سیامک کاکایی/ کارشناس مسائل ترکیه

نتایج انتخابات شوراهای استانی و شهرداری‌های ترکیه از جهات مختلفی قابل تحلیل و بررسی است. بیش از همه آنچه که نگاه رسانه‌ها را به خود جلب کرده، ناکامی حزب عدالت و توسعه در کسب دو پست مهم شهرداری‌های شهرهای مهمی چون استانبول و آنکارا بوده و گویی که نتیجه کلی این انتخابات را تاحدودی تحت‌الشعاع خود قرار داده است.

اگرچه اداره امور این دو شهر بسیار مهم و رنگ‌ سیاسی دارد و شخص اردوغان نیز در دهه‌های پیش از این چنین تجربه‌ای برخوردار بوده اما نمی‌توان براساس آن گفت که حزب حاکم عدالت و توسعه در انتخابات شهرداری‌ها شکست خورده است. درواقع نتیجه کلی انتخابات به نفع حزب عدالت و توسعه است اما انتظار و برنامه‌ای که اردوغان برای پیروزی در آنکارا و استانبول داشت برآورده نشد. حتی وی ماه‌ها پیش از انتخابات از بینالی یلدیریم خواسته بود که مجلس را ترک و خود را برای پست مهم شهرداری استانبول آماده کند؛ جایی که اداره آن برای هر حزب و گروهی و به خصوص شخص اردوغان مهم ارزیابی می‌شود. ولی خواسته و آرزوی اردوغان محقق نشد. این مسئله حتی موجب بروز اختلاف و تلاش AKP برای بازشماری آرا و برگزاری مجدد انتخابات در این شهر شده است.

در مناطق دیگر نیز بررسی نتیجه انتخابات برای سه گروه اصلی، حاصل یکسانی نداشته است؛ اول حزب عدالت و توسعه یا AKP که بر اساس برنامه‌های تبلیغاتی و بهره‌گیری از فضای همچنان امنیتی در فرا مرز ترکیه توانست شمار قابل توجهی از آرا را به سوی خود جلب کند. اما نقطه عطف این انتخابات افزایش آراء عدالت و توسعه در مناطق کردنشین ترکیه بود؛ جایی که حزب دموکراتیک خلق‌ها اطمینان زیادی به کسب آرای بیشتر داشت و نسبت به انتخابات قبلی از شمار آراء این حزب کاسته شده است. مسئله‌ای که می‌تواند بیانگر اقبال بیشتر مناطق کردنشین به حزب عدالت و توسعه باشد و شاید شرایط را برای تبلیغات بیشتر حزب حاکم در انتخابات آینده به منظور بهره‌گیری از فرصت‌ها در مناطق کردنشین افزایش دهد. اگر در ماه‌ها و سال‌های آینده شاهد تغییرات در برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حزب عدالت و توسعه نسبت به کردهای ترکیه بودیم نباید تعجب کرد. پیشتر نیز اردوغان برای جلب آراء کردها تابوشکنی کرده بود. بنابراین این احتمال وجود دارد که با کاسته شدن از فضای امنیتی در داخل ترکیه، سوریه و عراق، سیاست حزب حاکم در قبال کردهای ترکیه از طریق افزایش رفاه اقتصادی به منظور جلب آرا تغییر کند. در کنار حزب عدالت و توسعه، حزب حرکت ملی همچنان به عنوان موتلف آن قرار دارد و اردوغان می‌کوشد با حفظ رگه‌هایی از ملی‌گرایی این حزب را در کنار خود نگه دارد. اگرچه احتمال چالش در برنامه‌های حزب حاکم و حزب حرکت ملی(MHP) وجود دارد.

