دکتر علی حاجی محمدی در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی درگیری و مناقشه ژئوپلیتیک بین ترکیه و اتحادیه اروپا و در رأس آن فرانسه را ناشی از چند عامل دانست و اظهار داشت: حتی بخشی از تنش‌ها به تفاوت در ارزش‌ها و هنجارهای حاکم بر ساختارهای سیاسی دو کشور برمی‌گردد.

وی افزود: این عوامل شامل مناقشات مذهبی اخیر به‌ویژه در مورد کاریکاتورهای توهین‌آمیز به پیامبر اکرم (ص) و اسلام هراسی رسمی و دولتی در فرانسه و همچنین قتل معلم فرانسوی و اختلاف ترکیه و یونان در مسئله قبرس و طرفداری فرانسه از یونان، اختلاف‌نظر در مناقشه لیبی، مسئله پناه‌جویان و پناهندگان که ترکیه از آن به‌عنوان ابزاری برای فشار به اتحادیه اروپا در قبال عدم تحقق تعهدات اتحادیه استفاده می‌کند.

این کارشناس مسائل ترکیه با اشاره به ایجاد نوعی خلأ قدرت ناشی از تغییر استراتژی آمریکا در منطقه و به‌ویژه در اتحادیه اروپا به دلیل کاهش نفوذ یا بی‌علاقگی آمریکا، گفت: به همین دلیل است که ترکیه می‌خواهد از این خلأ و یا تعدیل سیاست آمریکا در منطقه مدیترانه استفاده کند و فرانسه هم به‌عنوان یکی از کشورهای مهم اتحادیه اروپا، می‌خواهد نقش اصلی و حافظ منافع اتحادیه اروپا را بازی کند.

ناتو بدون ترکیه، باشگاهی اروپایی با آینده مبهم

حاجی محمدی خرید سامانه موشکی اس 400 روسیه توسط ترکیه را عاملی در راستای تضعیف ناتو و سیاست‌های دفاعی غرب و خلاف اصول تأسیسی و ارزش‌های ناتو عنوان کرد و ادامه داد: این مسئله می‌تواند تهدیدی برای اتحادیه و پیمان ناتو باشد اما بااین‌حال کشورهای عضو ناتو به‌طورکلی از به چالش کشیدن ترکیه تا حدی ترس دارند و یا فکر می‌کنند که با توجه به عدم تمایل آمریکا به اجرای تعهدات خود در ناتو، این سازمان بدون ترکیه تبدیل به یک باشگاه اروپایی با یک آینده مبهم می‌شود.

وی گفت: هرچند اروپا تلاش می‌کند که کشورهای آسیای مرکزی، مثل گرجستان و اوکراین و کشورهای دیگر را به جمع خود اضافه کند؛ ولی آن‌ها هیچ‌وقت نمی‌توانند نقش حیاتی ترکیه را در ناتو ایفا کنند. در این صورت اگر ناتو را بدون ترکیه و آمریکا در نظر بگیریم واقعاً بیشتر دچار بحران و فرسایش خواهد شد، اما با توجه به سیاست بایدن مبنی بر تمایل به ایفای نقش و تعهدات سابق در ناتو، طبیعتاً کشورهای اروپایی به دنبال چالش بیشتر با ترکیه نخواهند بود.

این تحلیلگر مسائل ترکیه با تأکید بر اینکه هیچ‌وقت کشورهای اروپایی به دنبال تعمیق شکاف‌های درونی ناتو نخواهند بود، ادامه داد: اروپایی‌ها می‌دانند که در شرایط حساسی قرار دارند و به‌راحتی نمی‌توانند ترکیه را زیاد تحت‌فشار قرار دهند.

حاجی محمدی بابیان اینکه در استراتژی جهانی اتحادیه اروپا که در سال 2019 منتشر شد، تأکید اصلی بر منطقه مدیترانه و حوزه‌های پیرامونی آن بود، اضافه کرد: این تأکید نشان می‌دهد که منطقه مدیترانه و شرق آن به‌طورکلی برای اتحادیه اروپا مهم است. تا حدی به این دلیل که بعد از شروع جنگ در لیبی و سوریه تعداد زیادی از پناهندگان از طریق مدیترانه به اروپا سرازیر شدند؛ اما اتحادیه اروپا نشان داد که یک استراتژی مشترک و یا قدرت کافی برای پاسخگویی به این مسئله را ندارد و تا حدی به‌عنوان نظاره‌گر این مسائل بود.

