ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی، با صدور احکامی سلطنتی تعدادی از بلندپایه‌ترین فرماندهان ارتش کشورش را برکنار کرده است. ژنرال عبدالرحمان بن صالح بنیان، رئیس ستاد کل ارتش، یکی از فرماندهان است. فرماندهان نیرو‌های زمینی و هوایی ارتش هم از کار بر کنار شده‌اند.

این تغییرات در ادامه اصلاحاتی است که محمد بن سلمان پسر پادشاه و ولیعهد او آغاز کرده است، تغییراتی که تمام جنبه‌های جامعه و سیاست عربستان اعم از مسائل سیاسی، امنیتی، اجتماعی و فرهنگی را تحت تاثیر خود قرار داده است.

تحولات در ارتش و نیرو‌های امنیتی سعودی درحالی است که جنگ در یمن، که در آن ائتلاف تحت رهبری عربستان با حوثی‌ها می‌جنگد، به پایان سومین سال خود نزدیک می‌شود.

مناقشه عربستان با یمن ابتکار عمل محمد بن سلمان بوده است، ابتکار عملی که تاکنون شکست خورده و به نتیجه مناسب نرسیده است.

به نظر می‌رسد جابه جایی‌ها در فرماندهی نظامی عربستان با این موضوع بی ارتباط نباشد از سوی دیگر تحلیلگران معتقدند عامل مهم دیگر جاه طلبی‌های سیاسی محمد بن سلمان است، به نظر می‌رسد او به دنبال ادامه روند پاکسازی مسیر برای رسیدن به پادشاهی است.

در همین حال دیوید ایگناتیوس، ستون‌نویس مطرح «واشنگتن‌پست»، بلافاصله بعد از خانه‌تکانی در ارتش عربستان سراغ محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، رفت تا در یک گفت‌وگوی ۲ ساعته نظر واقعی او را منعکس کند.

او نوشته بن‌سلمان از موج جدید «اصلاحات» خود به‌عنوان «شوک‌درمانی» یاد کرده، موجی که برای مدرن کردن حیات سیاسی و فرهنگیِ پادشاهی عربستان لازم است.

بن‌سلمان معتقد است که حمایت اکثریت را دارد و این حمایت تنها از جانب جوانان مستأصل نیست، بلکه طبقات اشرافی معترض و نزدیک به دربار هم حامی او هستند.

ولیعهد عربستان انتقاد از سیاست‌های تازه، در زمینه سیاست داخلی و منطقه‌ای، را رد می‌کند و معتقد است که این‌ها هیچ‌کدام «ریسکی» نیستند و این اصلاحات برای مقابله با دشمنانی، چون ایران ضروری است.

به گفته بن‌سلمان، کنار گذاشتن و اخراج فرماندهان عالی ارتش عربستان برنامه‌ای یک‌شبه نیست، بلکه سال‌ها روی آن کار شده بود. این کشور، که چهارمین بودجه نظامی را در دنیا دارد، از نظر ارتش در رده بیستم یا سی‌ام جهان است.

برنامه بلندپروازانه او این است که طوایف را علیه حوثی‌ها و ایران متحد کند و به جنگی پایان دهد که بسیار بیشتر از انتظار سعودی‌ها طول کشیده است.

دکتر عبدالرضا فرجی راد سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان، کارشناس مسائل ژئوپولتیک و استاد دانشگاه در این باره گفت: «عربستان در یک وضعیت انتقالی از دو جهت است. اول جهت اجتماعی که به صورت روزانه خبر‌های آن را می‌شنویم مثلا زنان را به ورزشگاه راه می‌دهند، رانندگی برای آن‌ها آزاد می‌کنند، اجازه برگزاری کنسرت به خوانندگان غربی می‌دهند و … این موارد نشان می‌دهد که جامعه عربستان در مرحله انتقال اجتماعی است. عربستان تا دو سال پیش سنتی‌ترین جامعه جهان بود و حالا در حال عبور از این شرایط است.»

به گفته این استاد روابط بین الملل “جهت دوم انتقال سیاسی است. حاکمیت عربستان به صورت غیر عرفی ولیعهد پیشین را برکنار کرد و پسر پادشاه را به عنوان ولیعهد منصوب کرد. در ادامه این راه شخصیت‌های ارشدی برکنار شدن، برخی‌ها زندان شدند، بخشی از ثروت شاهزاده‌های قدرتمند از آن‌ها گرفته شد. همه این اتفاقات برای کاستن از خطرات حاکمیت پسر پادشاه است. در واقع به دنبال این هستند که پس از ملک سلمان حداکثر امنیت برای حاکمیت محمد بن سلمان ایجاد شود.”

