حالا بیش از 11 سال است که شورای راهبردی روابط خارجی با حکم رهبر معظم انقلاب، «برای کمک به تصمیم‌گیری‌های کلان و جستجو از افق‌های نو در روابط خارجی جمهوری اسلامی و بهره‌مندی از نظرات نخبگان در این عرصه» تشکیل شده است. در آستانه سال 1397، فرصتی فراهم آمد تا با دکتر سید کمال خرازی، رئیس محترم شورا به گفتگو درباره عملکرد این نهاد در دوره جدید فعالیت‌هایش و همچنین مأموریت‌هایی که بر عهده دارد، بپردازیم.

دکتر خرازی در این گفتگو از تحولاتی که در عملکرد شورا از زمان تأسیس آن پدید آمده است سخن گفت و مهم‌ترین نقاط قوت راهبردی کشور را در عرصه روابط خارجی تشریح کرد و به راهبردهایی اشاره داشت که موجب بقا، ثبات، امنیت و بسط نفوذ جمهوری اسلامی شده است.

آنچه در پی می‌آید، متن کامل این گفتگوست.

پرسش: آقای دکتر خرازی، دوره جدید شورا که از تیر ماه سال 1393 آغاز به کار کرده، چه تفاوتی با دوره‌ی قبل دارد و چه اقداماتی داشته است؟

تفاوت اول این است که دوره جدید با ریاست ‌جمهوری جناب آقای روحانی مصادف است و این خود یک تفاوت نسبت به دوره‌ی گذشته محسوب می‌شود. این تفاوت از آن جهت است که میزان اهمیتی که دولت‌های مختلف به راهبردهای طراحی‌شده توسط شورا می‌دهند، همواره متفاوت بوده است. راهبردهای مصوب شورا خدمت مقام معظم رهبری ارائه می‌شود و ایشان اگر به مصلحت بدانند به دستگاه‌های دولتی ابلاغ می‌کنند. در دولت آقای احمدی‌نژاد، راهبردهایی که از دفتر مقام معظم رهبری به دولت ارسال می‌شد، چندان مورد توجه قرار نمی‌گرفت، ولی در دولت آقای روحانی مورد توجه قرار می‌گیرد و این خود، تفاوت مهمی است.

تفاوت دیگر در این است که کمیسیون‌های تخصصی شورا در این دوره نسبت به دوره‌ی گذشته فعال‌ترند، آن‌ها جلسات منظمی را برگزار و از دستگاه‌های مختلف دعوت می‌کنند تا مسائلی را که در دستور کار کمیسیون قرار دارد با کمک کارشناسان و مسئولان دستگاه‌های مختلف بررسی و نهایتاً راهبرد پیشنهادی خود را به صحن شورا بیاورند.

تفاوت بعدی در نوع مسائلی است که ما امروزه در روابط بین‌الملل با آن‌ها روبه‌رو هستیم. مسئله برجام، بدعهدی‌های آمریکا، تحولات منطقه و … در این دوره در حال وقوع است و بنابراین در این دوره با شرایط متفاوتی مواجه هستیم.

درمجموع شورا در این دوره فعال‌تر شده و راهبردهای متعددی را در حوزه‌‌های مختلف روابط خارجی طراحی و خدمت رهبری ارسال کرده است و ایشان هم اکثر این راهبردها را همراه با پی­نوشت خود، به دستگاه‌های مختلف ابلاغ کرده­اند.

پرسش: آقای دکتر خرازی، تعریف شورا از روابط خارجی چیست؟ آیا متفاوت از عملکردی است که وزارت امور خارجه دارد؟ و اینکه آیا کارکرد شورا موازی با وزارت خارجه است یا اینکه عاملی برای هم‌افزایی است؟

تعریف شورا از روابط خارجی تعریف موسعی است؛‌ نه‌تنها شامل روابط سیاسی و دیپلماتیک می‌شود، بلکه شامل روابط اقتصادی، روابط فرهنگی، روابط دفاعی و امنیتی ایران با کشورهای دیگر هم هست، بنابراین از نظر شورا، روابط خارجی دامنه‌ی وسیعی دارد. با توجه به اینکه ما در صحنه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و دفاعی و امنیتی با مسائل و موضوعات متنوعی روبرو هستیم، ‌لازم است راهبردهایی را برای پیشبرد این موضوعات بر اساس منافع و ارزش‌های خود ارائه دهیم.