دوم حزب جمهوری‌خواه خلق، مهمترین رقیب عدالت و توسعه که توانست در این دوره از انتخابات برگه‌ مهمی رو کند و اقبال به آن به خصوص در شهرهای بزرگ قابل توجه بود. موفقیت این حزب در استانبول بیش از همه جلب توجه کرد. چرا که اقبال کردهای استانبول که جمعیت زیادی را شامل می‌شود در موفقیت این حزب تاثیر گذاشت و البته حزب جمهوریخواه خلق هیچ ائتلافی نیز با حزب کردی دموکراتیک خلق‌‌ها انجام نداده بود. بنابراین انتخابات شهرداری‌ها برای جمهوریخواه خلق نقطه شروعی است که قلیچدار اوغلو تلاش خواهد کرد تا بتواند با برنامه جدی و عینی‌تری AKP را در انتخابات آتی پارلمانی به چالش بکشاند؛ مسئله‌ای که نگرانی حزب عدالت و توسعه را در پی خواهد داشت.

البته شاید قلیچدار اوغلو بکوشد فرصت‌های هم‌ساز ائتلاف با گروه‌های دیگر در انتخابات آینده را از دست ندهد. چونکه حزب خود را در قامت یک رقیب جدی می‌نگرد.

هرچند باید توجه داشت که اردوغان و حزب تحت رهبری او، در خلق فرصت‌های جدید برای ماندگاری در قدرت مهارت دارد.

سوم حزب دموکراتیک خلق‌ها که نتوانست موقعیت پیشین خود را در شهرداری‌ها حفظ کند. حضور رهبر این حزب در زندان، وجود فشارها و تنگناهای شدید سیاسی علیه اعضای حزب و جدایی و اختلاف دیدگاه در میان طرفداران این حزب به دلیل نگرانی از امنیتی شدن فضای سیاسی و اقتصادی بر کاهش آرای آن تاثیرگذار بوده است. چنانچه دموکراتیک خلق‌ها نتواند خود را برای انتخابات آینده ترمیم کند ممکن است در آراء پارلمانی آنها نیز تغییراتی ایجاد شود.

آنچه در این انتخابات بیشتر مورد توجه قرار گرفت افزایش شمار آراء عدالت و توسعه در شهرهای مهم کردنشین بود و این مسئله دموکراتیک‌خلق‌ها را نگران جایگاه خود کرده است.

به طور کلی انتخابات شهرداری‌ها به رغم موفقیت نسبی عدالت و توسعه، زمینه‌های چالشی را هم بین احزاب و گروه‌ها نمایان کرده است. شاید در این میان عدالت و توسعه به دلیل شکست در آنکارا و استانبول بیشتر دل‌مشغول شود که نگرانی‌ها را نسبت به افول عدالت و توسعه در این شهرها افزایش داده است. تا آنجا که برخی آن را نشانه‌ای از آغاز تنزل اقتدارگرایی عدالت و توسعه و شخص اردوغان توصیف کرده‌اند. در این میان تاچه اندازه احزاب رقیب و به خصوص جمهوریخواه خلق بتواند بسترهای اجتماعی را در مسیر نقد بیشتر حزب حاکم آماده سازد، در موقعیت آتی عدالت و توسعه و ایجاد چالش برای آن موثر است. اما از آنجا که اردوغان در چارچوب استراتژی ۲۰۲۳ یعنی یکصدمین سال تاسیس جمهوری ترکیه می‌کوشد جایگاه اقتصادی ترکیه را ارتقا دهد لذا سعی خود را بر بهبود شرایط اقتصادی و رفاه اجتماعی به کار خواهد گرفت تا همچنان زمام امور از دستان عدالت و توسعه خارج نشود. لیکن اوضاع اقتصادی و مشکلات رکود اقتصاد ممکن است مجال تحرکات داخلی و خارجی را از اردوغان و عدالت و توسعه بگیرد و شاید زنگ‌ها برای AKP به صدا درآمده است. اما باید به این نکته توجه داشت که اردوغان بازیگردانی مبتکر و فرصت‌ساز است و تلاش خواهد کرد تا زمین بازی را در دست رقبا رها نکند.