جدیدترین مطالب
أحدث المقالات
اینستکس نمود رفتار اروپا در قبال ایران
دکتر بهزاد احمدی لفورکی، کارشناس مسائل اروپا
در واکنش به تصمیم آمریکا برای خروج از برجام، اتحادیه اروپا در 9 مه بیانیهای را توسط خانم فدریکا موگرینی منتشر کرد. در این بیانیه، اتحادیه از اقدام ترامپ عمیقا ابراز تاسف کرده و ضمن بیان جایگاه حقوقی برجام ذیل قطعنامه 2231، بر اهمیت بسیار زیاد آن برای ساختار رژیم منع گسترش و امنیت منطقه اروپا تاکید کرده است. از آن زمان تا کنون تقریبا 9 ماه گذشته و علیرغم اینکه اتحادیه اروپا در زمینه نکوهش آمریکا برای بازگرداندن تحریمها مواضع سیاسی محکمی داشته اما در حوزه اقدامات عملی برای مقابله با تحریم های این کشور از یک سطح حداکثری مانند قوانین مسدودساز و سویفت اروپایی به یک سطح حداقلی مانند مکانیزم ویژه مالی (SPV) و در نهایت مکانیزم اینستکس (INSTEX) که بستر آن شبیه مکانیزم ویژه مالی بشردوستانه (HSPV) است افول یافته است.
این رفتار اتحادیه اروپا و عدم عمل آن به تعهدات و قولهایش بهخصوص در حوزه اقتصادی، به این روایت در ایران دامن زده که گویا اتحادیه با قطعی دانستن عدم خروج ایران از برجام در هر حالت، حاضر به پذیرش هزینههای مقابله با تحریمهای آمریکا نیست و ضمن آنکه از مزایای تعهد ایران به برجام سود میبرد، درحالیکه میتواند، به قول و تعهداتش عمل نمیکند و در واقع با رفتار خود به نوعی ایران را در موضع ضعف و انفعال قرار داده و زمینه پرداختن به مسائل دیگر نظیر موضوع موشکی یا نفوذ منطقهای ایران را برای سهمخواهی بیشتر از این کشور چه از جانب خود و چه از جانب آمریکا فراهم آورده است. لذا سوال کلیدی این است که آیا اتحادیه اروپا به راستی نقش بازی میکند و درحالیکه توان مقابله با آمریکا در حوزه تحریم را دارد با مظلومنمایی و تطویل اقدامات، به دنبال بهرهبرداری از شرایط به نفع خود و به زیان ایران است؟ و با رسیدن به پاسخ این پرسش، ج.ا.ایران اصولا چه گزینههایی را برای تعامل با اتحادیه در اختیار دارد و چه توصیههایی میتوان در این زمینه داشت؟ از نگاه اتحادیه اروپا، برجام بهعنوان بزرگترین کنش موفق دیپلماتیک و وجههای آن، باعث افزایش اعتماد به نفس اتحادیه در سطح جهانی شده و به تعمیق و عرفی شدن رژیمها ازجمله رژیم منع گسترش، و کنترل تسلیحات کمک بسیار کرده است. به گفته اتحادیه اروپا، برجام به ثبات منطقهای در منطقه اروپا، اوراسیا، وانا، و آفریقا کمک کرده و دولت آمریکا با عبور از مرزهای متعدد هنجاری، رویههای بینالمللی و امنیت جمعی، به افزایش پتانسیل منازعه در این مناطق کمک بسیاری نموده است.
براساس آنچه که گفته شد میتوان ادعا کرد اتحادیه اروپا اراده سیاسی برای حفظ برجام دارد. بررسی رفتار سیاسی اتحادیه اروپا از 18 مه 2018 تا به امروز سنجه خوبی برای ارزیابی این ادعاست: بعد از بیانیه فدریکا موگرینی در 9 مه، او 15 می در بروکسل در دو دیدار جداگانه با وزیر خارجه ایران و وزرای خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا بار دیگر بر حمایت همهجانبه اتحادیه اروپا از برجام تاکید کرد. در بیانیه مطبوعاتی موگرینی درباره این نشستها آمده است که اتحادیه اروپا بر اهمیت حیاتی برجام واقف است؛ خروج آمریکا از برجام را نادرست میشمارد؛ بر عادی سازی روابط تجاری و اقتصادی ایران تاکید جدی دارد و این کار را بخش حیاتی برجام می داند؛ و به شکل جدی متهد میشود تا راهحلهایی برای مواردی چون حفظ و تقویت روابط اقتصادی با ایران؛ تداوم فروش نفت و گاز ایران و محصولات نفتی و پتروشیمی و انتقال آنها؛ تبادلات موثر بانکی با ایران؛ و… پیدا کند.
