جدیدترین مطالب
أحدث المقالات
تحول در روابط پاکستان با عربستان سعودی
در روزهایی که این سطور در حال آماده شدن بود رسانههای پاکستان از احتمال سفر «عمران خان» در روزهای آتی به عربستان سعودی خبر دادند. این در حالی است که پیشتر از این «ژنرال باجوا» فرمانده ارتش پاکستان همراه با مدیر عالی سازمان اطلاعات پاکستان (ISI) بهتازگی از سفر خود به عربستان بازگشتهاند. شواهد نشان میدهد که سفر نخستوزیر به دلیل ناکامی سفر نظامیان صورت میگیرد.
در پاکستان رسم بر این است که بنا به تشخیص نظامیها در مقاطع حساس، دولتمردان زمانی به صحنه میآیند تا بخشی از راهحل قلمداد شوند. این تقسیم وظیفه بهخوبی جای خود را باز کرده و جواب داده است.
یک سال پیش در چنین روزهایی در پی لغو ماده 370 قانون اساسی هند توسط پارلمان، وضعیت ویژه از ایالت جامو و کشمیر سلب شد. منطقه جامو و کشمیر در سالهای پس از استقلال هند و پاکستان مورد اختلاف این دو کشور ولی تحت حاکمیت هند و برخوردار از موقعیتی متفاوت و توام با امتیاز از سایر ایالتهای هند بود. لغو ماده 370 منجر به بروز اعتراضاتی در داخل کشمیر و همچنین در پاکستان بهعنوان مدعی حقوق مردمان کشمیر شد. در طول یک سال گذشته تلاش پاکستان برای طرح موضوع کشمیر در سطح سازمان ملل و در سطح سازمانهای منطقهای چندان موفق نبود. پاکستان پیشتر از این کوشیده بود تا همدردی دولتهای عضو سازمان همکاریهای اسلامی را نسبت به کشمیر برانگیزد.
ناکامی نسبی پاکستان در این هدفیابی به اقدامات مؤثر هند در سالهای گذشته برمیگردد. هند که از زمان بنیانگذاری سازمان کنفرانس اسلامی پیوسته به دنبال عضویت در آن بود، بنا به مخالفت جدی پاکستان از این هدف باز ماند. دلیل هند برای عضویت در این سازمان وجود جمعیت 200 میلیون نفری مسلمانان این کشور بود. دولتمردان هند موقعیت ناظر روسیه و تایلند را در سازمان کنفرانس اسلامی مثال میزدند. حال آنکه جمعیت مسلمانان در این دو کشور به مراتب کمتر از هند است.
هندیها سرانجام با پیگیری بیشتر توانستند در چهل و ششمین نشست وزیران خارجه OIC در مارس 2019 که به میزبانی امارات برگزار میشد، حضور وزیر خارجه وقت خود خانم سوشما سواراج (فقید) را بهعنوان میهمان افتخاری تحقق بخشند. اقدام امارات مورد اعتراض شدید نماینده پاکستان در صحن جلسه قرار گرفت. در این اجلاس وزیر خارجه پاکستان در اعتراض به دعوت از هند، در نشست شرکت نکرد.
هندیها در فضای متحول بینالملل نوعاً موفق شدهاند ماهی مطلوب خود را از آب بگیرند. نکته دیگر آنکه در سالهایی که دولت افراطی هندوگرای BJP به رهبری «ناریندرا مودی» بر سر کار آمده روابط هند با کشورهای عربی حوزه خلیجفارس ازجمله عربستان و امارات بهتر شده، سایر کشورهای اسلامی نیز کموبیش بر همین قاعده مناسبات با هند بودهاند. هند در چند سال اخیر قوانینی را وضع یا لغو کرده که اساساً به زیان جامعه مسلمان این کشور انجامیده است. دولت BJP حاکم جدیداً در تلاش است تا اسامی اسلامی شهرها و اماکن هند را نیز برگرداند تا گذشته تاریخی حکومت مسلمانان بر شبهقاره را نیز از حافظهها محو کند. آثار اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی این رفتارها به صورت تدریجی خود را نشان خواهد داد.
سوگیریهای جدید در منطقه ازجمله تصمیم امارات متحده عربی برای عادیسازی مناسبات سیاسی با رژیم صهیونیستی و استقبال یا سکوت پارهای از دیگر کشورهای اسلامی در این مورد با استقبال دولت هند مواجه شده است. هند از یکسو دارای منافع گستردهای در توسعه مناسبات خود با کشورهای عربی است و از سوی دیگر از روابط دوستانه خود با رژیم صهیونیستی کمال بهره را میبرد. ازاینرو با عادی شدن مناسبات تعدادی دیگر از کشورهای اسلامی با رژیم اسراییل، هند اندک تحفظ گذشته خود را نیز به کناری میگذارد و حتی نگران اعتراض جامعه مسلمان خود نیز نیست و به حساسیتهای پاکستان نسبت به سیاستهای ضد اسلامی خود نیز اعتنایی نمیکند.
