دکتر علی اصغر زرگر*  

مرگ بغدادی و آینده‌ی داعش

بخشی از افرادی داعش که در شمال عراق جمع شده و موصل را تصرف کرده بودند از کشورهای مختلف افرادی (که به دلایل مختلفی نداشتن هویت خاص و یا در جهت خشونت و کشتار و غیره) جمع شده بودند، اما در عین حال تعدادی هم از افسران سابق بعث و کسانی (که می‌خواستند حکومت‌ در عراق را سرنگون کنند و قدرت را دوباره دست بگیرند ) گرد هم آمده بودند و دولت اسلامی یا داعش را تشکیل دادند. بعد هم با گسترش حکومتشان و مناطق تحت سیطره خود به سوریه هم نفوذشان را گسترش دادند. در این بین تئوری دیگری وجود دارد که بعد از پیدایش داعش و تشکیل این گروه با آن ایدئولوژی خاصشان (که یا انگلیسی‌ها و یا آمریکایی‌ها دست اندر کار) بودند. لذا افراطیونی از نقاط مختلف دنیا در کشورهای اروپایی یا در چچن را به این وادی کشند و با صرف نیروی انسانی منطقه و پول از محل کشورهای منطقه سلاح در اختیارشان گذارند، بجنگند و نهایتاً با دفن این نیروهای افراطی داعش تمام شود و قضیه حل و فصل شود. در واقع به نظر می‌آید که اکنون این اتفاق افتاده است و با تصرف موصل در شمال عراق و با در تنگنا قرارگرفتن نیروهای افراطی داعش در سوریه داعش در حال متلاشی شدن است. یعنی گروه‌های افراطی و افراد خشونت‌طلبی که از نقاط مختلف دنیا در این منطقه جمع شده بودند یا در منطقه دفن می‌شوند و مابقی‌شان خواه ناخواه شناسایی و تحت کنترل قرار می‌گیرند.

با توجه به این که در مرزهای سوریه با اردن تصرفات بیشتری انجام می‌شود بخشی از نیروها داعش از نظر ساختار و ماهیت یا متلاشی می‌شوند یا مجدداً در داخل جامعه یا خاورمیانه مستحیل می‌شوند ، رنگ عوض می‌کنند ، تغییر لباس و صورت می‌دهند. همچنین نیروهای بیرونی هم به کشورهای خود برمی‌گردند. اما کشورهایی (اسرائیل ، اردن ، عربستان و..) که با پول ، اسلحه  از داعش حمایت می‌کردند امکان دارد مراکز فرماندهی به اینها بدهند. چنانچه مانند گروه‌هایی چون مجاهدین خلق یا منافقین از کشوری به کشور دیگر روند. یعنی علیرغم این که زمانی در لیست گروه‌های تروریستی بودند. اما امروزه کشورهای دیگر آنها را به عنوان گروه‌های مخالف نظام ایران به رسمیت شناخته‌اند و با پول و یا با نفوذ بر روی اینها از آنها حمایت کنند.  در این بین باید توجه داشت که داعش کارخانه سلاح نداشت و این سلاح‌ها همانطور که بارها ذکر شده است از انبارهایی در اروپا یا آمریکا ناپدید می‌شد و پولش را کشورهای عربی یا عربستان پرداخت می‌کردند و بعد در اختیار داعش قرار می‌گرفت. در واقع همان قدرت‌هایی که این گروه‌ها را ایجاد کرده اند و سلاح و پول به آنها دادند با تغییر استراتژی و تاکتیک نخبگان اینها را زیر پر و بال خود خواهند گرفت و یک ضلع و بال سیاسی هم به اینها خواهند داد.

