محمد خواجویی – پژوهشگر مسائل لبنان

در رابطه با مخالفت کشورهای عربی با طرح ترامپ، سه دلیل اصلی را می‌توان در نظر گرفت؛ دلیل نخست  به نگرانی این دولت‌ها از تاثیرات پذیرش این تصمیم روی وجهه آنها بازمی‌گردد. چرا که که این طرح، بلافاصله بعد از جنگ خونین اخیر بین رژیم اسرائیل و حماس ارائه شده است؛ جنگی که طی آن بیش از ۴۵ هزار نفر جان خود را از دست دادند و رژیم اسرائیل به نسل‌کشی در آن منطقه از سمت نهادهای بین‌المللی متهم شد. اینکه کشورهای عربی در شرایط کنونی موافقت خود را با طرحی که متضمن خروج ساکنان این منطقه باشد، اعلام کنند به این معنا است که این کشورها بخشی از پروژه نسل‌کشی و تغییر دموگرافیک در آن منطقه هستند و این می‌تواند وجهه این نظام‌ها و دولت‌ها را به ویژه در بین ملت‌های عربی تخریب کند. دلیل دوم به نگرانی این کشورها از پیامدهای منفی اجرای این طرح روی امنیت ملی آنها بازمی‌گردد؛ زیرا تجربه نشان داد که حضور پناهجویان فلسطینی در کشورهای منطقه، تبعات گسترده‌ای را به همراه داشته و نمونه آن در لبنان است که شاهد بودیم چه تبعات سیاسی و امنیتی‌ای را به همراه داشت. بی‌تردید حضور فلسطینیان یکی از عوامل موثر در جنگ داخلی سال ۱۹۷۵ بود و باعث شد که رژیم اسرائیل به لبنان حمله کند. همچنین حضور فلسطینیان در اردن تبعات سیاسی و امنیتی را خلق کرد و این تبعات همچنان ادامه دارد. لذا حضور این میزان جمعیت فلسطینی در آن کشورها می‌تواند تغییراتی را در ترکیب جمعیتی آنها بوجود بیاورد.

با توجه به قرابتی که فلسطینیان آن منطقه با حماس و جریان اخوان‌المسلمین دارند و جریان اصلی اپوزیسیون در این کشورها از جمله در مصر و اردن هم جریان اخوان المسلمین است، این کشورها نگران هستند که حضور این میزان فلسطینی در آن کشورها باعث تقویت جریانات اپوزیسیون و حتی باعث سقوط نظام‌های حاکم شود. دلیل سوم هم برمی‌گردد به تاثیراتی که این طرح در وضعیت امنیت کل منطقه می‌گذارد؛ تجربه جنگ هفتم اکتبر نتیجه‌ای را برای کشورهای منطقه ارائه کرد مبنی بر اینکه اگر مسئله فلسطین به صورت عادلانه حل نشود این مسئله به عنوان زخمی که هشت دهه تداوم داشته و کهنه‌ترین بحران در منطقه است، می‌تواند منجر به بحرانی شود که امنیت سرتاسر منطقه را تحت تاثیر خودش قرار دهد. همچنانکه در جریان عملیات هفتم اکتبر تبعات امنیتی این عملیات باعث شد که حتی در آبراه‌های بین‌المللی مثل دریای سرخ و خلیج عدن مسیر کشتیرانی بین‌المللی تحت تاثیر قرار بگیرد. لذا از آنجا که نیروهای مختلف در منطقه به این جنگ پیوستند و این جنگ تبدیل به یک جنگ منطقه‌ای شد، تجربه‌ای را ایجاد کرد که اگر مسئله فلسطین به صورت عادلانه حل نشود، تبعات آن می‌تواند روی امنیت کل کشورهای منطقه، صرف‌نظر از امنیت ملی آنها اثر بگذارد.

بنابراین طرح‌های یک جانبه‌ای مثل طرح ترامپ که به هیچ عنوان حقوق فلسطینیان در آن دیده نمی‌شود و نمی‌تواند به صورت ریشه‌ای مسئله را حل کند، می‌تواند باعث ‌شود که بحران همچنان تداوم داشته باشد. لذا بار دیگر می تواند اتفاقی مشابه عملیات هفتم اکتبر رخ دهد.

در نتیجه به نظر می‌رسد که کشورهای عربی به این نتیجه رسیده‌اند که طرح ترامپ مسئله را حل نمی‌کند و می‌تواند منجر به آن شود که این بحران ابعاد پیچیده‌تری پیدا کند و در آینده تبعات آن متوجه کشورهای منطقه و کل منطقه شود. در این راستا نگاهی که دونالد ترامپ و بنیامین نتانیاهو نسبت به نظم منطقه‌ای دارند مبنی بر اینکه به سمتی بروند که نقشه کشورهای منطقه را تغییر دهند، نگرانی جدی را بین کشورهای عربی ایجاد کرده و باعث شده که این کشورها در مقابل طرح ترامپ مقاومت کنند. همچنین با توجه به اینکه مقاومت در مقابل آمریکا و طرح‌های این کشور آسان نیست و هزینه‌هایی را برای کشورهای عربی به دنبال خواهد داشت، آنها تلاش خواهند کرد که حتی‌الامکان تاجایی که ممکن است طرح‌های جایگزینی را جستجو کنند که اینگونه طرح‌های رادیکال اجرایی نشود.