اتحادیه اروپا سپتامبر 2018 وعده داده بود که مکانیزم ویژه مالی ای را برای پیشبرد تجارت با ایران و دور زدن تحریمهای آمریکا ایجاد خواهد کرد. ایجاد این مکانیزم بارها به تاخیر افتاد تا اینکه در 31 ژانویه 2019 سه کشور فرانسه، آلمان و بریتانیا اعلام کردند این مکانیزم را با هدف تسهیل تجارت مشروع بین ایران و شرکتهای اروپایی ایجاد کرده اند. از مکانیزم مذکور با نام ابزار پشتیبانی از مبادلات تجاری (Instrument for supporting trade exchanges) یا در فارسی معروف به ساحات، هم در بیانیه مشترک سه کشور مذکور و هم در بیانیه خانم موگرینی به عنوان ابزاری برای نشان دادن اراده سیاسی اروپا برای حفظ برجام و اینکه اروپا قادر به اقدام به رغم مخالفت آمریکاست، و بازتاکیدی بر اهمیت امنیتی برجام برای اروپا نام برده اند. اتحادیه اروپا امیدوار است با ساحات در کنار قوانین مسدودساز و نیز اقدامات بانک سرمایهگذاری اروپایی بتواند از یکسو تا حدی به انتظارات ایران در قبال حفظ برجام پاسخ دهد و از سوی دیگر ریسک پذیری شرکتهای اروپایی در تعامل تجاری با ایران در حوزه های اعلام شده را کاهش دهد.
در زمینه اینستکس محورهای ذیل حائز اهمیت است:
– با اینستکس، اروپا عملا گام اول را به سمت یکپارچه سازی موضوعات مرتبط با ایران (برجام، موشکی، نفوذ منطقه ای، اقدامات ادعایی تروریستی، و حقوق بشر) برداشته است. این یکپارچه سازی مطلوب و هدف تلاشهای اخیر آمریکاست و به امنیتی سازی مجدد ایران کمک میکند؛
– معضل اصلی اروپا در عمل به تعهدات برجامی اش دولتهای اروپایی نبوده بلکه این شرکتها هستند که تا به امروز به اقدامات حمایتی اروپا نظیر قوانین مسدودکننده تن نداده اند لذا ابزار فوق به رفع این نقیصه کمک نمیکند و شرکتها ممکن است به احتمال بالا به اینستکس در بهترین حالت آن نیز تن ندهند؛
– با اینستکس کنش زدایی از تجارت خارجی ایران که با تحریمها شروع شده تشدید میگردد و اروپا در شرایط بهتری برای مدیریت این تجارت قرار میگیرد؛
– اینستکس اروپا را علیرغم عدم عمل به تعهداتش در قبال برجام، در شرایط بهتری قرار میدهد و در صورت تداوم کنش کنونی از سوی ایران، ممکن است به افزایش فشارها و تداوم آنها علیه تهران کمک کند؛ و
– وارد شدن اروپا به مراحل بالاتر اینستکس احتمالا به آینده تنش زدایی بین ایران و آمریکا و نیز بهبود روابط آمریکا و اتحادیه بستگی خواهد داشت لذا تحت تاثیر متغیرهای بسیاری است که از عملکرد مطلوب آن خواهد کاست.
بررسی آنچه اروپا برای حفظ برجام انجام داده که اینستکس آخرین نمونه آن است نشان میدهد که اروپا میخواهد اما نمیتواند یا حاضر نیست هزینه لازم را تقبل نماید. با درنظرگرفتن خواستن اروپا برای حفظ برجام اما نتوانستن آن در حفظ این توافق، این سوال مطرح میشود که آیا بهرهمندی ایران از اتحادیه فقط به توانمندی آن در حفظ برجام محدود میشود و آیا باید تمام روابط با اروپا را با نگاهی ایستا به برجام گره زد؟ در پاسخ باید گفت نوع بهرهمندی ایران محدود به توانمندی اروپا نمیشود و ایران در حوزههای مختلف سیاسی، حقوقی، نظامی، امنیتی، و حتی اقتصادی بهرهمندیهایی از این اتحادیه دارد که حفظ برجام را از حالت صفر و یکی خارج میسازد. بهعبارت دیگر عمده بهرهمندی ایران در این مسیر نه دستاوردهای ملموس اقتصادی بلکه پیامدهای غیرمستقیم آن است که در حوزه های امنیتی، سیاسی و حقوقی قابل مشاهده است.
0 Comments