وزارت خارجه عمدتاً متولی روابط سیاسی و دیپلماتیک جاری کشور است. دستگاه‌های دیگر نظیر وزارت اقتصاد، صنعت، معدن و تجارت، فرهنگ ‌و ارشاد اسلامی، دفاع و نیروهای مسلح و دستگاه‌های دیگر هر کدام وظایف مربوط به خود را دنبال می­کنند و شورا تمام این وجوه مختلف را در سطح راهبردی بررسی و نسبت به هر کدام از زوایای روابط خارجی راهبردهایی را تهیه می‌کند و خدمت رهبری می‌فرستد.

پرسش: راهبردهایی که در شورا تعریف می‌شود از چه جنس راهبردهایی است؟ آیا وابسته به زمان است یا اینکه ماهیت راهبردها اهمیت دارد؛ به این معنا که آیا با توجه به تحولات، هدف­های شورا ترسیم می‌شود؟

درواقع، راهبردهایی که شورا تدوین می‌کند، ماهیتی میان‌مدت و دراز مدت دارند. شورا به مسائل جاری روابط خارجی چندان کاری ندارد. همان‌طور که از عنوان راهبرد مشخص می‌شود، شورا می‌خواهد جهت‌گیری‌های روابط ایران با کشورهای دیگر و در عرصه بین‌الملل را ترسیم نماید و از همین رو پیشنهادهای‌ آن رویکردی آینده نگرانه دارد.

پرسش: امکانش هست مواردی از این راهبردها را به‌صورت مصداقی بفرمایید؟

مثلاً می‌توان به مسائل مربوط به برجام اشاره کرد. اینکه آینده‌ی برجام چه می‌شود و ما چه اقداماتی را باید در جهت حفظ منافع‌ کشور انجام دهیم، یا در مورد مسائل منطقه‌ای که با بحران­های شدیدی روبروست چه باید بکنیم. براین اساس باید راهبردهایی را در قبال این تحولات به‌صورت درازمدت طراحی کنیم. کشور نمی­تواند فقط به مسائل جاری بپردازد، بلکه باید آینده را نیز ببیند و راهبردهای لازم را برای تأمین منافع خود در دراز مدت طراحی کند.

یا می­توان به مسائل فرهنگی اشاره کرد که  آیا واقعاً آنچه جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌ی روابط فرهنگی انجام داده موفق بوده است؟ اینکه دلایل و ریشه‌های موفقیت یا ناکامی‌ کشور در حوزه روابط فرهنگی چیست و چه اقداماتی را در سطح راهبردی باید انجام داد تا توفیقات بیشتری به دست آید. در زمینه‌ی اقتصادی هم همین نگاه در شورا وجود دارد. چه اقداماتی را در سطح بین­المللی باید انجام داد تا مشکلات اقتصادی کشور، به‌خصوص در شرایطی که کشور با تحریم روبروست، برطرف شود.

شورا در هر کدام از این زمینه‌ها راهبردهایی را طراحی کرده است یا در آینده طراحی خواهد کرد تا به تأمین منافع کشور کمک نماید. با توجه به اینکه راهبردهای ابلاغ شده از سوی مقام معظم رهبری از حمایت ایشان نیز برخوردار است، دولت می‌تواند با قوت بیشتری آنچه را که پیشنهاد می‌شود، دنبال کند.

پرسش: مهم‌ترین پرونده‌هایی که از نظر راهبردی در سال آینده یا در میان‌مدت با آن‌ها مواجه خواهیم بود، کدام‌ پرونده‌ها هستند؟

یک مسئله مهم، آینده‌ی برجام است که اگر آمریکا از این توافق خارج شود، ما چگونه عمل خواهیم کرد. یا اگر اروپا همچنان به تعهدش در قبال برجام پایبند بماند، جمهوری اسلامی ایران چه گزینه‌هایی را در اختیار دارد؟ در این خصوص، باید گزینه‌های مختلف را بررسی و راهبردهای لازم را برای آن تنظیم کرد. این یکی از مسائلی است که در هر صورت، موضوعی سرنوشت­ساز برای کشور محسوب می‌شود.