در بعد دیگری کسانی که داعش را پرورش دادند، سلاح به آنها داده‌ تا شهرهای عربی را تخریب کنند و گروه‌های تروریستی را به وجود بیاورند ممکن است در حدی که منافعشان ایجاب می‌کند (که به عنوان ابزار فشار خودشان در منطقه حفظ کنند) استراتژیشان را تغییر و داعش را از یک استراتژی کشتار و خشونت و تخریب به یک استراتژی سیاسی نظامی به عنوان گروه‌های مخالف شیعه در عراق یا در واقع گروه‌هایی که مخالف حکومت در سوریه هستند تبدیل کنند. در واقع با این رویکرد متناسب با منافع خود از اینها به عنوان ابزار سیاسی نظامی استفاده می‌کنند.

لذا یا به طور کلی دفن می‌شوند و از بین می‌روند و آن چه به عنوان داعش است می‌تواند تا یک دهه مثل طالبان عملیات تخریبی انجام دهد یا این که می‌توانند رنگ عوض کنند و به عنوان مخالفین نظام‌هایی مستقر در عراق،  سوریه و دیگر کشورها ماهیت نظامی سیاسی به خود بگیرند.

در سناریوی دیگر ممکن است داعش روند القاعده به خود بگیرد و از صدر به پایین‌تر بیاید و یا تغییر نام دهد و یا پوست‌اندازی کند. همچنین با این حال این به نظر می‌آید آینده‌ی داعش پس از کشته شدن رئیس‌شان و یا از دست دادن قدرت و نفوذشان در منطقه چون طالبان خواهد بود. یعنی همان کاری که طالبان در افغانستان انجام داد (که یک گروه افراطی است و هسته‌هایی در گوشه و کنار وجود دارد و هر از چندگاهی خشونت خود را نشان می‌دهند) لذا به نظر می‌آید که داعش هم امکان دارد در چند سال آینده در گوشه و کنار عملیات تخریبی را چه در عراق ، سوریه ، کشورهای آسیای جنوب شرقی و… انجام دهد اما متصور نیست که بتواند سرزمینی را بگیرد یا داعیه‌ی حکومتی را داشته باشد.

 چشم انداز:

داعش برای این که نشان دهد قدرت زیادی دارد معمولاً مسولیت خیلی از عملیات خشونت که امروزه در دنیا انجام می‌شود را به عهده می‌گیرد، داعش از قبل توانسته یکسری از گروه‌ها و افراد مخالف رژیم‌ عراق را جذب کند ولی وقتی پایگاه سرزمینی نداشته باشند، در عراق پایگاه‌هایشان تخریب شود، در سوریه اجباراً یا باید در گروه‌های مخفی فعالیت کنند و یا همان کسانی که اینها را ایجاد کردند ، تربیت کردند و پرورش دادند آنها را تحت نفوذ خود بگیرند و به جا و امکانات بدهند و اینان را به عنوان ابزاری در برابر کشورها استفاده کنند . چنانچه اکنون که دو نفر از جانشینان بغدادی از افسران بعث هستند، به شرطی می‌توانند فعالیت داشته باشند که پایگاه سرزمینی داشته باشند و مابقی اگر از عراق و سوریه (که پایگاه اصلی‌شان است رانده شوند) باید در کشورهای خود فعالیت و از آنجا برای عملیات در کشورهای مسلمان یا کشورهایی که آنها در واقع دشمنان داعش هستند هدایت شود.

در واقع داعش به عنوان ابزارند و هر گاه نیازی به آنها نباشد، حامیان آنها را از کشورشان می‌رانند. چرا که کم کم این موج از بین خواهد رفت و این موجی دامن آنها را گرفته و این گونه نیست که صرفاً نیروی بر علیه کشورهای خاص مسلمان اقدام کند باشد، بلکه در کشورهایی مانند فرانسه، بلژیک و آلمان و …. اقدامات انتحاری یا خشونت انجام می‌دهند. در همین راستا بعید به نظر می‌آید که کشورهای غربی آشکارا بخواهند از باقیماندگان داعش پذیرایی کنند. مگر این که اسرائیل ، عربستان یا اردن پوششی قرار دهند و آنها را در کشورهای خود جا داده و به عنوان عاملی استفاده کنند.

کارشناس خاورمیانه*

منبع:مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC