزه های اقتصادی و امنیتی و به ویژه انرژی است که براساس آن می توانیم از تجربه‌های سایرین مثل آ.سه.آن اتحادیه اروپا و … استفاده کرد.