موضوع منطقه و اینکه روند تحولات منطقه چه سمت و سویی دارد و ما چگونه باید عمل کنیم تا منافع ایران تأمین شود از دیگر موضوعات مهم است. بنابراین مسائل مختلفی وجود دارد که به‌تناسب در کمیسیون‌ها بر روی آن‌ها کار می­شود تا نهایتاً در شورا مطرح و تبدیل به راهبرد شود. شورا در ابتدای هر سال، دستور جلسه‌ی کمیسیون‌های مختلف را پیش‌بینی و به آن‌ها ابلاغ می‌کند و در ابتدای سال جدید هم ان‌شاءالله این کار صورت خواهد گرفت.

پرسش: از منظر راهبردی، نقاط ضعف و قوت جمهوری اسلامی ایران در روابط خارجی چیست؟

مهم‌ترین نقطه‌ ضعفی که کشور در روابط خارجی‌ دارد، عدم انسجام و هماهنگی است. دستگاه‌های مختلف دولتی هر کدام کار خود را انجام می­دهند و الزاماً به پیامدهای تصمیما‌تی که در چارچوب وظایف خود می‌گیرند، توجه ندارند؛ بنابراین ایجاد سازوکارهایی که بتواند هماهنگی بیشتری میان دستگاه‌های دولتی و غیردولتی در راستای منافع جمهوری اسلامی ایران پدید آورد، حائز اهمیت است. یکی از نکاتی که ما در شورای راهبردی روابط خارجی همواره به آن توجه داشته‌ایم، پیشنهاد سازوکارهایی است که بتواند هماهنگی لازم را بین دستگاه‌های مختلف ایجاد کند تا تصمیماتی که می­گیرند هماهنگ باشد.

یکی از نقاط قوتی که کشور در صحنه‌ی بین‌المللی از آن برخوردار است حمایت مردمی است. در واقع، نقطه‌ی قوت ما پشتیبانی مردم از اقدامات نظام در صحنه‌ی بین‌المللی است. مردم در صحنه‌های مختلف حضور دارند و برای نمونه شاهدیم که جوانان کشور با حضور داوطلبانه خود در میدان مبارزه از جان خود می­گذرند و با خون‌ خود از منافع جمهوری اسلامی ایران حمایت می­کنند. این‌ نقطه‌ی قوتی است که کشورهای دیگر کمتر از آن برخوردار هستند.

لذا آنچه برای کشور لازم است، طراحی و برنامه‌ریزی بر اساس این نقاط قوت و مدیریت قاطع و قوی در اجرای برنامه­هاست. از نقاط قوت ایران منابع انسانی سرشار و منابع زیرزمینی قابل توجه است؛ آنچه می‌ماند «برنامه‌ریزی» و «تدبیر» است که نشان دهد چگونه می‌توان با اتکای به مردم و با اتکای به منابع داخلی کشور، مسیر رشد و شکوفایی را طی کرد و وابسته به خارج نبود. اکنون این سیاست در مجموعه نظام دنبال می‌شود.

به‌عنوان مثال، یکی از سیاست‌های مهم کشور کاهش وابستگی به نفت است. وقتی امروز به آمار مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم که این وابستگی کمتر شده است و بیشتر به سمت صادرات غیرنفتی یا فرآورده­ها حرکت کرده‌ایم. بنابراین، وقتی تصمیماتی که از سوی دولت گرفته می‌شود در راستای هماهنگی، انسجام، اتکای به مردم و اتکای به منابع داخلی کشور باشد، می‌تواند موجبات پیشرفت بیشتر را فراهم کند.