این استاد دانشگاه افزود: «این روند یک شبه انجام پذیر نیست. انتقال از یک وضعیت اجتماعی و سیاسی به وضعیت دیگر باید به تدریج انجام شود، اما چون زمان زیادی در اختیار ندارند با سرعت بیشتر این فرآیند انتقال انجام می‌گیرد. چون سرعت این کار بیشتر شده است تبعا ریسک آن نیز افزایش می‌یابد.»

فرجی راد با بیان اینکه یکی از موارد تغییراتی که از گذشته باقی مانده بود مسئله نظامیان است، گفت: «نظامیان با همه شاهزاده‌ها ارتباط داشته اند از ولیعهد سابق گرفته تا شاهزاده طلال، اما عربستان در حالت جنگ قرار داشت یک جنگ مستقیم در یمن و یک جنگ نیابتی در منطقه مثل سوریه وعراق. به همین خاطر نمی‌شد به یکباره تغییرات وسیعی در این حوزه داد. با گذشت زمان در مدتی که بن سلمان ولیعهد شد نظامیان را زیر نظر گرفتند و یک زمانی را خریدند و نظامیان را نظارت و کنترل کردند تا نهایتا تعدادی از آن‌ها را برکنار و افراد نزدیک به محمد بن سلمان را جایگزین افراد پیشین کردند.»

او افزود: «در این بین یک سری مسائل دیگر هم وجود دارد که باعث شد که این تغییرات در دستور کار قرار گیرد. اول عدم موفقیت در جنگ یمن است. طبیعتا برای جامعه عربستان و کشور‌های متحد عربستان این سوال مطرح است که چرا این جنگ اینقدر طول کشید؟ حالا به صورت موقت با تغییر فرماندهان این موضوع جا می‌افتد که این فرماندهان بودند که ضعف داشتند و در پیروزی بر حوثی‌ها ناتوان بودند. همچنین با این تغییرات این ذهنیت را جا میاندازند که در ادامه می‌توانند جنگ را بهتر مدیریت کنند.»

این استاد دانشگاه ادامه داد: «دومین مسئله این است که دنیا به خاطر مسئله یمن حساسیت بیشتری بر روی عملکرد عربستان نشان می‌دهد. دولت‌های غربی عربستان را به هر نحوی می‌دوشند، به همین خاطر حساسیتی درباره جنایتا‌های عربستان علیه غیر نظامیان در یمن نشان نمی‌دادند، اما افکار عمومی جهان غرب نسبت به این موضوع خیلی حساس شده است. مثلا در انگلیس تظاهرات‌هایی در این رابطه برگزار شده که چرا دولت بریتانیابه سعودی‌ها سلاح می‌فروشد. در کشور‌های دیگر هم همین شرایط وجود دارد. در رسانه‌های غربی مقالات زیادی علیه جنایت صورت گرفته علیه یمن نوشته می‌شود. حالا با تغییر فرماند‌های نظامی این علامت را به کشور‌های غربی میدهند که این فرماندهان بوده اند که در نقض حقوق بشر در یمن دچار اشتباهاتی شده اند. در واقع حاکمان عربستان می‌خواهند این پیام را دهند که ما سیاست هایمان را در این باره بازبینی می‌کنیم.»

فرجی راد درباره این که آیا تغییر فرماندهان نظامی ارتباطی با ایران دارد یا خیر، گفت: «اسرائیل، آمریکا، عربستان و حتی امارات با یکدیگر متحد شده اند. عربستان اعلام کرده که آمریکا بهترین دوست ماست، نتانیاهو اعلام کرد که ترامپ بهترین دوست اسرائیل است و… این دولت‌ها نه تنها با هم متحد هستند بلکه همگی پرخاشگر هم هستند. ممکن است عربستان، اسرائیل و آمریکا دنبال آشوب‌هایی در منطقه باشند که حالا سعودی‌ها ضرورت دیده اند که تغییراتی در سطح فرماندهی نظامی برای ایجاد آشوب تازه انجام دهند.»

