شعیب بهمن/ کارشناس مسائل روسیه

روابط روسیه و آمریکا بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی با فرازونشیب‌های بسیاری مواجه بوده است؛ به نحوی که گاهی دو طرف تلاش کرده‌اند با تنش‌زدایی بهم نزدیک شوند و گاهی نیز تنش‌های لفظی بین ‌طرفین افزایش پیدا کرده است؛ به گونه‌ای که در چنین مواقعی بسیاری از تحلیلگران و سیاستمداران از شروع یک جنگ جدید سخن گفته‌اند. در شرایط فعلی نیز علیرغم میل شخصی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای بهبود روابط با روسیه که آن را در زمان کارزار انتخاباتی خود به وضوح نشان داد ولی ساختار سیاسی و نهادهای اطلاعاتی و امنیتی آمریکا عملا با بهبود روابط با مسکو مخالفت کردند.

در حال حاضر شاهد هستیم که حوزه‌های مورد اختلاف بین مسکو و واشنگتن نه تنها همچنان وجود دارند بلکه در برخی از حوزه‌ها می‌توان گفت که تنش بین طرفین تشدید شده است. به عنوان مثال مسئله امنیت در شرق اروپا، حضور روسیه در آمریکای جنوبی، گسترش ناتو به شرق و مانورهای نظامی که ناتو در نقاط مختلف اروپا برگزار می‌کند و همچنین مباحث مختلف منطقه غرب آسیا همچنان در حوزه تنش‌های دو طرف قرار دارد.

از سوی دیگر مسئله ونزوئلا نیز در مقطع فعلی به یکی دیگر از حوزه‌های رقابت مسکو و واشنگتن تبدیل شده است.

طی سال‌های گذشته با توجه به جهت‌گیری‌ها و سیاست‌های حاکم بر ونزوئلا که از دولت هوگو چاوز به جا مانده است، این کشور با آمریکا اختلاف‌نظرهای بسیاری داشته است. آمریکا تلاش زیادی برای تغییر رژیم در این کشور انجام داد و در مقابل روسیه به طور سنتی یکی از دوستان نزدیک کاراکاس به شما می‌آید. به همین دلیل نیز امروز مسکو تمام تلاش خود را به کار گرفته تا عملا سیاست آمریکا مبنی بر  تغییر رژیم در ونزوئلا به وقوع نپیوندد. این مسئله مجددا تنش بین روسیه و آمریکا را در منطقه آمریکای جنوبی شعله‌ور کرده است. بعد از فروپاشی شوروی، روسیه حضور خود را در این منطقه تا حد زیادی کاهش داده بود اما در شرایط فعلی به نظر می‌رسد که مجددا ونزوئلا به محلی برای افزایش رقابت‌های ژئوپلیتیکی بین روسیه و آمریکا تبدیل شده است. به نحوی که هر کدام از این بازیگران از یکی از طرف‌های داخلی در ونزوئلا حمایت می‌کنند. روسیه، دولت آقای مادورو را دولت قانونی در این کشور می‌داند و معتقد است که اقدام مخالفان، تلاش برای کودتا در این کشور است. در حالی که آمریکا دولت مادورو را غیرقانونی تلقی کرده و از مخالفان حمایت می‌کند. این رویکرد متضاد باعث شده است که ونزوئلا به یکی از حوزه‌های اختلافات ژئوپلیتیکی روسیه و آمریکا تبدیل شود.

از دیگر حوزه‌های بحث‌برانگیز بین روسیه و آمریکا و غرب مسئله حقوق بشر است که از گذشته تا به امروز بین دو طرف بحث‌های فراوانی وجود داشته است. در حالی که غربی‌ها اعتقاد دارند که حقوق بشر یک مسئله جهان شمول است و آن‌چیزی که در غرب بدان پایبند هستند را باید به سراسر جهان تسری دهند روس‌ها اعتقاد دیگری دارند و معتقد هستند که حقوق بشر باید بر مبنای مقتضیات فرهنگی، اجتماعی و شرایط کلی هر کشور تعریف شود. بنابراین اختلاف دیدگاه در این خصوص از گذشته بین روسیه و غرب یعنی هم آمریکا و هم اروپا وجود داشته است. در حال حاضر نیز تنش‌هایی در این رابطه مشاهده می‌شود به نحوی که هر ساله آمریکا در گزارش‌های مختلف دولت روسیه را به نقض حقوق بشر، سرکوب مخالفان و محدود کردن آزادی‌های مدنی متهم می‌کنند و طرف مقابل یعنی روسیه نیز در گزارش‌هایی که توسط وزارت خارجه این کشور منتشر می‌شود آمریکایی‌ها را به اتهامات مشابهی متهم می‌کنند. در واقع بحث حقوق بشر بیش از آنکه جنبه کاربردی داشته باشد به یک اتهام سیاسی، تبلیغ و جنگ روانی برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی دو طرف تبدیل شده است.

از جمله دیگر حوزه‌های مورد اختلاف بین مسکو و واشنگتن به منطقه خاورمیانه و غرب آسیا مربوط می‌شود که اختلاف‌نظر در این حوزه از گذشته میان طرفین وجود داشت. در مقطع فعلی بحران سوریه یکی از مهمترین مباحث مورد اختلاف بین روسیه و آمریکا است. به طور کلی نیز نگاه‌ روس‌ها به این منطقه با نگاه آمریکایی‌ها متفاوت است. روسیه خواهان برقراری ثبات در سطح منطقه است و از حفظ وضع موجود حمایت می‌کنند و این در حالی است که آمریکایی‌ها تمایل دارند نظام‌های سیاسی که منافع واشنگتن را تامین نمی‌کنند به نوعی سرنگون کرده یا تغییر دهند. از این حیث می‌توان گفت که در شکل کلی خود آمریکا و روسیه دو رویکرد متفاوت را نسبت به منطقه خاورمیانه غرب آسیا دنبال می‌کنند و همین رویکرد متفاوت باعث شده که اختلافات ژئوپلیتیک بین دو کشور به ویژه در خصوص بحران‌ها و پرونده‌های مهم منطقه همچنان پایدار باشد.