شورای راهبردی آنلاین - گفتگو: یک کارشناس مسائل شرق آسیا گفت: «پکن با تسلط بر زنجیره استخراج و فراوری مواد معدنی کمیاب، مزیت صنعتی خود را به ابزاری ژئوپلیتیکی برای بازتعریف توازن قدرت در اقتصاد و فناوری جهانی تبدیل کرده است.»
اهرم معدنی چین؛ از مزیت صنعتی تا ابزار ژئوپلیتیک
امیرحسین مرادی در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی اظهار داشت: «رقابت آمریکا و چین بر سر مواد معدنی کمیاب از سطح اقتصادی فراتر رفته و به ابزاری برای بازتعریف قدرت در زنجیره تأمین جهانی تبدیل شده است.»
او افزود: «چین طی سه دهه گذشته با سرمایهگذاری مستمر، زنجیرهای کامل از استخراج تا فراوری و تولید پاییندستی مواد معدنی کمیاب ایجاد کرده و اکنون بیش از ۷۰ درصد استخراج و نزدیک به ۹۰ درصد فراوری جهانی آن را در اختیار دارد.»
مرادی خاطرنشان کرد: «این تمرکز تصادفی نیست؛ نتیجه تصمیم آگاهانهای است که از دهه ۱۹۹۰ با حمایت دولت مرکزی آغاز شد.
وی تأکید کرد: «مواد معدنی کمیاب، ستون فقرات فناوریهای قرن حاضرند؛ در موتور خودروهای برقی و توربینهای بادی تا گوشیهای هوشمند و سامانههای تسلیحاتی. در چنین شرایطی، چین عملاً دروازه ورود به آینده صنعتی را در اختیار دارد؛ مسئلهای که برای واشنگتن غیرقابلپذیرش است.»
به گفته مرادی، «اقدام اخیر پکن در محدودسازی صادرات برخی عناصر کلیدی، استفاده تدریجی از این اهرم است؛ ابزاری برای هشدار به آمریکا در آستانه نشست احتمالی ترامپ و شی جینپینگ.» او افزود: «در صورت اعمال کامل این محدودیتها، زنجیره تأمین جهانی با اختلالی بزرگتر از بحران تراشهها روبهرو خواهد شد.»
واکنش آمریکا؛ از ذخیرهسازی اضطراری تا همکاری معدنی با متحدان
مرادی توضیح داد: «ایالات متحده در دوره دوم ریاستجمهوری ترامپ باهدف کاهش وابستگی به چین، راهبردی سهوجهی شامل ذخیرهسازی اضطراری، توسعه معادن داخلی و همکاری با متحدان کلیدی را در پیش گرفت. حتی تحمیل توافق به اوکراین برای کنترل معادن آن کشور نیز بخشی از همین راهبرد در راستای موازنه با پکن بود.»
او افزود: «نمونه بارز این سیاست، توافق واشنگتن و کانبرا در پروژههای معدنی استرالیاست که بر اساس آن، دو کشور با سرمایهگذاری مشترک ۸.۵ میلیارد دلاری، استخراج و فراوری عناصر نادری چون تربیوم، اربیوم و ایتریوم را دنبال میکنند تا امنیت زنجیره تأمین خود را تضمین کنند.»
به گفته وی، «همزمان، آمریکا در سطح دوجانبه و چندجانبه نیز فعالتر شده است؛ از همکاری با اوکراین و کانادا تا مذاکره با ارتش پاکستان برای بهرهبرداری از منابع معدنی این کشور.» مرادی افزود: «این اقدامات، هرچند پراکنده به نظر میرسند، اما هدف مشترکی را دنبال میکنند: ایجاد زنجیره تأمین موازی که در برابر فشارهای پکن مقاومت کند.»
او یادآور شد: «بااینحال، غرب، دستکم یک دهه از چین عقب است. شکستن انحصار پکن نیازمند زمان، سرمایه، تخصص و اراده سیاسی مداوم است؛ مؤلفههایی که به طور همزمان در اختیار کمتر کشوری قرار دارند.»
مرادی تصریح کرد: «در این رقابت، توان فراوری از استخراج مهمتر است. آمریکا و متحدانش باوجود در اختیار داشتن حدود ۴۰ درصد ذخایر زیرزمینی، تنها ۱۵ درصد از ظرفیت پالایش آن را دارند؛ همان حوزهای که چین در آن سرمایهگذاری سنگین و بلندمدت کرده است.»
سناریوهای پیشرو؛ از بازتعریف زنجیره تامین تا تداوم رقابت راهبردی
این کارشناس افزود: «چشمانداز رقابت چین و آمریکا در حوزه مواد معدنی کمیاب را نباید صرفاً در چارچوب عرضه و تقاضا تحلیل کرد؛ بلکه باید آن را بهمثابه نبردی برای کنترل زنجیره ارزش فناوریهای آینده دید.»
وی گفت: «تلاش آمریکا برای کاهش وابستگی، الزاماً به کاهش تنش منجر نخواهد شد. برعکس، احتمال دارد این رقابت به حوزههای تازهتری مانند انرژیهای پاک، صنایع دفاعی و فناوریهای هوش مصنوعی گسترش یابد و نوعی جنگ زنجیرهای جدید را رقم بزند.»
مرادی اظهار داشت: «چین از طریق سیاستهای صادراتی و کنترل فنی در پی تثبیت و بازتعریف موقعیت خود است. محدودیتهای اخیر بخشی از راهبرد فشار متقابل پکن بر واشنگتن است؛ پیامی آشکار که نشان میدهد چین دست برتر را دارد.»
او خاطرنشان کرد: «در این میان، تحولات یادشده برای ایران نیز حاوی پیامهای مهمی است. تنوع منابع معدنی و موقعیت ژئواکونومیک ایران در مسیر کریدورهای منطقهای میتواند زمینهساز نقشآفرینی مهم کشورمان در زنجیره جدید ارزش جهانی شود؛ مشروط بر اینکه راهبردی شفاف و بینالمللی برای بهرهبرداری و فراوری معادن تدوین گردد.»
مرادی تأکید کرد: «ایران میتواند با جذب فناوری و سرمایهگذاری هدفمند، جایگاهی فراتر از تأمین مواد خام به دست آورد و در مرحله پردازش و فناوری حضوری فعال داشته باشد. چنین رویکردی هم به استقلال اقتصادی کشور کمک میکند و هم موقعیت ژئوپلیتیکی ایران را در معادلات آینده انرژی و فناوری تقویت میکند.»
او در پایان گفت: «در دهه پیشرو، نبرد بر سر مواد معدنی کمیاب، نبرد خاموش قدرتها خواهد بود. هر کشوری که زنجیره استخراج، فرآوری و فناوری را در اختیار گیرد، میتواند نهتنها اقتصاد بلکه نبض سیاست جهانی را در دست داشته باشد.»
0 Comments