أحدث المقالات
کارشناس مسائل غرب آسيا در گفتگو با سايت شورای راهبردی بررسی کرد
هزینههای قتل خاشقچی برای ترامپ
سید صباح زنگنه، کارشناس مسائل منطقه در گفتوگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با اشاره به سیاستهای راهبردی آمریکا درباره عربستان، از میزان حضور و نفوذ واشنگتن در بدنه حاکمیتی ریاض میگوید و آینده روابط دو کشور را بررسی میکند.
آنچه در پی میآید، متن کامل این گفتگو است:
پرسش: از ترامپ بهعنوان یکی از حامیان اصلی ولیعهدی بن سلمان، مرعوب کردن تمام مخالفان داخلی و اقدامات خارجی موسوم به اصلاحات بن سلمانی یاد میشود. به نظر شما رئیسجمهور آمریکا از این اقدامات چه اهدافی را دنبال کرده است؟
رئیسجمهور آمریکا با انجام این اقدامات در عربستان به دنبال دستیابی به اهدافی همچون تداوم تأمین نفت و کنترل قیمت صادرات آن است که در نتیجه آن تمامی تغییرات در حوزههای نفتی با نظر آمریکا انجام شود و از سوی دیگر عربستان در موضوع رژیم صهیونیستی نقش تسهیل گر سیاستهای واشنگتن ازجمله تسریع روند سازش میان اعراب و اسرائیل و فشار بر مخالفان آن را در منطقه را ایفا کند. فروش تسلیحات، جذب پترو دلارها به سمت صنایع، نظامهای مالی و بانکهای آمریکایی برای ودیعه و یا سرمایهگذاری نمونههای دیگری از اهداف اصلی ترامپ و آمریکا از نزدیکی به عربستان است.
تحقق سیاستهای آمریکا در منطقه توسط سعودیها تنها از طریق بن سلمان بهعنوان نیرویی جوان و کمتجربه امکانپذیر است. ولیعهدی که خود را مدیون حمایتهای مستمر ترامپ میداند و در تحقق این امر سایر شاهزادهها چنین توانایی را ندارند. ممکن است منافع واشنگتن و ریاض در برهههایی از زمان دچار تعارض شود، ولی کمتجربگی و نگرانی بابت از دست رفتن جایگاه فعلی در بن سلمان باعث سرمایهگذاری آمریکاییها روی وی شده است. بهعنوانمثال محمد بن نایف ولیعهد قبلی سعودی حاضر نبود در مسئله فلسطین بهراحتی تسلیم شود و موضوع معامله قرن را پذیرفته و به روند پیادهسازی آن کمک کند. همچنین برخی دیگر از شاهزادگان با توجه به برخورداری از تجربه و عقلانیت نسبت به مسائل منطقهای بهویژه یمن با منطق بیشتری عمل میکنند، اما بن سلمان بدون واهمه از حیثیت و اعتبار خود میتواند در پروسهها و پروژههای تعریفشده از سوی ترامپ شرکت کند.
همچنین روابط مالی شخصی و استفاده رئیسجمهور آمریکا از کمکهای مستقیم بن سلمان همچون خریدهای خاص، استفاده از مراکز اقامتی و سیاحتی شخصی ترامپ بهطور مستمر توسط مقامات سعودی در آمریکا، نمونههایی از روابط شخصی دوجانبه بین این دو فرد است و در این میان دختر و داماد ترامپ هم تلاش دارند تا منافع خود را در این زمینه حفظ کنند.
پرسش: به عقیده شما اقدامات یکجانبه و تندرویهای بن سلمان مانند موضوع قتل خاشقچی چه هزینههایی برای ترامپ در داخل و خارج از آمریکا در پی داشته است؟
قطعاً پیامدهای منفی برای شخص ترامپ و تعلل در پاسخگویی به سؤالات رسانهها در مورد نقش بن سلمان در حادثه قتل خاشقچی، نشاندهنده آن است که ترامپ بهشدت تحت تأثیر پیامدهای این اتفاق قرارگرفته و در موقعیت فعلی وی آثار منفی بهجای گذاشته است که به همین علت رئیسجمهور ایالاتمتحده تلاش میکند تا با تماسهای تلفنی و اعزام مقامات آمریکایی به عربستان، ترکیه و سایر کشورها آثار و پیامدهای منفی حادثه قتل خاشقچی را به حداقل برساند.
پرسش: چه میزان امکان کنار گذاشته شدن بن سلمان پس از فشارهای داخلی و خارجی بر ترامپ و آمریکا وجود دارد؟
تصمیمگیری درباره کنار گذاشته شدن بن سلمان منحصر به ترامپ نیست و سایر سازوکارهای تصمیم گیر در آمریکا اعم از کنگره، سناتورهای مجلس سنا، ارتش آمریکا، سازمان سیا و سایر مقامات این کشور نسبت به وضعیت متزلزل و جایگاه تضعیفشده محمد بن سلمان ابراز نگرانی کردهاند که اگر این موضوع در اختیار شخص ترامپ بود، بعید به نظر میرسید که وی تمایلی برای تغییر بن سلمان داشته باشد.