تلاش منفعت‌جویانه ترکیه برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های ناتو

وی با اشاره به سیاست‌های اخیر فرانسه و حضور و مداخلات در لیبی، لبنان و شرق مدیترانه، گفت: فرانسه ضمن حفظ رقابت تاریخی خود با آلمان، می‌خواهد جایگاه خود را در سطح جهانی تغییر دهد؛ به همین دلیل هم سعی می‌کند به یک کنشگر مسلط در منطقه مدیترانه تبدیل شود. در کنار آن فرانسه کنشگری ترکیه در این مناطق را در چارچوب ناتو می‌خواهد، اما ترکیه با توجه به خلأ قدرت موجود، درصدد بهره‌برداری از ظرفیت‌های ناتو در جهت دستیابی به اهداف خود در مدیترانه، آفریقا و خاورمیانه است. به همین جهت کشمکش بین فرانسه و ترکیه در این زمینه در حال شکل‌گیری است.

این تحلیلگر مسائل ترکیه اضافه کرد: در خلأ قدرت ناشی از نبود آمریکا، فرانسه قدرت و امکان طراحی ساختار نظامی و سیاسی در مدیترانه را ندارد و بسیاری از کشورهای اروپایی هم با فرانسه همراهی نمی‌کنند، لذا یک رویکرد مشترک و جمعی در قبال ترکیه وجود ندارد و آن‌ها ملاحظه منافع خودشان با ترکیه را می‌کنند.

حاجی محمدی بابیان اینکه ترکیه به دنبال تبدیل‌شدن به یک قدرت منطقه‌ای در مدیترانه است، ادامه داد: ترکیه در مجاورت 71 درصد ذخایر اکتشاف شده گازی جهان است و توانسته به‌عنوان یک گذرگاه و انتقال‌دهنده انرژی به اروپا جایگاه خاصی برای خود کسب کند؛ یعنی ترکیه به لحاظ جغرافیایی و ژئوپلیتیک یک موقعیت ژئواستراتژیک در مسئله انرژی دارد. درعین‌حال ترکیه به دنبال این است که هم خود تولیدکننده انرژی باشد و هم به‌عنوان انتقال‌دهنده و هاب انرژی در منطقه عمل کند؛ یعنی راهبرد ترکیه در مسئله مصرف انرژی و صادرات آن، راهبردی چندبعدی و چندوجهی است.

وی با بیان اینکه ترکیه سعی می‌کند که منابع انرژی موردنیاز خودش رو از طریق پروژه‌های جاه‌طلبانه‌ی خطوط انرژی تأمین کند، گفت: با توجه به اینکه ترکیه وابستگی خود را به گاز ایران و روسیه مشکل جدی برای امنیت انرژی خود و در جهت کاهش توان چانه‌زنی در معادلات منطقه‌ای ارزیابی می‌کند، اکتشاف منابع عظیم گاز در شرق مدیترانه رویکرد نوینی به سیاست‌های انرژی ترکیه می‌دهد و می‌تواند از آن به‌عنوان یک اهرم اقتصادی در درجه اول و به‌عنوان یک اهرم سیاسی در برابر اروپا در مرحله دوم و در منطقه عمل بکند.

این کارشناس مسائل ترکیه افزود: ترکیه و اتحادیه اروپا در شرایطی نیستند که بتوانند این میزان تنش را ادامه دهند. 35 فصل از سیاست‌های اتحادیه اروپا در ارتباط با انرژی است. اروپا نمی‌خواهد سیاست‌های نوین انرژی ترکیه را قبول کند و تمایل دارد این کشور تنها به‌عنوان یک پل و حلقه رابط عمل کند؛ اما هدف ژئوپلیتیک گازی ترکیه این است که یک کنشگر فعال و سیاست‌گذار انرژی باشد.

ناکارآمدی زبان تهدید و تحریم اتحادیه اروپا علیه ترکیه

حاجی محمدی سیاست‌های ترکیه در قبال اروپا را ادامه‌دار دانست و با اشاره به تهدیدهای اروپا مبنی بر تحریم ترکیه، تأکید کرد: به نظر می‌رسد، زبان تهدید و تحریم نمی‌تواند ترکیه را از اقداماتش در منطقه و در شرق مدیترانه بازدارد؛ چراکه نظامی شدن مدیترانه نه به نفع ترکیه است و نه به نفع اتحادیه اروپا. گزینه مطلوب برای آن‌ها رسیدن به توافق جمعی با کشورهای حوزه مدیترانه است.

وی توضیح داد: از یک‌سو ترکیه به دنبال سهم‌خواهی خود در این منطقه است و از سوی دیگر اتحادیه اروپا هم به دنبال این نیست که امنیت انرژی خود را دچار مخاطره کند و یکی از مسیرهای مطمئنش را از دست بدهد.

حاجی محمدی با بیان اینکه اتحادیه اروپا و ترکیه یاد گرفته‌اند که این مناقشات را چگونه مدیریت کنند، گفت: مدیریت مناقشه در سیاست‌های ترکیه و اتحادیه اروپا یک شاخص اصلی برای حل این مناقشات است. معتقدم که در بلندمدت، هم فرانسه و هم ترکیه علاقه مشترکی برای همکاری یا یک روش پایدار حل مناقشه پیدا خواهند کرد، در غیر این صورت دو کشور بازنده بزرگ این مناقشه خواهند بود.