دکتر محمد مسجد جامعی، پژوهشگر و استاد دانشگاه در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با اشاره به اینکه مشکلات جهان اسلام تنها ایدئولوژیک نیست و در جامعه جهانی، وجود اختلاف امری عادی است، گفت: این مشکلات که به تعبیری به جای تفرقه می‌توان آن را اختلاف سلیقه نیز نامید، در همه جا وجود دارد.

وی گفت: برای مثال در اتحادیه اروپا که مجموعه‌ای از 28 کشور اروپایی است، ما شاهد اختلاف نظر بین اعضا به خصوص کشورهای شرق اروپا همچون لهستان و مجارستان هستیم که یک خط فکری کاملا متفاوتی با بقیه اعضای اتحادیه دارند، تا جایی که اعضای اتحادیه آن‌ها را به دیکتاتوری متهم می‌کنند.

مسجدجامعی با تاکید بر اینکه باید پذیرفت که در بین مسلمانان نیز مشکل وجود دارد، افزود: البته متاسفانه یک تصور بی‌طرفانه و واقعی درباره این مشکلات وجود ندارد و یا بی‌طرفی کمتر است، به ویژه در منطقه خاورمیانه، نسبت به آسیای دور، همچون اندونزی و مالزی، این مشکلات بزرگتر است، چرا که منطق در بین کشورهای این منطقه، آکنده از مجامله و تعارف به معنی منفی آن، یعنی خصومت و لجاجت بدون دلیل است که تبعات منفی را هم برای منطقه در پی داشته است.

این استاد دانشگاه برای کمتر شدن و در نهایت حل مشکلات بین کشورهای اسلامی بر مبنای گفتگوی درون تمدنی، پیشنهاد داد در مرحله نخست باید به یک درک بی‌طرفانه و تا اندازه‌ای قابل قبول و پرهیز از توهین به یکدیگر نسبت به مشکل موجود رسید و در درجه دوم اراده‌ای برای حل عادلانه آن به وجود آید.

مسجد جامعی معتقد است مشکلات موجود جهان اسلام، مشکل بین شیعه و سنی و یا ایران با جهان عرب نیست، چنانکه در سال‌های اخیر شاهد اختلافات در شورای همکاری خلیج فارس نیز هستیم؛ در حالیکه این شورا که حدود چهار دهه از عمرش می‌گذرد، با همه تلاش‌ها برای هماهنگی بین اعضا همچنان با اختلافات گسترده دست و پنجه نرم می‌کند.

این پژوهشگر دینی مشکل بزرگ‌تر منطقه را لجاجت و درپی آن زنده شدن تعارض‌های تاریخی، فرهنگی و دینی دانست و گفت: برای مثال در بحران بالکان در مجموع یوگسلاوی هرچند تعداد زیادی که اکثر آن‌ها مسلمان بودند، قتل عام شدند، اما هیچ زمانی عامل دینی و مذهبی و کلیسایی به آن وارد نشد، اما متاسفانه در منطقه خاورمیانه، با اولین اشکال و اختلافی که ایجاد می‌شود، به سرعت به آن جنبه دینی و مذهبی می‌دهند و آن را به یک مشکل بزرگ تبدیل می‌کنند. البته الحق در این وسط هیچ موقع شیعیان به این کار اقدام نکرده‌اند.

مسجد جامعی در ادامه با اشاره به وقوع اعتراض‌های سال‌های گذشته در برخی کشورهای عربی منطقه گفت: در جریان تحولات به ویژه بهار عربی، شرایط به گونه‌ای در آمد که به‌خصوص در کشورهای سنی مذهب کسانی که به لحاظ فکری و ایدئولوژیکی بسیار تندرو و دارای افکار افراطی و بسیار ضد شیعه بودند، متاسفانه در بالاترین موقعیت دینی، اجتماعی، رسانه‌ای، سیاسی و امنیتی قرار گرفتند و در این سطوح کسانی که با این جریان موافق نبودند، عملا تحت تاثیر عوامل و جریانات، توانایی مقابله با آن‌ها را نداشتند.

وی ادامه داد: در حقیقت مسئله اهل سنت نیست، مسئله این است که عملا قدرت و تبلیغات و اهرم‌های دینی وحتی اهرم‌های مالی در دست کسانی قرار گرفته است که به شدت افراطی بودند؛ این افراطی بودن در درجه اول ضد شیعه بود؛ به همین علت نیز باید به صورت علمی ریشه‌یابی کنیم که چه عواملی باعث این اتفاقات شد. برای مثال، چه شد که از نقطه الف که مثلا مربوط به قبل از بهار عربی یا حتی قبل از سال 2000 بود، به این نقطه رسیدیم؟ باید به طور دقیق در پی کشف علت این موضوع و چرایی نفوذ تندروها در بخش‌های مختلف باشیم. صرف تکیه بر الفاظ احساسی همچون «همه با هم برادر هستیم» و یا «امت واحده» نمی‌تواند مشکل را حل کند؛ باید قبول کنیم یک مشکل واقعی وجود دارد و این مشکل پیچیده است و ابعاد مختلفی دارد؛ لذا برای فهمش احتیاج به کارهای زیادی است.

مسجد جامعی افزود: ما می‌دانیم که مشکل وجود دارد؛ مثل اینکه می‌دانیم فردی بیمار است، اما برای اینکه بیماری وی تشخیص داده شود، باید به صورت دقیق و علمی بیمار را تحت نظر داشت و بررسی کرد. برای حل مشکلات جهان اسلام هم در گام اول احتیاجی به گفتگو و یا دیپلماسی نداریم، بلکه باید با روش‌های علمی به دنبال یافتن ریشه‌های ایجاد مشکل باشیم. البته در جاهایی که نیاز به مطالعه میدانی است، می‌توان با طرف مقابل به گفتگو نشست.

این استاد دانشگاه با اشاره به ظرفیت‌های فراوان در کشور درباره اینکه چه مرکز و یا نهاد و بخشی باید این مطالعات را آغاز کند؟ گفت: باید مجموعه‌ای از همه مراکز در همه حوزه‌های علمی و دینی و حتی روانشناسی عمیقا روی این موضوع تحقیق کنند، چراکه هرچند این موضوع شکل دینی دارد، ولی ماهیتش همیشه دینی نیست و تنها به این علت که در این منطقه دین توجیه‌کننده‌ترین بهانه است، برای پوشش دادن به اختلافاتی که ذاتا دینی نیست، از آن استفاده می‌شود.