پاکستان انتظار داشت که سازمان همکاری اسلامی بهعنوان بزرگترین سازمان بینالمللی بعد از سازمان ملل و تحت نفوذ و مدیریت عربستان سعودی، به مسئله کشمیر توجه جدیتری نشان دهد. درحالیکه رؤیاهای پاکستان در این رهگذر نهتنها تحقق نیافت، بلکه علائمی از چشمپوشی بر رفتار دولت هند نسبت به مسلمانان بهویژه اهالی کشمیر دیده میشود. سکوت یا اعلام کمرنگ ناخرسندی صرفاً به این سازمان خلاصه نمیشود بلکه اختلافات گسترده در بین دولتهای اسلامی خود دلیل دیگری است که به دولت هند مصونیت میبخشد. اگر وابستگی اقتصادی یا سیاسی برخی دیگر از کشورهای اسلامی برای تعمیق و توسعه مناسباتشان با هند را به این معادله بیفزاییم توازن کاملاً به نفع هند تغییر مییابد.
مشکلات درونی پاکستان اما تأثیرات خود را بر کاهش نفوذ کلام این کشور در سطح منطقه و در سطح سازمان همکاری اسلامی گذاشته است. گذشته از آنکه دولت پاکستان از سوی همسایگانش چون هند، افغانستان و ایران همواره مورد درخواست قرار میگیرد تا تروریسم را از منشأ آن سرزمین تحت مهار و رصد درآورد، بااینهمه توفیق قابلتوجهی کسب نکرده است. کشورهای همسایه پاکستان نوعاً از پناه گیری تروریستها در خاک آن کشور نگران هستند. از منظری دیگر دولتهای متعدد نظامی و غیرنظامی پاکستان درگذشته نتوانستهاند بار چندانی از دوش اقتصاد نحیف پاکستان بردارند. پاکستان روزبهروز فشار ناشی از استقراضهای خارجی را بیشتر حس میکند و ازاینرو دست نیاز به سمت دولتهای ثروتمند عرب نظیر عربستان و امارات دراز میکند.
در اکتبر 2018 عمران خان، نخستوزیر پاکستان، سفری به عربستان برای استقراض بیشتر داشت. این سفر که برای شرکت در کنفرانسی به نام «داووس صحرا» بود ظاهراً علیرغم میل باطنی وی صورت گرفته بود. پیشتر عمران خان در سال 2014 زمانی که در قدرت نبود با انتقاد از نواز شریف نخستوزیر پیشین گفته بود: «شرمآور است که برای دریافت مساعدت به سمت آمریکا و عربستان برویم» اما وقتی در رأس نظام سیاسی پاکستان قرار گرفت و خزانه خالی را دید و توصیه نظامیان را شنید، ناگزیر شد که از شعارها یا معیارهای پیشین خود چشم بپوشد و دستش را به سمت عربستان دراز کند. عربستان در پاسخ به وی قول 3 میلیارد دلار سرمایهگذاری در یک واحد پالایشی در بندر «گوادر» پاکستان را داد. این سرمایهگذاری هنوز صورت نگرفته است. علاوه براین عربستان سه میلیارد دلار بهصورت نقد به پاکستان قرض داد تا ذخایر ارزی پاکستان از 9 به 12 میلیارد دلار برسد.
مخالفان سیاسی عمران خان رویکرد جدید وی را ناهمخوان با شعارهای انتخاباتی دانسته و به وی یادآور شدند که «فرد نیازمند انتخابگر نیست[1]» با این ترتیب پاکستان ناگزیر شد رفتار و گفتارش زاویه چندانی با عربستان پیدا نکند.
درعینحال مسئله کشمیر برای پاکستان مسئلهای هویتی است و نمیتواند بهسادگی از آن چشمپوشی کند. صبر و انتظار دستگاه سیاست خارجی پاکستان برای تحرکی از سوی سازمان همکاری اسلامی تا موضوع کشمیر را در دستور کار قرار دهد بینتیجه ماند. شاه محمود قریشی چندی پیش زبان به انتقاد از رفتار بیتفاوت این سازمان گشود که خوشایند سعودیها نبود. عربستان بلافاصله درخواست خود را برای استرداد سه میلیارد دلار سپرده در حساب خزانه پاکستان را به آنها داد. روشن است که پاکستان در شرایط اقتصادی خاص خود و شرایط سیاسی حاکم بر منطقه ابزار برندهای در اختیار ندارد.
سفر ناکام و اخیر ژنرالهای ارتش پاکستان به ریاض که در پی آن سفر عمران خان نیز میآید بیشتر از آنکه نشان از ابتکاری پاکستانی داشته باشد حاصل ترشرویی حکام ریاض به نظر میآید.
[1] Beggars can’t be choosers
0 Comments