او افزود: «احتمال این موضوع بالا نیست، اما نباید آن را کاملا نادیده گرفت؛ لذا با توجه به این که گستاخی آمریکا و اسرائیل علیه ایران روز به روز بیشتر می‌شود و سخنان عربستانی‌ها هم هماهنگ با آمریکا و اسرائیل است، باید این هشیاری وجود داشته باشد که به احتمال ضعیف تغییرات نظامی عربستانّ می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای تنش زایی در منطقه باشد.»

صباح زنگنه، کارشناس مسائل منطقه نیز در این باره گفت: «این تغییرات براساس تصمیم یک نفر نیست. به نظر می‌رسد پادشاه عربستان، محمد بن سلمان ولیعهد و ایالات متحده آمریکا به صورت مشترک تصمیم به این تغییرات گرفته اند.»

او افزود: «علت عمده این تغییرات وضعیتی است که نیرو‌های مسلح عربستان در یمن پیدا کرده اند. آن‌ها در آغاز جنگ تصور می‌کردند در چند هفته جنگ یمن را پایان می‌دهند و کار حوثی‌ها را یکسره می‌کنند. اما حالا حدود سه سال از این جنگ گذشته است، اوضاع یمن بحرانی است، هزینه‌هایی که عربستان و متحدانش داده اند به جایی نرسیده است.»

به عقیده این تحلیلگر مسائل منطقه “علت دوم به آماده سازی محیط نظامی و امنیتی برای به پادشاهی رسیدن بن سلمان باز می‌گردد. بن سلمان به دنبال این است که نیرو‌هایی در اختیارش باشد که حرف شنویی مناسبی داشته باشند، جوانتر باشند و به تعلقات گذشته خود خیلی وابستگی نداشته باشند. در واقع یک نوع تضمینی است که نیرو‌های مسلح در آینده برای بن سلمان مشکلی به وجود نیاورند. در حکومت‌هایی شبیه به عربستان وقتی که بحران‌های بزرگی همچون بحران یمن، یا بحران‌ها اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی به وجود می‌آید ممکن است تغییرات بزرگ سیاسی رخ دهد که این تغییرات از کانال ارتش و نیرو‌های نظامی میسر می‌گردد. ”

زنگنه گفت: «به این ترتیب با کنار گذاشتن فرماندهان سابق وبه کار گرفتن فرماندهان جدید و جوانتر ادامه کار بن سلمان راحت‌تر خواهد بود.»

این تحلیلگر مسائل سیاسی درباره نقل قول واشنگتن پست از بن سلمان که گفته بود “این تغییرات برای مقابله با ایران ضروری بوده است”، اظهار کرد: «ممکن است مقامات عربستانی توجیحات گوناگونی برای این تغییرات مطرح کنند. چرا که تغییر ۳۰ نفر، ساده نیست. شاید آمریکایی‌ها به دنبال پیگیری الگوی صدام در حمله به ایران باشند و با تغییر فرماندهان و حذف رقبا زمینه اطاعت کامل از بن سلمان را فراهم کنند و وارد قمار و ماجراجویی بزرگتری شوند. البته در این باره باید به سعودی‌ها هشدار داد و سرنوشت صدام را به آن‌ها یادآوری کرد.»

این تحلیلگر مسائل منطقه در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است این تغییرات برای ورود به فاز نظامی علیه ایران بوده باشد؟، گفت: «من به لحاظ محتوا، جهت گیری‌ها و توانایی‌ها این احتمال را بعید می‌دانم، اما جنگ‌ها را معمولا حاکمان مدعی به راه می‌اندازند و ملت‌ها قربانی آن می‌شوند.»

او درباره جانشینان انتخاب شده در ارتش و نیرو‌های نظامی عربستان گفت: «اطلاعات کافی در این باره وجود ندارد. سیستم عربستان بسیار بسته است، مقامات نظامی مجاز نیستند اظهار نظر کنندآن‌ها مجاز نیستند بغیر از محافل امریکایی و انگلیسی آن هم با مراعات حفاظت اطلاعات در محافل دیگر حاضر شوند.»

زنگنه در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است این تغییرات در راستای فضاسازی برای پایان جنگ با یمن باشد، گفت: «یکی از احتمالات نه چندان قوی این است. با وارد شدن انگلستان به معادلات یمن، این کشور به دنبال آن است که عربستان را به شکل آبرومندی از این باتلاق نجات دهد. اما نجات دادن عربستان از این وضع توسط انگلیس با مشکلات روبه رو است. در گام اول قطعنامه انگلیس در شورای امنیت در مورد یمن و تلاش برای محکوم کردن ایران در این قطعنامه با وتوی روسیه شکست خورد.»