محسن پاک آیین در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی شرایط فعلی در افغانستان را بسیار پیچیده توصیف کرد و اظهار داشت: به نظر می‌رسد تحولات جاری در این کشور، بخشی از توافقات آمریکا و طالبان در مذاکرات صلح دوحه است و آمریکایی‌ها خواسته طالبان را مبنی بر خروج نیروهایشان از افغانستان نسبتا پذیرفته‌اند.

وی با بیان اینکه خروج از افغانستان قطعاً به نفع آمریکا هم خواهد بود و هزینه‌های این کشور را کاهش می‌دهد، اظهار داشت: آن‌ها از طالبان تضمین گرفته‌اند که تا زمان خروج همه نیروها و تعطیلی پایگاه‌ها، به سربازان و پایگاه‌های نظامی آمریکا حمله نکند و درعین‌حال چراغ سبزی به طالبان هم نشان داده‌اند تا بتواند اهداف تمامیت‌خواهانه خود را مبنی بر تسلط بر اکثریت مناطق افغانستان دنبال کند و به نتیجه برساند.

این تحلیلگر مسائل افغانستان گفت: به همین دلیل شاهدیم طالبان با وجود وعده‌هایی که در مذاکرات مختلف مبنی بر حمایت از گفتگوهای بین‌الافغانی داده بود، بدون توجه به دیدگاه‌ سایر قومیت‌ها و بدون پذیرش دولت مستقر و قانونی، اقدام به فعالیت‌های جدی نظامی برای دستیابی به اهداف خود کرده است.

پاک آیین ضمن تأکید بر اینکه در این مسیر موانع جدی در مقابل طالبان وجود دارد، توضیح داد: با وجود اینکه آمریکا خلف وعده کرد و ارتش قدرتمندی در افغانستان ایجاد نکرد، اما ارتش فعلی هم تا حدی در مناطق مختلف مقابل طالبان ایستاده است.

احتمال بروز جنگ داخلی طولانی مدت در افغانستان

وی افزود: علاوه بر ارتش، گروه‌های قومی مانند ازبک‌ها، تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ترکمن‌ها هم حاضر نیستند تمام نظریات و سیاست‌های طالبان را بپذیرند و هر یک برای خود نقشی در مبارزه علیه اشغال شوروی و بعد هم تلاش برای ایجاد ثبات در افغانستان قائل هستند و سهم خود را مطالبه می‌کنند. چنانچه طالبان با آن‌ها مخالفت کند به‌احتمال‌زیاد، گروه‌های غیرپشتون مسلح خواهند شد و جنگ داخلی طولانی در افغانستان رخ خواهد داد و مجدداً همان مسائلی که در دوره تأسیس و تمامیت‌خواهی طالبان شاهد بودیم، تکرار خواهد شد. البته فعلاً درگیری‌ها بین طالبان و ارتش است و نمی‌توان گفت تحرکات نظامی و پیشروی طالبان منطبق بر الگوی پراکندگی قومی باشد.

رئیس پیشین ستاد افغانستان وزارت امور خارجه با تأکید بر اینکه مردم عادی و بسیاری از پشتون‌ها مخالف این قبیل جنایات طالبان و عملیات نظامی آن‌ها هستند، گفت: بااینکه طالبان را اکثراً پشتون‌ها تشکیل می‌دهند، اما حتی از زمان تأسیس طالبان، بسیاری از پشتون‌های معتدل، با اقدامات نظامی این گروه مخالف بودند و بعد که این گروه رویکرد سیاسی اتخاذ کرد از آن‌ها حمایت کردند.

وی در خصوص اخبار منتشر شده در رابطه با موجی از شورش‌های مردمی در شمال افغانستان در مقابل طالبان و حملات شدت گرفته طالبان در این منطقه، گفت: شاهد هستیم در مناطق مختلف، مردم در حال پیوستن به صفوف ارتش هستند تا در مقابل طالبان بایستند. آن‌ها هم از این اتفاقاتی که در کشورشان رخ می‌دهد، راضی نیستند.