فضایی که هماکنون به وجود آمده و روندی که در شرایط امروز عربستان دنبال میشود، فشارهای سنگینی را بر آمریکا تحمیل کرده و ممکن است تغییراتی تدریجی صورت گیرد. واشنگتن جهت دستیابی به این تغییرات و برای آنکه که تمام موقعیت عربستان دچار فروپاشی نشود، احتمالاً اقداماتی در جهت کنترل شاهزادگان خشمگین و معترض سعودی، ارتش و گارد ملی و سایر تلاشهایی که منجر به یافتن جایگزینها و راهحلهایی برای برونرفت از شرایط فعلی شود را انجام خواهد داد.
آمریکاییها برای پایان جنگ یمن ضربالاجلی یکماهه برای بن سلمان تعیین کردهاند که طی آن قرار است سعودیها با یک دستاورد مهم بهعنوان کشور پیروز از این جنگ خارج شود و پسازآن مذاکرات سیاسی برای حل بحران یمن آغاز شود و این موضوع نشاندهنده آن است که روند هدایت و کنترل مسائل عربستان شروع شده است، ولی این واقعیت را نباید فراموش کرد که آمریکاییها در موضوع یمن ریاکاری میکنند، زیرا از طرفی خواهان پایان جنگ در این کشور هستند و از طرفی همچنان به حمایتهای گسترده اطلاعاتی، عملیاتی، کنترلی و طراحی از متجاوزان ادامه میدهند.
پرسش: هنری کیسینجر وزیر اسبق خارجه آمریکا میگوید: «دشمنان امریکا باید از امریکا بترسند، اما دوستانش باید بیشتر از آن بترسند.» عربستان تا چه میزان باید نگران کنار گذاشته شدن توسط آمریکا باشد؟
باید در نظر داشت که کشور عربستان بهعنوان متحدی مهم برای آمریکا شناخته میشود، اما اگر درون بدنه حاکمیت سعودی افرادی به موقعیت و تداوم حاکمیت و نفوذ ایالاتمتحده در این کشور ضربه بزنند، آن زمان واشنگتن نسبت به آنان واکنش نشان میدهد.
ظرف ماههای گذشته وقوع دو اتفاق مهم واشنگتن را درباره عمق نفوذ خود در عربستان نگران کرده است. خرید سامانه پدافند ضد موشکی ۴۰۰ s از روسیه بهعنوان خروج یک متحد از مهمترین حلقههای وابستگی تسلیحاتی به ایالاتمتحده، خط قرمزی برای کاخ سفید تلقی میشود. این اتفاق زمانی اهمیت بیشتری پیدا میکند که سامانه ۴۰۰ s با فنّاوری قویتر و دقت بیشتر در مقایسه با سیستم دفاع ضد موشکی پاتریوت و گنبد آهنین، ضربه محکمی بر همکاریهای نظامی و تسلیحاتی ریاض و واشنگتن بهحساب میآید.
توافقات نفتی جدید میان ریاض و مسکو هم به معنای ورود یک غریبه به فضای محرمانه دوستی آمریکا و عربستان محسوب میشود. توافقات نفتی روسیه با سعودیها در واقع برای واشنگتن نوعی از بیاعتمادی سعودیها به این کشور تلقی میشود و این موضوع برای آمریکاییها قابلهضم نیست.
اتفاق جالب در چند هفته اخیر معرفی جان ابی زید، ژنرال بازنشسته و باتجربه ارتش بهعنوان سفیر جدید آمریکا در عربستان بود. ویژگیهای بارز وی ازجمله تسلط بر زبان عربی، توانایی و تجربه در سطح فرماندهی ستاد کل نیروهای نظامی و آشنایی با بودجههای تسلیحاتی- نظامی عربستان خبر از اتفاقات و تحولات جدید در کشور سعودیها میدهد که حضور وی میتواند در کنترل، مراقبت اوضاع و اقدام لازم و بهموقع درصحنه تحولات آینده ریاض مؤثر باشد.
پرسش: گفته میشود رابطه استراتژیک میان ریاض و واشنگتن بر اساس قاعده «حمایت آمریکا در مقابل نفت عربستان» بنیان گذاشته شده است. آیا شکستی برای این قاعده پیشبینی میشود؟
امنیت عربستان به نفت و دلار نفتی وابستگی دارد. پس از فروش طلای سیاه، دلار نفتی وارد گردونه عملیاتی همچون خرید اوراق بهادار، سرمایهگذاری در صنایع آمریکا و خرید تسلیحات نظامی از روسیه و سایر کشورها میشود. درواقع طیفی از علایق و روابط در اتحاد استراتژیک آمریکا با عربستان مؤثر است که اخلال در هرکدام میتواند اصل معادله را زیر سؤال ببرد.
