حسن نوریان، کارشناس ارشد حقوق بین الملل براین باور است که ترامپ نه پایبندی ایران به برجام را تایید می‌کند نه عدم آن را، بلکه این موضع را معلق نگه خواهد داشت تا فضای تبلیغاتی منفی علیه ایران ایجاد شده و شرکت های بزرگ تجاری و اقتصادی جهان از ترس مجازات آمریکا وارد تعامل تجاری با ایران نشوند.

آنچه در ادامه می‌آید متن کامل این گفتگوست:

پرسش: رویکرد آمریکا در قبال برجام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

باید توجه داشت که برجام توافقنامه ای بین المللی است نه یک توافق دوجانبه بین ایران و ایالات متحده آمریکا. چنانکه توافق برجام، نتیجه مذاکرات نمایندگانی از اتحادیه اروپا، چین، آمریکا، روسیه و ایران است.

آمریکا دو ماه قبل از حصول و امضای برجام، قانونی تحت عنوان “قانون بررسی توافق هسته ای ایران و آمریکا ” (INARA) را تصویب کرد ، قانونی که از آن با عنوان “اینارا” یاد می شود.  بر اساس این قانون، اعلام شد که رییس جمهور آمریکا هر 90 روز باید وضعیت پایبندی ایران به تعهداتش در قبال هرگونه توافق هسته ای را به کنگره اعلام کند.

برهمین اساس نیز، از سال 2015 که برجام امضا شد تا امروز، دولت آمریکا به استناد گزارشات ارائه شده از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی، پایبندی ایران را اعلام می کرد. اما در آخرین مرحله یعنی در اکتبر گذشته، ترامپ پایبندی ایران به برجام را تایید نکرد. براساس قانون اینارا، اگر رییس جمهور آمریکا پایبندی ایران به برجام را اعلام نکند، باید آن را به کنگره ارائه دهد و کنگره نیز 60 روز مهلت خواهد داشت که این عدم  پایبندی را بررسی کند.

در شرایط فعلی نیز، مهلت 60 روزه آمریکا در تاریخ 12 دسامبر خاتمه یافته است و کنگره هیچ اظهار نظری در خصوص پایبندی و یا عدم آن ارائه نکرد و موضوع را مسکوت گذاشته است. باتوجه به اینکه این موضوع توسط کنگره آمریکا بی پاسخ مانده است، توپ دوباره به زمین ترامپ بازگشته و او باید تا اواسط ژانویه 2018 یعنی حدود 45 روز دیگر اعلام موضع کند.

پرسش: به عقیده شما آمریکا در خصوص برجام چه سناریوهایی را پیش رو دارد؟

در حال حاضر بحث اصلی این است که ترامپ  با توجه به تحولاتی که اتفاق افتاده، چه رویکردی خواهد داشت؟ آیا او مثل دوره های قبل، پایبندی ایران را تایید می کند یا  مثل آخرین گزارش خود، عدم پایبندی را مطرح خواهد کرد، همچنین احتمال دیگر این است که به طور کلی بحث خروج از برجام را دنبال کند.

باتوجه به شناختی که از روحیات ترامپ وجود دارد و بر اساس اظهاراتی که او در سخنرانی هایش در مجامع مختلف داشته است و همچنین با در نظر گرفتن این موضوع که او تلاش کرد مسئولیت این کار را به گردن کنگره آمریکا بیاندازد، می توان گفت که احتمال تحقق سناریوی اول مبنی بر تایید برجام از سوی آقای ترامپ ضعیف است.

سناریوی دوم، خروج یک جانبه آمریکا از این توافق است. اگرچه برجام یک توافقنامه بین المللی است، اما امکان دارد آمریکا به صورت یک جانبه اعلام کند که می خواهد از این توافق نامه خارج شود. آمریکایی ها به هیچ عنوان در موضوع خروج از برجام همراهی اروپایی ها را نداشتند و تمام کشورهای اروپایی بویژه کشورهایی که در مذاکرات اصلی حضور داشتند، همگی اعلام کردند که خروج از برجام به نفع هیچ کدام از طرف‌ها شامل ایران، آمریکا و اتحادیه اروپا نیست. بنابراین، همه آنها تاکید می کنند که برجام را باید حفظ کرد. خروج یک جانبه ترامپ از برجام آن هم با توجه به اینکه همراهی قدرت های بین المللی را نخواهد داشت، بازهم احتمال تحقق این سناریو را ضعیف می کند.

سناریوی سوم مبنی بر معلق نگهداشتن برجام، محتمل تر از سایر گزینه ها است، یعنی رییس جمهور آمریکا همچنان بازی‌ای را که شروع کرده است را ادامه خواهد داد و عدم پایبندی را دوباره به کنگره ارجاع می دهد. براساس این سناریو، کنگره دوباره پروسه بررسی برجام را به جریان خواهد انداخت و مجدد به دفتر رییس جمهور بازمیگرداند تا به نحوی وقت کشی کرده و برجام را در حالت معلق نگهدارند.

امکان دارد این رویکرد ترامپ در قبال برجام، تلاشی برای مشروعیت زدایی از برجام باشد. اینکه تا چه زمان می توانند نه پایبندی ایران به برجام را تایید کنند نه عدم آن را، هنوز مشخص نیست.

اظهارات اخیر خانم موگرینی نماینده اتحادیه اروپا در پارلمان اروپا نیز مبنی براین بود که آنها به صورت جدی پای اجرای برجام ایستاده اند و در اجرای آن چیزی تحت عنوان غروب یا شکست sunset clause وجود ندارد. او همچنین تاکید کرد که مهمترین تعهد ایران در حوزه برجام، عدم اقدام در خصوص تولید سلاح هسته ای است که تهران به آن پایبند بوده است و همچنان به عنوان عضو “ان پی تی” به آن متعهد باقی خواهد ماند که این موضوع می تواند به نفع امنیت بیشتر برای کل منطقه و اتحادیه اروپا باشد.

