مفهوم «بازدارندگی» دربردارنده وجوه گوناگون سیاسی، نظامی، اقتصادی، فرهنگی، علمی و فنّاورانه است. اما نکته حائز اهمیت اینکه اگرچه در دنیای امروز اقتصاد، صنعت و فناوری حرف اول را می‌زنند و در کشورهای زیادی به‌عنوان شاخصه‌های اصلی قدرت‌ ملی و بازدارندگی محسوب می‌شوند، لیکن قدرت و توان دفاعی و نظامی، همچنان «وجه غالب» بازدارندگی به شمار می‌رود. به بیان ساده‌تر کشورها هرچقدر هم که ازنظر اقتصادی، رفاه و معیشت در بالاترین سطح قرار بگیرند، ازلحاظ فرهنگی و هنجاری مولد فکر و اندیشه قلمداد شوند و ازنظر علمی به پیشرفت‌های بزرگی دست یابند، اما در عمل فاقد «توانمندی‌های دفاعی» باشند، نمی‌توانند مدعی برخورداری از قدرت و بازدارندگی واقعی باشند.

اجزای غیرنظامی قدرت ملی و بازدارندگی زمانی ارزشمند تلقی می‌شود که آن کشور از تعرض بیگانگان مصون باشد. جمهوری اسلامی ایران در سال‌های ابتدایی انقلاب اسلامی به لحاظ قدرت ملی با توجه به شاخصه‌های سیاسی، فرهنگی و حتی اقتصادی در وضعیت نسبتا مطلوب قرار داشت و حتی باوجود همه سنگ‌اندازی‌های نظام سلطه، مسیر تحول را می‌پیمود؛ اما چون از ساختار نظامی و ارکان دفاعی به‌هم‌ریخته و نامطلوبی برخوردار شده و توان بازدارندگی‌اش را ازدست‌داده بود، دائماً در معرض تهدید قرار داشت، به‌طوری‌که با تحریک آمریکا و از جانب رژیم بعثی عراق با تجاوز همه‌جانبه مواجه شد.

تجربه هشت سال جنگ تحمیلی، تهدیدهای مکرر دشمنان و نیروهای متخاصم خارجی و محیط پیرامونی پرتنش، تجارب گران‌سنگی در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار داده است که در کنار توجه جدی به تقویت سایر اجزای قدرت ملی، توان دفاعی و بازدارندگی نظامی‌اش را در زمین و هوا و به‌ویژه دریا ارتقاء داده و در طراز شاخص‌های بین‌المللی قرار دهد. بر اساس آخرین ارزیابی سایت فایرپاور، جمهوری اسلامی ایران از بین 140 کشور در زمینه برخورداری از دارایی‌های نظامی دریایی در رتبه ۶ قرار دارد.

عملیات اخیر نیروی دریایی سپاه در برخورد با ناوگان دریایی آمریکا، فارغ از جزئیات آن، از این نظر حائز اهمیت است که نشان داد، «بازدارندگی راهبردی دریایی» در سه سطح توانمندی‌های زیرسطح، سطح و فراسطح تا چه اندازه می‌تواند در مقابله با تهدیداتی که از ناحیه کشورهای متخاصم و در آب‌های آزاد متوجه کشورمان است، مؤثر واقع شود. البته بازدارندگی دریایی تنها به مقابله با تهدیدهای سخت‌افزاری محدود نمی‌شود، بلکه در تأمین و تضمین حداکثری منافع و امنیت ملی و همچنین حفاظت از تمامیت ارضی کشور، نقش بسزایی دارد.

بنابراین به اقدام اخیر نیروی دریایی سپاه در دریای عمان از دو زاویه می‌توان نگاه کرد:

نخست، صورت یا همان «ظاهر مسئله» است که دو ناوشکن سالیوان و مایکل مورفی با امکانات و تجهیزات مدرن که در زمره ناوشکن‌های پیشرفته از کلاس آرلی برک هستند، در مواجهه با یگان دریایی جمهوری اسلامی ایران مجبور به عقب‌نشینی می‎شوند.

