با توجه به شرایطی که اخیراً در روابط ایران و ترکیه پیش آمده و اشعاری که از سوی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه ایراد شد، خالی از لطف نیست به معرفی کتابی که توسط احمد داود اوغلو، یکی از شخصیت‌های متنفذ و مؤثر حزب عدالت و توسعه تألیف شده است بپردازیم.

هرچند امروز اختلافاتی بین داود اوغلو و اردوغان ایجاد شده، ولیکن به‌هرحال ایشان به‌عنوان عنصر علمی و راهبردی حزب عدالت و توسعه معروف هستند. عنوان این کتاب «عمق راهبردی» است و به‌نوعی مرامنامه و دکترین سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه و دولت اسلام‌گرای ترکیه را شکل می‎دهد.

اصلی‌ترین گزاره‎ای که در این کتاب از ناحیه اوغلو تأکید می‌‎‎ شود، این است که ترکیه نباید با همسایگانش هیچ‎گونه چالشی داشته باشد و در تنش صفر با همسایگان به سر ببرد.

باوجودی که این گزاره یک اصل مهم در سیاست خارجی ترکیه و حزب عدالت و توسعه محسوب می‌شود، اما در سال‏های پس از 2011 به این سمت مشاهده کردیم که این سیاست خارجی از سوی اردوغان تغییر پیدا کرد و وی سیاست جدیدی را در دستور کار قرار داد که در پی آن چالش‎ هایی بین ترکیه با همسایگانش شکل گرفت. اصلی ترین چالش ترکیه نیز به رویکرد اردوغان در قبال سوریه مربوط می‎ شود. با توجه به این مفروض، داود اوغلو در فصلی از این کتاب به روابط ایران و ترکیه می‎پردازد و توجه خاصی به مناسبات دو کشور در بستر تاریخی دارد.

وی معتقد است دو دولت ایران و ترکیه، دو حاکمیت متوازن، پایدار و مهم منطقه در طول قرن‎ها بوده‌اند و این دو حاکمیت در بستر و گذر تاریخی همواره اصلی ‎ترین کنشگران و بازیگران منطقه به شمار می ‎رفته اند. ایران و ترکیه طی سالیان متمادی به‌ویژه در دوره حاکمیت صفوی و عثمانی هم با یکدیگر رقابت داشتند و هم هم‌آوردی؛ اما این دو قدرت همواره همدیگر را با احترام در محاسبات خود به شمار می ‎آورند.

اوغلو یک تشبیه بسیار جالب از روابط و جایگاه ترکیه و ایران دارد و آن را به جایگاه و موقعیت دو کشور معروف اروپایی یعنی آلمان و فرانسه تشبیه می ‎کند. وی معتقد است همچنان که آلمان و فرانسه طی قرون متمادی در اروپا جایگاه بسیار رفیعی داشتند و با همکاری و رقابت با هم اروپا را ساختند، ایران و ترکیه نیز همانند آن‌ها روابط‌شان تحلیل و ارزیابی می ‎شود. وی در ادامه تأکید می‎ کند که ایرانیان در طول تاریخ نگاهشان به آناتولی بوده و نگاه ترک‌ها به سمت اقیانوس هند. این مسئله منجر به شکل گرفتن رقابت بین دو کشور و به‌تبع افزایش تجربه آن‌ها شده است.

در ادامه داود اوغلو در این کتاب می ‎گوید که باثبات‌ترین مرزها در منطقه مرز ایران و ترکیه است که از سال 1639 شکل‌گرفته و قدمت این مرز از قدمت تشکیل ایالات‌متحده آمریکا، آلمان متحد و انقلاب فرانسه هم بیشتر است.

وی در این مقایسه نتیجه‌‏گیری می‏کند که این امر بیانگر قدمت روابط بین تهران و آنکارا است.

با این تفاسیر، اوغلو در کتاب عمق راهبردی، صحبت از ایرانی می‎کند که در عصر جدید پس از انقلاب نیز در ترکیه از آن به احترام یاد می‏شود و همواره الهام‌بخش بوده است.

وی همچنین مثالی در خصوص الهام‏ گیری ترکان از حکومت سلجوقی می‏ زند و درنهایت به این جمع‌بندی می‏رسد که ترکیه، ایران و قدرت آن را بیش از دیگر قدرت‏‌ها می ‎شناسد؛ دو کشوری که سال‎ها در کنار همدیگر زیسته‏‌اند.

این نگاه همراه با احترام و الهام‌بخشی همواره در طول تاریخ موردتوجه ترک ‎ها بوده است.

نکته دیگری که باید توجه داشت این‌که ترکان طی تاریخ، لشگرکشی‌های متعددی داشتند، اما موجودیت و حاکمیت ایران همیشه استقرار خود را داشته و متأثر از این لشگرکشی‏‌های دولت همسایه نشده است.

درنهایت با تبیین کتاب معروف عمق راهبردی اوغلو می‌توان به این نتیجه ‎گیری رسید که در ترکیه رجال سیاسی به‌خصوص اردوغان به‌درستی از تاریخ ایران و روابط و مناسبات بین ایران و ترکیه آگاه هستند و می‎دانند که جایگاه دو کشور چگونه است. به همین جهت از صحبتی که اردوغان در جمهوری آذربایجان داشت، متعجب شدم. فردی مانند اردوغان که با تاریخ آشنا است و مناسبات بین تهران و آنکارا را می‎داند، حتماً باید به مطالبی که اوغلو به نگارش درآورده، رجوع و در نگاه خود تجدیدنظر کند. هرچند اخیراً شاهد هستیم که سیاست پاندولی در ترکیه اردوغان گسترش یافته که این امر تهدید و آفتی برای سیاست خارجی این کشور به شمار می ‎رود.