دکتر سیدعباس عراقچی، دبیر شورای راهبردی روابط خارجی در این نشست تحلیل‌هایی را که تاکنون درباره دلایل وقوع این جنگ صورت گرفته، در دو دسته کلی جمع‌بندی کرد و گفت: یک دسته از تحلیل‌ها دال بر این است که  روسیه با مشاهده ضعف و متفرق بودن آمریکا و اروپا موقع را برای برقراری نظم امنیتی مورد نظر خود در محیط پیرامونی‌اش مغتنم شمرده و این اقدام را انجام داده است. دسته دیگر، تحلیل‌هایی است که این جنگ را تله‌ای از سوی غرب برای محاصره‌ اقتصادی روسیه و درگیر کردن آن کشور در یک جنگ فرسایشی می‌داند. بر اساس تحلیل اول، ما شاهد یک روسیه قوی‌تر در پایان این بحران خواهیم بود و بر اساس تحلیل دوم شاهد یک روسیه ضعیف‌تر.

وی تصریح کرد: اینکه کدامیک از این دو تحلیل کاملا متضاد صحیح باشد، وقایع آتی آن را نشان خواهد داد،  اما یک امر مسلم است و آن اینکه نظام امنیتی بین‌المللی در اثر این حمله فروریخته است و یک فضای ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک جدید در عرصه بین‌المللی شکل خواهد گرفت. جنگ سردی جدید با ابعاد و مشخصاتی کاملا متفاوت در حال ظهور است.

ضرورت درک دلایل جنگ اوکراین برای تحلیل صحیح وضعیت پیش رو

حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل روسیه در این نشست بر ضرورت درک صحیح از ریشه‌های بحران کنونی اوکراین تاکید و با اشاره به جایگاه ژئوپلیتیک اوکراین برای اروپا و روسیه تصریح کرد: بخشی از بحران کنونی اوکراین در نتیجه تحرکات غرب در سال 2004 و رئیس جمهور شدن ویکتور یوشچنکو، به وجود آمد تا پیوستگی بین روسیه و اوکراین را از بین ببرند و به نحوی میان روسیه و اوکراین شکاف ایجاد شود.

وی گفت: باید توجه داشت که از آن زمان در داخل اوکراین هم انشقاق جدی به وجود آمد، به طوری که بخش غربی آن به اروپا گرایش دارد و بخش شرقی و صنعتی آن به شدت طرفدار روسیه است. آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها به‌خوبی از این انشقاق استفاده کردند و به آن دامن زدند، چنانکه اگر این تعارض نبود آنها نمی توانستند تحولات امروز را رقم بزنند. اما در سال 2010 با روی کار آمدن دوباره ویکتور یانوکویچ در اوکراین، روس‌ها توانستند جبهه خود را در این کشور تقویت و مواضع غرب در اوکراین را تضعیف کنند.

بهشتی‌پور از اقتصاد به عنوان عامل مهم دیگری در شکل‌گیری بحران اوکراین یاد و تاکید کرد: اوکراین در مرکزیت صادرات گاز روسیه به اروپا قرار دارد و آمریکا به دنبال آن است تا این وابستگی کمتر شود. با روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا و نزدیک شدن به انگلیسی ها، این وضعیت تا حد زیادی تشدید شد.

وی معتقد است اشتباه بزرگ یانوکویچ در سال 1392 این بود که با انعقاد قرارداد عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا مخالفت و بر عضویت کامل در اتحادیه اوراسیا تاکید کرد و افزود: امضا نکردن این قرارداد که می توانست به اقتصاد ضعیف اوکراین کمک زیادی کند، باعث ایجاد اعتراضاتی در داخل این کشور شد که درنهایت به برکناری یانوکویچ انجامید.

این کارشناس مسائل روسیه گفت: در پی تحولات پس از برکناری یانوکویچ، روس‌ها شبه جزیره کریمه را تصرف کردند تا معادلات را به هم بزنند. علیرغم تصور غرب، روسیه برخلاف سال 2004 با تحولات اوکراین بسیار سخت برخورد کرد و وضعیت پیچیده تر شد. آمریکایی‌ها نیز تحریم‌هایی علیه روسیه وضع کردند که البته تاثیر چندانی هم نداشت. بنابراین عوامل ژئوپلیتیکی و اقتصاد تاثیرات زیادی در شکل گیری بحران کنونی اوکراین داشته است.