موگرینی همچنین به نمایندگان اروپا تاکید می کند که برجام صرفا به موضوع تجارت یا منطقه خاصی مربوط نمی شود؛ بلکه موضوع  اصلی برجام در رابطه با “امنیت” است. این سخنان نشان می دهد که رویکرد غربی ها به برجام امنیتی است، درحالی‌که، در اظهار نظرهایی که بین تحلیل گران سیاسی در داخل ایران مطرح شده است، علاوه بر امنیت، بحث تجارت و تحول اقتصادی در کشور نیز مطرح می باشد.

در واقع یکی از انتقادهایی که برخی به برجام دارند در حوزه اقتصاد است که پیشرفت محسوسی حاصل نشده است.

پرسش: با توجه به مواضع ترامپ در قبال برجام، ایران باید چه احتمالاتی را در نظر بگیرد و چه اقدام مناسبی را در برنامه خود داشته باشد؟

ایران براین باور است که در قبال تعهدات هسته ای خود، باید از منافع برجام بهره مند شود. روحانی نیز در دیدار با وزیر امور خارجه انگلستان که در تهران انجام شد بر همین موضوع تاکید کرد. یکی از این منافع، بحث رفع تحریم هایی است که به بهانه تحریم های هسته ای بر ایران تحمیل شده بود و براساس برجام باید برداشته شود تا ایران بتواند در حوزه اقتصادی منافع خود را پیگیری کند.

برخلاف ترامپ، اتحادیه اروپا خدشه وارد کردن به برجام را اساسا نمی پذیرد؛ زیرا آنها معتقد هستند که پیامد آن، ایجاد خلل در تعامل با جهان خواهد بود و اگر برجام تضعیف شده یا از آن خارج شوند، در گام های بعدی، سایرین مثل کره شمالی به هیچ عنوان وارد مذاکره نخواهند شد و باب مذاکره و تعامل بسته خواهد شد.

البته در اظهار نظر مقامات آمریکایی در قبال برجام تناقضات زیادی وجود دارد. ترامپ و برخی از اطرافیان او در کاخ سفید براین باورند که برجام منافع آنها را تامین نمی کند و نواقص آن باید رفع شود، اما به طور حتم، ایران مذاکره مجدد در این خصوص را نمی پذیرد. از سوی دیگر اظهارات اخیر دبیر کل سازمان ملل هم قابل توجه است، او با صراحت می گوید امتناع ترامپ در تایید پایبندی ایران به برجام نوعی بلاتکلیفی درخصوص آینده ایران ایجاد کرده است. او به نوعی رفتار رییس جمهور آمریکا را نقد می کند، موضوعی که نشان می دهد خود گوترش هم به شدت نگران آینده برجام است.

بسیاری از نمایندگان کنگره که می توان گفت از عقل گرایان کنگره اند، معتقد هستند باید برجام را حفظ کرد. در این میان، اتحادیه اروپا هم از برجام حمایتی یکپارچه دارد. در نتیجه، ترامپ درباره آسیب زدن به برجام کار راحتی پیش رو ندارد. طبق تحلیل ها، خروج ترامپ از برجام ضربه ای به اعتبار سیاسی خود اوست، اما براساس روانشناسی سیاسی شخصیت های سیاستمدارن، می توان گفت که او فردی غیر قابل پیش بینی است که امکان دارد با وجود تحلیل های موجود ، تصمیمی بگیرد که از نظر سایرین عقلایی نباشد، زیرا سلسله رفتارهایی مانند خروج از توافق آب و هوایی پاریس و بلوکه کردن بحث امنیت غذایی در پرونده ترامپ وجود دارد که بیانگر رویکرد او علیه توافقات چندجانبه و بین المللی است.

البته طبق آمار، ایران هم بهره های خوبی از اجرای برجام برده است، به عنوان مثال، قائم مقام بانک مرکزی گفته است که ایران قبل از برجام فقط با 33 بانک خارجی روابط کارگزاری داشته است، اما بعد از برجام، به 270 بانک رسیده است.

علاوه براین، خانم موگرینی هم اعلام کرد که در نیمه اول سال 2017، تجارت ایران با اتحادیه اروپا در مقایسه با نیمه نخست سال ٢٠١۶ حدود 94 درصد افزایش داشته است که عددی قابل توجه محسوب می شود. او با اشاره به اظهارات مقامات کشورمان می گوید که سرمایه گذاری مستقیم خارجی  در ایران تحت عنوان FDI در مقایسه با سال قبل 55 درصد افزایش داشته است.

همچنین صادرات نفت ایران که در زمان تحریم ها قرار بود هرسال 20 درصد کاهش یابد  تا به صفر برسد، در حال حاضر به میزان تولید قبل از تحریم های هسته ای بازگشته است.

ایران به صورت منطقی می خواهد از منافع برجام در راستای منافع ملی اش بهره مند شود ولی اگر ترامپ بخواهد به صورت یک جانبه میز مذاکره را ترک کند، ایران هم اعلام کرده است که گزینه های متعدد و نامحدودی دارد و ساکت نخواهد نشست. به گفته دبیر شورای امنیت ملی ایران، اگر آمریکا از توافق خارج شود ایران هم به شرایط پیش از توافق بازخواهد گشت.

آقای ظریف هم اعلام کرده است که ایران گزینه های بسیاری دارد که احتمالا خوشایند آمریکا نخواهد بود. به طور کلی باید منتظر ماند و دید چه اتفاقی رخ خواهد داد.