پاک آیین در رابطه با نقش و اهمیت قومیت‌های ساکن در افغانستان برای ایجاد ثبات در این کشور، اظهار داشت: به‌طور طبیعی تاجیک‌ها نقش مهم‌تری بر عهده دارند، چراکه بعد از پشتون‌ها اکثریت با آن‌ها است. تاجیک‌ها سابقه مبارزات احمدشاه مسعود شهید و ریاست جمهوری برهان‌الدین ربانی را دارند و قوی‌ترین گروهی هستند که می‌توانند در مقابل طالبان بایستند. خصوصاً در مناطق استراتژیک مانند «دره پنج شیر» این مسئله اهمیت بسیاری می‌یابد.

وی تأکید کرد: البته فعلاً اقوام دیگر از ورود در جنگ پرهیز دارند اما اگر تاجیک‌ها وارد عرصه مقاومت در برابر طالبان شوند، به‌احتمال‌زیاد حمایت ازبک‌ها، هزاره‌ها و ترکمن‌ها و سایر اقوام این کشور و حتی بخشی از پشتون‌ها را هم خواهند داشت.

گروه‌های قومی در انتظار روشن شدن وضعیت ارتش در مقابله با طالبان

این تحلیلگر مسائل افغانستان با اشاره به پیشروی‌های طالبان و تسلط بر ولایات و شهرهای افغانستان، در رابطه با نقش این گروه‌ها در مقاومت در برابر طالبان گفت: به نظر می‌رسد گروه‌های دیگر مانند تاجیک‌ها، ازبک‌ها و هزاره‌ها منتظر روشن شدن وضعیت هستند. یکی از اشتباهات طالبان و دولت افغانستان این بود که در مذاکرات بین‌الافغانی بقیه گروه‌ها را سهیم نکردند و طبیعتاً در مقطع فعلی گروه‌های مختلف واکنشی نشان نمی‌دهند.

پاک آیین ادامه داد: نمی‌توان گفت آن‌ها از شرایط موجود راضی هستند، اما منتظرند تا وضعیت روشن شود. به‌هرحال اگر در مقطع فعلی تصمیم بگیرند وارد جنگی شوند حتماً هزینه‌های انسانی و مالی برای آن‌ها خواهد داشت. درواقع گروه‌های قومی در افغانستان تاکنون صبر و انتظار را پیشه کرده‌اند تا روشن شود که وضعیت طالبان و مقاومت ارتش در مقابل آن‌ها به کجا خواهد انجامید.

وی در رابطه با چشم‌انداز رویارویی طالبان با دولت و قومیت‌ها در افغانستان، گفت: به نظر می‌رسد اگر مقاومت قدرتمندی از سوی ارتش یا گروه‌ها در مقابل طالبان نباشد، این گروه علاقه‌مند است وضعیت فعلی را ادامه دهد و همه مناطق این کشور را تصاحب کند؛ اما از سوی دیگر شاهد بازسازی تدریجی ارتش هستیم و ارتش با وجود شکست‌های روزهای ابتدایی، در برخی نقاط موفق شده طالبان را عقب براند و ابتکار عمل را در دست گرفته است. اگر طالبان با مقاومت ارتش و گروه‌های مردمی و سایر قومیت‌ها مواجه شود، ممکن است عقب بنشیند، اما در غیر این صورت حتماً تمایل دارد مناطق بیشتری را تصرف کند.

پاک آیین به تأکید کشورهای منطقه مانند ایران، روسیه، چین، ازبکستان، ترکمنستان بر ضرورت حل‌وفصل مسالمت‌جویانه مسائل افغانستان و پایان خشونت‌طلبی‌های طالبان اشاره کرد و افزود: مسائل افغانستان راه‌حل نظامی ندارد و گروه‌های بین‌الافغانی باید با یکدیگر و با دولت، مذاکراتی صورت دهند و بر اساس میزان جمعیت، سهم خود را مطالبه کنند و به توافق برسند.