بهشتی پور با اشاره به دوران ریاست جمهوری پترو پروشنکو که دوره نزدیکی دوباره اوکراین به غرب بود، گفت: وی با طرح موضوع عضویت اوکراین در ناتو وضعیت را پیچیده‌تر کرد، زیرا در صورت عضویت اوکراین در ناتو، همه معادلات امنیتی غرب روسیه به هم می‌خورد.

وی در ادامه در این باره تصریح کرد: اوکراین از نظر وسعت و جغرافیا از ترکیه یا لتونی که قبلا به ناتو پیوسته بودند، برای روسیه بسیار با اهمیت تر است و می تواند تمام معادلات امنیتی روسیه را به هم بزند. از این رو روسیه در این موضوع کوتاه نخواهد آمد. مسکو البته با اقداماتی همچون به رسمیت شناختن استقلال جمهوری های لوهانسک و دونتسک سعی کرد تا هشدارهای لازم را بدهد، اما تنش‌ها ادامه یافت و در نهایت به جنگ اخیر ختم شد.

این کارشناس مسائل روسیه با اشاره به دوره‌ای که روسیه نیروهایش را در مرز با اوکراین مستقر کرده بود، بر ضرورت توجه به ابعاد جنگ در این بحران تاکید و اضافه کرد: تمام شواهد نشان می داد که آمریکا و انگلیس با کار روانی و رسانه‌ای تمام سعی خود را کردند تا روسیه را به جنگ با اوکراین وارد کنند.

وی با طرح این سوال که آیا روسیه واقعاً به دنبال یک نظم جدید بین‌المللی است؟ تصریح کرد: در پاسخ به این سوال باید گفت بله، چرا که با این اقدام در اوکراین هم امنیت انرژی اروپا به دلیل وابستگی‌اش به واردات 40 درصد نیاز گازی خود به روسیه، به خطر افتاده و هم بخش اعظمی از امنیت غذایی غرب را نیز که به روس‌ها وابسته است زیر سوال برده است. بنابراین شواهد حاکی از آن است که روس‌ها به دنبال ایجاد یک نظم جدید هستند.

گزاره کلیشه‌ای؛ اوکراین باتلاق روسیه

در ادامه این نشست، محمود شوری، کارشناس مسائل روسیه گفت: یک گزاره جدی و بحث کلیشه‌ای در میان بسیاری از تحلیلگران، به ویژه غربی‌ها وجود دارد که غرب، روس‌ها را عملا به جهتی سوق داده است تا اوکراین را به باتلاقی برای روسیه تبدیل کند.

وی تصریح کرد: اگرچه چشم انداز آینده برای روسیه چندان مطلوب نیست؛ اما روس‌ها نیز با دستان خالی وارد این معرکه نشده‌اند و احتمالا از قبل حساب تحریم‌ها را کرده بودند؛ با این وجود، آنها تصور نمی‌کردند تحریم‌ها تا این حد شدید باشد که حتی به تحریم تیم‌های ورزش روسی هم برسد.

شوری ادامه داد: در مجموع باید تحولات اوکراین را در قالب یک صفحه شطرنج دید که در پی حرکت پرخطر یک بازیگر، بازیگر مقابل تلاش می کند با تغییر مهره های خود، بازی را به نفع خود رقم بزند و روسیه را زمین‌گیر کند.

این کارشناس مسائل روسیه گفت: مطلوب  روسیه این نبود که تا این حد در جنگ درگیر شود. ضمن آنکه رسانه‌های غربی نیز از این وضعیت برای ایجاد فضای ضدروسی در صحنه اوکراین و بین‌المللی استفاده می‌کنند.

وی با بیان اینکه درباره ادامه جنگ در اوکراین دو سناریو مطرح است، گفت: بر اساس این دو سناریو، یا روسیه توان جنگی کافی برای اشغال اوکراین ندارد یا اینکه خودش چنین چیزی نمی خواهد و قصد ندارد مهر اشغالگری بر پیشانی‌اش حک شود. برآوردها مبنی بر این بود که پس از نزدیک شدن نیروهای روسیه به کی‌یف، ولودیمیر زلنسکی وارد مذاکره خواهد شد، اما این برآورد هم اشتباه بود و بعید هم هست که با ادامه تحریکات غربی‌ها او تسلیم شود.

شوری ادامه داد: اما مسئله مهمی که وجود دارد این است که غربی‌ها در نهایت می‌خواهند با مسئله انرژی و تحریم‌ها چگونه برخورد کنند؟ چرا که هم اروپا و هم روسیه به یکدیگر نیاز دارند. مسئله وابستگی اروپا به انرژی روسیه مسئله‌ای نیست که یک یا دو روزه حل شود. تحریم‌ها هم به همان اندازه که برای روس‌ها سخت است برای اروپایی‌ها نیز تبعاتی دارد.