پرسش: تاریخ نشان می‌دهد که دشمنان کشور همیشه برنامه‌های بلندمدتی را برای تضعیف یا مهار ایران دنبال کرده‌اند. با توجه به این موضوع، آیا کشور برنامه‌های راهبردی مشخصی در برابر دشمنان فرامنطقه‌ای و منطقه‌ای دارد؟ و این راهبردها قابلیت اجرایی داشته‌اند؟

قطعاً کشور راهبرد مقابله با دشمنان را از ابتدای انقلاب داشته است. دشمنان ما از ابتدا می‌خواستند انقلاب را به شکست بکشانند، جنگ به راه انداختند، کودتا کردند، انواع تحریم‌ها را علیه جمهوری اسلامی ایران برقرار ساختند؛ اما به‌رغم همه‌ی این‌ توطئه­ها، جمهوری اسلامی ایران توانست از این مخاطرات عبور کند و نفوذش را هم گسترش دهد،

این نشان می­دهد که هدایت، رهبری و راهبردی وجود داشته است که ما توانسته‌ایم از مراحل بسیار خطرناکی که جمهوری اسلامی ایران با آن‌ روبه‌رو بوده است، عبور کنیم و به ثبات، امنیت و پیشرفت برسیم. اگر راهبرد  نداشتیم از نظر دفاعی به خودکفایی و پیشرفت نمی­رسیدیم، نمی­توانستیم ‌از نظر اقتصادی خوداتکا باشیم و نفوذ خود را نیز گسترش دهیم. همه این پیشرفت‌ها نشان می‌دهد که کشور در برابر راهبردی که دیگران داشته­اند، راهبرد لازم خود را داشته است و بر اساس آن عمل‌کرده است. برخی از این راهبردها درازمدت‌ و برخی میان‌مدت هستند و به‌تناسب شرایط، تغییر می­کنند تا کشور را در راستای اهداف کلان آن هدایت نمایند.

پرسش: راهبردهای کشور بیشتر واکنشی بوده است یا کنش گرا؟

هر دو صورت وجود داشته است. ما هم به‌صورت فعال و کنش­گرا راهبردهایی را از ابتدای انقلاب تا به حال دنبال کرده‌ایم که نتیجه‌اش را امروز می‌بینیم، هم راهبردهای واکنشی داشته‌ایم. طبیعتاً دیگران کُنش‌هایی دارند و ما باید در برابر آن‌ها، واکنش­های لازم را بر اساس منافع و ارزش‌های خود انجام دهیم. بنابراین راهبردها هم از نظر زمانی و هم از جهت کنشی و یا واکنشی بودن می‌تواند متفاوت باشند.

پرسش: آیا گسترش نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه، نتیجه‌ راهبرد فعالانه یا کنش‌گرای کشور بوده است؟

بقا، ثبات، امنیت و بسط نفوذ جمهوری اسلامی و همچنین اتکای بیشتر به منابع داخلی همگی نتیجه راهبردهای کلان و درازمدتی است که همواره از ابتدای انقلاب تا به حال پیگیری شده‌اند.

پرسش: مأموریت‌هایی که طبق حکم رهبری برای شورا تعریف شده است تا چه حد اجرایی شده‌اند؟

مأموریت اصلی شورای راهبردی، کمک‌ مشورتی به مقام معظم رهبری است که این وظیفه را از ابتدا تا به حال انجام داده‌ است و به‌تدریج نیز گسترش یافته است، اما در کنار این‌ وظیفه، شورا مأموریت دیگری برای تماس با جامعه و نخبگان دارد تا هم آن‌ها را نسبت به راهبردهای جمهوری اسلامی توجیه نماید و هم از تخصص‌ها، توانایی‌های علمی و تجربی آن‌ها بهره بگیرد. در این زمینه هم تلاش‌هایی صورت گرفته است. اگرچه در ابتدای راه قرار داریم. در این راستا با دعوت از نخبگان برجسته‌ای که به ایران می‌آیند جلسات توجیهی گذاشته می‌شود، سایت شورا هم به نحوی تلاش می‌کند که چنین ارتباطی را با جامعه‌ی نخبگان سیاسی کشور برقرار سازد. علاوه ‌براین، انتشار کتاب‌هایی نیز در دستور کار شورا قرار دارد تا هماهنگی و هم‌فکری بیشتری بین اساتید، محققان و صاحب‌­نظران سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور ایجاد و انسجام بیشتری در جهت استفاده از توانایی‌های همگان پدید آید.