محسن پاک آیین در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی درخصوص عملکرد طالبان پس از تصرف افغانستان و وضعیت دولت‌سازی در این کشور اظهار داشت: مقامات طالبان پس از فتح کابل و به قدرت رسیدن، دولتی تشکیل دادند که در ظاهر، دولتی موقت است و ادعا کرده‌اند به تدریج و در گذر زمان در پی تشکیل دولتی کامل هستند.

وی با اشاره به انتقادات برخی کشورها نسبت به اقدامات خشونت‌آمیز طالبان در افغانستان و همچنین بی‌توجهی به حقوق زنان و برخوردهای سرکوبگرانه با مخالفان و روزنامه نگاران گفت: تشکیل دولتی فراگیر با حضور همه اقوام و گرایش‌ها، مطالبه بیشتر کشورها از جمله ایران از طالبان بوده و آن‌ها بر ضرورت توجه طالبان به ایجاد دولتی ملی تأکید کرده‌اند؛ با این حال دولتی که تاکنون تشکیل شده، این خصوصیات را ندارد و نظر جامعه جهانی، همسایگان و ایران را تامین نکرده است.

این تحلیلگر مسائل افغانستان ادامه داد: سمت و سویی که با بررسی مواضع و عملکرد طالبان شاهد هستیم این است که آن‌ها به دنبال تثبیت موقعیت فعلی خود هستند و هیچ شواهدی از تلاش سران این گروه برای ایجاد دولت فراگیر با حضور همه اقوام وجود ندارد.

پاک آیین تأکید کرد: رویکرد فعلی آن‌ها نشان می‌دهد آن‌ها اکنون تنها در این فکر هستند که خود را در سازمان ملل، منطقه و میان کشورهای دیگر تثبیت کنند و موقعیت بین‌المللی خود را تحکیم بخشند تا جایی‌که با لحنی تهدیدگونه و در راستای امتیازگیری اعلام کرده‌اند اگر جهان می‌خواهد مواد مخدر و تروریسم را از بین ببریم، باید دولت ما را به رسمیت بشناسد! با این حال هیچ اقدامی عملی برای تشکیل دولت فراگیر انجام نداده‌اند. اگر طالبان بخواهد به عنوان دولت به رسمیت شناخته شود باید مشروعیت بین‌المللی پیدا کند؛ در غیر این صورت دولتی خودخوانده تلقی می‌شود و بدون ‌‌حمایت جهانی، نمی‌تواند کاری از پیش ببرد.

وی با اشاره به انتقادات سران طالبان از مواضع برخی کشورها، از جمله نخست‌وزیر پاکستان که دولت اعلامی آن‌ها را فراگیر ندانسته بود، گفت: آن‌ها تأکید کرده‌اند که فهرست اعلامی‌شان برای تشکیل دولت فراگیر است! گرچه آن‌ها سعی دارند خود را مقداری با معیارهای جهانی و انسانی تطبیق دهند، اما با توجه به مبانی و اصول حاکم بر تفکرشان، احتمال اینکه آن‌ها به جناح‌ها و مذاهب دیگر توجه چندانی داشته باشند و آن‌ها را به قدرت برسانند ضعیف است و یا به نظر می‌رسد دستکم به سرعت این اتفاق نخواهد افتاد.

این تحلیلگر مسائل افغانستان، ضمن تأکید بر نقش فشارهای خارجی، تمایل طالبان به حضور در قدرت و همچنین شکاف ایجاد شده میان آن‌ها ادامه داد: طالبان باید تغییر کند و به نظر می‌رسد آن‌ها به این سمت بروند که ضمن حفظ ایدئولوژی خود، در رفتارهای سیاسی‌شان اصلاحاتی انجام دهند. در این شرایط به نظر می‌رسد برای بررسی رفتارهای آینده طالبان باید منتظر ماند.

پاک آیین ضمن تشریح نقش کشورهای همسایه در کمک به طالبان برای پذیرش اصول حکمرانی و جهت دهی به عملکرد آینده آن‌ها اضافه کرد: کشورهای جهان، عموما به مواضع و نقش کشورهای همسایه و تاثیرگذار در افغانستان توجه دارند و آن‌ها را مورد مشورت قرار می‌دهند. بنابراین تا زمانی که کشورهای همسایه خصوصا ایران و پاکستان، رویکرد مثبتی نسبت به طالبان نداشته باشند ممکن است شناسایی آن‌ها توسط کشورهای جهان با تاخیر انجام شود.

رئیس پیشین ستاد افغانستان گفت: قطعاً فشارهای بین‌المللی و همسایگان برای تغییر رویکرد طالبان و پذیرش معیارهای انسانی، بین‌المللی و دموکراتیک در حکمرانی آنها تاثیراتی خواهد داشت.

وی ضمن اشاره به مواضع معاون وزیر اطلاعات طالبان مبنی بر اینکه برای برگزاری انتخابات تلاش می‌کنند، تأکید کرد: انتظار می‌رود هر اتفاقی که در افغانستان می‌افتد و موجب تثبیت حکمرانی آینده در این کشور می‌شود، از مسیر رأی مردم باشد. اگر طالبان بتواند با فائق آمدن بر اختلافات و شکافهای داخلی خود، راه برگزاری انتخاباتی آزاد را هموار کند و از مسیر آن دولت و مجلس را تشکیل دهد، به دلیل ایفای نقش مردم، آن دولت می‌تواند پایدار و مقبول کشورهای همسایه از جمله ایران و در دیگر سطوح سازمان ملل و جامعه جهانی باشد.

پاک آیین افزود: عملکرد و مواضع کشورها باید به صورتی باشد که سران طالبان را تشویق به رجوع به آرای مردم کنند، سعی نمایند از تندروی‌های قبلی فاصله بگیرند و حقوق همه گروه‌ها را به رسمیت بشناسند و در جهت مشارکت ملی و بدون دخالت خارجی خصوصا قدرتهای بزرگ مانند آمریکا حرکت کنند. در غیر این صورت ما شاهد احیای مجدد درگیری‌های قومی، قبیله ای و دینی خواهیم بود و دولت طالبان هم نمی‌تواند کاری از پیش ببرد.