وی با بیان اینکه اگر چه تحریم بر وضعیت اقتصادی روسیه اثر گذار خواهد بود، گفت: حتما دولت روسیه در میان مدت وضعیت اقتصادی ناشی از تحریم‌ها را مدیریت خواهد کرد.

این کارشناس مسائل روسیه با تاکید بر اینکه مسکو بدون محاسبه وارد جنگ اوکراین نشده، ادامه داد: باید در نظر داشت که روسیه از سال 2008 به بعد، در تمام اقدامات نظامی خود در خارج از مرزهای این کشور اعم از گرجستان، کریمه یا سوریه پیروز از میدان خارج شده است.

شوری در ادامه تحلیل خود گفت: امروز جهان با یک جنگ سرد جدید مواجه است. اگرچه این جنگ بعد ایدئولوژیک ندارد، اما روسیه ناگزیر است در دو بعد خود را سازماندهی کند؛ اول در حوزه اقتصادی که غرب دیگر در آن نقشی ندارد، سعی می‌کند یک بلوک اقتصادی جدیدی ایجاد کند تا از مسیر تعاملات آن بتواند به دور از رنگ و بوی ایدئولوژیکی از فضای تحریم‌ها عبور کند؛ و دوم سعی می کند توانمندی نظامی خود را سازماندهی کند تا یک بلوک نظامی ضد غرب ایجاد کند.

توجه به حقایق برای رسیدن به تحلیل درست

در بخش دیگری از این نشست، کورش احمدی، کارشناس مسائل بین‌الملل تحلیل وضعیت کنونی در اوکراین را نیازمند توجه دقیق و جدی به حقایق موجود دانست و تصریح کرد: حتما باید در تحلیل‌ها به درستی روشن شود که افکار عمومی اوکراین چه رویکردی به تحولات داخلی در کشورشان دارند و در همین حال، در نظر داشت که رئیس جمهور روسیه در جنگ اوکراین به دنبال چیست؟

وی با بیان اینکه ولادیمیر پوتین در سخنرانی یک هفته قبل از جنگ، از جعلی بودن کشور اوکراین سخن گفت، تصریح کرد: پوتین با این سخنان، تا حد زیادی خود را برای اقدامات بعدی محدود و زمینه‌ای برای اقدامات بین‌المللی علیه مسکو ایجاد کرد. چنانکه امروز روسیه 4 شرط از جمله نازی زدایی در اوکراین را برای پایان جنگ مطرح کرده که به معنای تغییر دولت اوکراین است؛ این مسئله نیز می‌تواند محذوراتی برای اهداف وی ایجاد کند، چنانکه اکنون مجبور است از آن‌ گفته‌ها عقب نشینی نکند.

وی در همین حال وقوع این جنگ را ناشی از اشتباه محاسباتی کرملین در حوزه شناخت افکار عمومی داخلی اوکراین و وابستگی غرب به انرژی روسیه و گره نزدن آن از سوی غرب به محاسبات امنیت ملی، دانست و در همین حال گفت: انتظارات روسیه درباره حمایت های چین از این کشور در دوران تحریم مشخص نیست که تحقق یابد یا نه و اینکه چینی‌ها تا چه حد حاضر هستند هزینه های همکاری با روسیه در دوره تحریم‌ها را بپردازند.

احمدی با تاکید بر اینکه در پی جنگ اوکراین، محاسبات ژئوپلیتیکی که بعد از جنگ سرد شکل گرفته بود به یک باره نابود شد، گفت: می توان این رویداد را مهمترین تحول ژئوپلیتیک بعد از جنگ سرد تصور کرد. از جمله آنکه آلمان 120 میلیارد دلار برای تقویت نظامی خود در نظر گرفته است یا فنلاند و سوئد درصدد هستند به ناتو بپیوندند. تقویت جبهه شرقی ناتو نیز می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند به ضرر روس‌ها خواهد بود. ضمن آنکه اقتصاد روسیه اجازه نمی دهد تا وارد مسابقه تسلیحاتی با آمریکا شود.

وی تاکید کرد: روسیه اگر به سرعت نتواند به نحوی این وضعیت را اصلاح کند، بندهای زیادی به دست و پایش تنیده خواهد شد و کشورهای متحد آن نیز ضرر خواهند کرد.