دوم، «جرأت» و شجاعتی است که در نیروی دریایی جمهوری اسلامی وجود دارد که به پشتوانه تجهیزات نظامی پیشرفته دریایی از مواجهه با قدرتمندترین نیروی دریایی جهان در منطقه‌ای که اخیراً پای صهیونیست‌ها هم به آنجا باز شده است پروایی به خود راه نمی‌دهد. همین‌که نیروی دریایی با نمایش قدرت و آمادگی باعث عقب‌نشینی ناوگان آمریکا در دریای عمان شده و ابتکار عمل را از دست آن‌ها می‌گیرد، فی‌نفسه یک حرکت تحسین‌برانگیز و اقدام راهبردی است. این همان نکته ظریفی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در بیاناتشان در دانشگاه امام حسین در 21 مهر 1398 به آن اشاره داشته و فرمودند: «اگر چنانچه دشمن بیمناک شد از قدرت شما، از آمادگی شما، آن وقت این بیمناکی، بازدارنده دشمن است. باید کاری کنید که دشمن از هیبت مردان جوان مؤمن فداکار پرانگیزه احساس بیم بکند؛ و خودِ این مهم‌ترین بخشِ بازدارنده است».

علاوه‌بر‌این‌ها، عملیات نیروی دریایی سپاه که «نمایش قاطعی» از بازدارندگی راهبردی دریایی بود، پیام روشنی برای رژیم صهیونیستی داشت که جمهوری اسلامی ایران مقتدرانه از منافع ملی خود در آب‌های سرزمینی و پیرامونی دفاع می‌کند و اجازه حضور هیچ عنصر مخربی به‌ویژه صهیونیست‌ها را در این منطقه نمی‌دهد. وزیر خارجه رژیم صهیونیستی در سفر اخیر خود به بحرین با بازدید از ناوگان پنجم در منامه، قصد داشت پیام‌ها و اشاره‌های روشنی را به جمهوری اسلامی ایران برساند مبنی بر اینکه واقعاً به ایران نزدیک شده و قصد دارد از طریق ایالات‌متحده و بحرین در منطقه و آب‌های خلیج‌فارس فعالیت کند!

در این رابطه برخورداری از بازدارندگی دریایی و نمایش آن اساساً از این نظر حائز اهمیت است که نقش بسیار مهمی در مهار و مقابله با تهدیدهای دریایی مستمر در خلیج‌فارس و دریای عمان دارد. این موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم از سال 2018 به این‌طرف و به‌موازات علنی‌سازی روابط رژیم صهیونیستی با برخی کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس، حضور دریایی این رژیم تحت پوشش سنتکام در قالب مانور‌های نظامی مشترک و رصد منطقه با استفاده از زیردریایی‌های هسته‌ای جاسوسی افزایش داشته است.

افزون بر این‌ها برخورداری از بازدارندگی دریایی در شرایط تحریم که کشتی‌های ایرانی دائماً در معرض اعلام هشدار و بازرسی و غیره قرار دارند، توانسته است به شکل یک سپر دفاعی محکم در تأمین امنیت خطوط ترانزیت دریایی جمهوری اسلامی ایران عمل کند. اینکه تاکنون به‌رغم اصرار و دستورالعمل‌های آمریکا مبنی بر جلوگیری از حمل‌ونقل دریایی ایران، هیچ کشوری در حوزه خلیج‌فارس جرأت بازرسی یا سنگ‌اندازی در مسیر حمل‌ونقل دریایی ایران را نداشته است تا حدود زیادی مرهون بازدارندگی راهبردی در حوزه دریا و درنتیجه برقراری موازنه تهدید ساحلی و فراساحلی بوده است.

در پایان باید تأکید داشت که جمهوری اسلامی ایران در موضوع بازدارندگی راهبردی دریایی فقط در ابعاد سخت‌افزاری متمرکز نشده بلکه علاوه بر آن در زمینه کارکردهای روانی و ادراکی که از اجزای مهم بازدارندگی است (انتقال پیام تهدیدآمیز به رقبای راهبردی در صورت افزایش سطح تهدیدات و معتبرسازی تهدیدات)، تمرکز جدی داشته است. این موضوع در عملیات اخیر نیروی دریایی در مقابل ناوگان آمریکایی به‌روشنی قابل مشاهده بود.