محمد خواجویى – پژوهشگر مسائل لبنان

بعد از پایان دوره شش ساله ریاست جمهوری میشل عون، یعنی از حدود دو سال پیش تا کنون، لبنان در یک وضعیت خلاء سیاسی به سر می‌برد؛ به طوری که طی این مدت، هنوز رئیس جمهور جدید انتخاب نشده است. دولتی هم که امروز در لبنان به ریاست آقای نجیب میقاتى حاکم است، دولت موقت می‌باشد و فاقد اختیارات کامل قانونی است. بنابراین اولویت کنونی در فضای امروز لبنان، پایان دادن به این خلأ سیاسى، انتخاب رئیس جمهور و بعد از آن، انتخاب نخست وزیر و تشکیل دولت است تا لبنان بتواند وارد فضای جدیدی شود که در نتیجه آن بتواند بر بحران ها و پیامدهای جنگ اخیر فائق بیاید و در نهایت به سمت حل و فصل آن‌ها حرکت کند. بازسازی مناطق آسیب دیده از جنگ از جمله اقداماتى است که باید در دستورکار قرار گیرد.

اما آن چیزی که باعث شده تا خلاء سیاسی در لبنان طی بیش از دو سال اخیر وجود داشته باشد، به دو مسئله عمده برمی‌گردد: نخست، تکثر موجود در میان نمایندگان پارلمان لبنان است. با توجه به اینکه ساختار سیاسى این کشور پارلمانی است، رئیس جمهور و نخست وزیر با رای اکثریت اعضای پارلمان که ۱۲۸ نماینده دارد، انتخاب می‌شوند. از آنجایی که به طور کلی لبنان از نظر طایفه‌ای و سیاسی یک کشور بسیار متکثری است، روند تصمیم گیری در آنجا بسیار کند است و این کندی تصمیم گیری در پارلمان کنونی بسیار بیشتر هم شده است، زیرا تکثر موجود در این پارلمان بیشتر از دوره‌های قبل است. به این معنا که هیچ مجموعه قدرتمندی که بتواند اکثریت مطلق را داشته باشد و به تنهایی رئیس جمهور را انتخاب کند، وجود ندارد. اما در عین حال این مجموعه‌ها توانایی این را دارند که مانع از آن شوند که طرف‌های مقابل بخواهند به تنهایی به سمت انتخاب رئیس جمهور یا نخست وزیر بروند. به این معنا که قدرت آبستراکسیون یا با امتناع از حضور را دارند و مى توانند مجلس را از حد نصاب خارج کنند. بنابراین در شرایط کنونی، تکثر موجود در پارلمان یکی از دلایل استمرار این خلاء سیاسی در لبنان است.

مسئله دوم هم به جنگ اخیر بین رژیم اسرائیل و حزب الله لبنان برمى‌گردد. مشخصاً از فردای عملیات هفتم اکتبر حماس علیه رژیم اسرائیل، با ورود حزب الله و تبادل آتش با این رژیم عملاً وضعیت سیاسی در لبنان تحت تاثیر این جنگ قرار گرفت و این خلأ بیشتر شد. درواقع همه منتظر بودند ببینند که صحنه سیاسی در لبنان بعد از این جنگ چگونه خواهد شد. در همین راستا، به نظر میرسد که تغییراتی در فضای سیاسی لبنان بعد از این جنگ شکل گرفته است؛ به این معنا که تضعیف حزب الله در عرصه میدانی باعث شده که علی الظاهر وزن سیاسی این جریان در عرصه داخلی کمتر شود که این موضوع بر آرایش ائتلاف‌های سیاسی در لبنان تاثیر گذاشته است. از طرف دیگر سقوط نظام بشار اسد که باعث شده بود همگرایی احزابی مانند حزب الله و متحدانش در لبنان قوی تر باشد نیز در تضعیف این مجموعه اثرگذار بوده است. لذا این شرایط باعث شده که عملا حزب الله و متحدانش برای تصمیم گیری در عرصه سیاست در لبنان و برای انتخاب رئیس جمهور با چالش‌هایی روبرو باشند و آن قدرت سابق را از نظر تعیین تکلیف عرصه سیاسی نداشته باشند. کما اینکه در روزهای اخیر گفته مى‌شود که مهمترین کاندیدای حزب الله یعنی آقای سلیمان فرنجیه عملاً از صحنه کنار رفته است؛ زیرا شانسی برای پیروزی ندارد. به نظر می‌رسد با توجه به تکثر موجود در پارلمان از یک طرف و تضعیف حزب الله از طرف دیگر، نوعی توازن جدید بین گروه هاى لبنانی ایجاد شده است. به این معنا که احتمالاً رئیس جمهور بعدی قاعدتاً باید حاصل توافق ملی و اجماع ملی در صحنه لبنان و به نوعی مخرج مشترک گروه‌های متجلی در توازن جدید باشد تا بتواند بازتابی از آن را منعکس کند. البته خیلی بعید است که به زودی یعنی در تاریخی که اعلام شده (نهم ژانویه) رئیس جمهور جدید انتخاب شود.

در عین حال، موضع قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای هم در شرایط سیاسی لبنان بسیار موثر است و با توجه به اینکه دولت دونالد ترامپ هنوز بر سر کار نیامده، ابهامات و تردیدهاى بسیارى در صحنه سیاسی این کشور وجود دارد که تا آن زمان یعنی نهم ژانویه گروه‌های لبنانی بتوانند به یک توافق برسند. نباید از نظر دور داشت که صحنه سیاسی لبنان و آرایش نیروها تحت تاثیر شرایط جدید تغییراتی کرده و رسیدن به اجماع حتی از گذشته هم دشوارتر شده است. در نهایت به نظر مى‌رسد باید شخصى به عنوان رئیس جمهور انتخاب شود که برآیند نظرات تمامی گروه‌ها باشد تا بتواند شرایط لبنان را به سمت ثبات سیاسی و امنیتی پیش ببرد.