پرسش: عربستان همواره سعی نموده تا در سیاست خارجی خود رویکرد مستقلتری را نسبت به دیگر بازیگران متحد آمریکا در خاورمیانه پیش بگیرد که این موضوع در ماجرای قتل خاشقچی قابلمشاهده بود. آیا در صورت فقدان حمایتهای آمریکا عربستان میتواند با تکیهبر تواناییهای داخلی استراتژیهای امنیت ملی را ترسیم کند؟
میان دروغهای گفتهشده از سوی ترامپ، این جمله وی مبنی بر اینکه اگر به مدت دو هفته حمایت و کمک آمریکا نباشد عربستان سقوط خواهد کرد، کاملاً درست بود، زیرا آمریکا در تمام تشکیلات اقتصادی، نظامی، امنیتی و اطلاعاتی عربستان حضور و نفوذی شبکهای دارد. هزاران مستشار آمریکایی در تمام مفاصل و نقاط اصلی تصمیمگیریهای عربستان حضور دارند و اقدام ناشیانه، عجولانه و احمقانه قتل روزنامهنگار سعودی، متأثر از احساس غرور را نباید اقدامی مستقل قلمداد کرد، زیرا سعودیها همه اقدامات خود را با پشتیبانی از سوی اسرائیل و آمریکا انجام میدهند، ولی این اقدام بهعنوان حرکتی مخرب در مسیر روابط دو کشور تلقی میشود.
اغلب نیروهای نظامی- امنیتی عربستان در مراکز آموزشی آمریکایی و انگلیسی آموزش دیدهاند و به همین دلیل، تفکراتی آمریکایی دارند و نمیتوانند به مسائل ملی کشور خود فکر کنند.
از طرفی کلید استفاده از تسلیحات، پشتیبانی آنها ازنظر قطعات و تجهیزات و نقاط حساس سعودیها در اختیار خودشان قرار ندارد و حمایتهای اطلاعاتی، راداری و ماهوارهای هم زیر نظر و در کنترل آمریکاییها قرار دارد. درنتیجه کافی است واشنگتن بهطور مثال کلید استفاده از سامانه پاتریوت را در اختیار ریاض نگذارد و خواهیم دید که در این شرایط کاری از عربستان ساخته نیست؛ اما واقعیت این است که اگر سعودیها به مدت دو هفته از زیر چتر آمریکا خارج شوند، دیگر عربستانی وجود نخواهد داشت.
پرسش: به عقیده شما آیا این موضوع صحیح است که حقوق بشر چندان مایه نگرانی دونالد ترامپ نیست، اما وی در تحقیر و تضعیف حکومت وهابیون در عربستان تردید نمیکند؟
دوران جمهوری خواهان موضوع حقوق بشر به شکل گستردهای مطرح نیست، مگر اینکه مراکزی همچون کنگره، سازمانهای غیردولتی، مراکز مطالعاتی و رسانهها روی این موضوع پافشاری کنند. ترامپ و جمهوری خواهان خیلی به دنبال رعایت حقوق بشر در عربستان نیستند، بهطوریکه در حال حاضر صدها نفر از نویسندگان، محققان و شخصیتهای فعال مدنی و اجتماعی در زندانهای سعودیها به سر میبرند و آمریکا سکوت کرده است.
جمهوری خواهان و دموکراتها نسبت به وجود سازوکار و ساختار مذهبی، تکفیری و سلفی تندرو به شکل گسترده که موردحمایت حکومت در عربستان باشد، مخالف هستند که این مخالفت به دلیل دغدغه نقض حقوق بشر در این کشور نبوده و با احتمال تهدید منافع آمریکا و متحدانش در منطقه مرتبط است. القاعده توسط عربستان، آمریکا و پاکستان تأسیس شد و پس از رشد و تکامل علیه آنها وارد عملیات شد. داعش هم با حمایت عربستان و سازمانهای جاسوسی و امنیتی آمریکا پدید آمد و برخی اوقات برای خود آنها هم خطرآفرینی کرد. در عربستان استقرار حکومتی قوی و مسلط بر امور مختلف نهادهای اجتماعی، توانایی حرکت به سمت سکولاریسم و عدم تعهد به مسائل مذهبی، مطلوب واشنگتن است، اما همه این موارد تا زمانی معنا پیدا میکند که عربستان در آستانه ورود به آزادیهای فکری، سیاسی و بیان قرار نگیرد، زیرا در آن شرایط آمریکا با آزادی بیان در عربستان مخالفت خواهد کرد.
0 Comments