عبدالرضا فرجی‌راد – استاد ژئوپولتیک دانشگاه

یکی از ویژگی‌های این تعامل و گفت‌وگو با اتحادیه اروپایی آن است که موگرینی با موضع‌گیری‌های منطقی خود چه در دوران مذاکرات ١+۵ با ایران و چه بعد از توافق، توانسته است در رابطه با مسائل منطقه و از جمله سوریه و یمن به گونه‌ای صحبت کند که تا حدود بسیاری، اعتماد طرف ایرانی را جلب شود، به‌گونه‌ای که رییس‌جمهور کشورمان در دیدار با نخست‌وزیر ایتالیا و در گفت‌وگوهای رسانه‌ای به این مساله اشاره کرد.

می‌توان گفت سفر خانم موگرینی به تهران نسبت به سفر قبل وی از اهمیت بیشتری برخوردار است، چرا که قرار است هفت تن از اعضای شورای اروپا و برخی کمیسیونر‌های اتحادیه که تقریبا نقش وزیر را بازی می‌کنند، وی را همراهی کنند. به همین دلیل اغراق‌آمیز نخواهد بود اگر گفته شود عالی‌ترین دیدار میان ایران و اتحادیه اروپایی در بیش از ١٠ سال گذشته امروز برگزار می‌شود.

اهمیت دیگر این سفر در آن است که زمانی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی با هیات عالی رتبه به ایران می‌آید که تعدادی از کشورهای مهم اروپایی، بستر پیشرفت مذاکرات را آماده کرده و خانم موگرینی زحمت چندانی برای کسب رضایت و اقناع آنها برای توسعه روابط با جمهوری اسلامی ایران ندارد، زیرا قبل از آغاز گفت‌وگوهای مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی در تهران، رفت‌و آمدهای متعدد و سطح بالا میان تهران و پایتخت‌های اروپایی انجام شده و در این رفت و آمدها، تعداد زیادی موافقتنامه و قرارداد به امضا رسیده است. از آن جمله می‌توان به سفر معاون صدر اعظم آلمان، وزرای امور خارجه فرانسه، اسپانیا، انگلستان،‌اتریش، استونی،‌ هاینس فیشر رییس‌جمهور اتریش، نخست‌وزیر ایتالیا، نخست‌وزیر یونان و سفر آقای روحانی به رم و پاریس اشاره کرد.

اگر بخواهیم چرایی علاقه دو طرف به توسعه روابط را مورد بررسی قرار دهیم، باید گفت‌ چند عامل می‌تواند در این زمینه دخیل باشد. قبل از هر چیزی علاقه‌مندی و نیازی که هم طرف اروپایی و هم طرف ایرانی در همکاری‌های فی‌مابین احساس می‌کنند، ١٠ سال تحریم سخت علیه جمهوری اسلامی ایران اقتصاد کشور را آسیب‌پذیر کرده است. تعدادی از صنایع تعطیل شده و بیکاری افزایش یافته است. سرمایه‌گذاری و افزایش تولید و به کار انداختن کارگاه‌ها از اولویت‌های دولت ایران است. معامله با ایران با توجه به جمعیت ٨٠ میلیونی و اقتصاد متنوع برای اروپاییان حایز اهمیت است. به ویژه آنکه جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهای مهم دنیا در زمینه تامین انرژی است. به همین دلیل می‌توان گفت در چند سال آینده افزایش روابط تجاری- اقتصادی و سرمایه‌گذاری میان ایران و اتحادیه اروپایی را می‌توانیم شاهد باشیم. اقتصاد ایران حتی با توجه به کاهش قابل توجه قیمت نفت و عدم وجود یک چشم‌انداز روشن جهت افزایش تنها اقتصاد منطقه است که پیش‌بینی رشد تدریجی در سال‌های آتی برایش امکان‌پذیر است، برخلاف همسایگان که به خاطر کاهش قیمت نفت دارای رشد منفی بوده و کشور ترکیه نیز به دلیل بی‌ثباتی، کاهش سرمایه‌گذاری و کاهش ورود گردشگر با چنین وضعیتی روبه‌رو است. تنوع اقتصاد ایران برای اروپا دارای اهمیت است و اتحادیه نیز در بخش‌های مختلف که می‌تواند کار مشترک انجام دهد با علاقه همکاری می‌کند. به گونه‌ای که هیات‌های اقتصادی مختلف از هیات اروپایی که به صورت مستقل و چه همراه با رهبران شان که تاکنون وارد ایران شده‌اند، حکایت از این امر دارد.

روابط اقتصادی- تجاری ایران با اتحادیه اروپایی نیاز به بازسازی دارد. زمانی اتحادیه اروپایی شریک نخست تجاری ایران بود و دومین مشتری نفت کشورمان محسوب می‌شد اما تحریم‌های یک دهه اخیر باعث از بین رفتن این رابطه شد. البته اتحادیه اروپایی همچون کشورهای اتریش، فرانسه، یونان و ایتالیا قرار نیست توافقنامه یا قراردادهای تجاری به امضا برسانند، بلکه این رفت و آمدها در سطح عالی باعث می‌شود که اعتماد اعضای اتحادیه و از جمله کشورهای کوچک‌تر عضو به کار بیشتر با ایران جلب شود. بر اساس نقل قول بعضی از مقامات اتحادیه این آمادگی در اتحادیه اروپایی فراهم شده است که نمایندگی دایم خود را در آینده نزدیک در تهران افتتاح کند و قرار است در این باره با مقامات ایرانی گفت‌وگوهایی انجام شود. علاوه بر آن، مساله عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی ‌(WTO) نیز مطرح است که قرار است در تهران مورد گفت‌وگو با طرف اروپایی قرار گیرد.

در صورتی که بروکسل از این اقدام حمایت کند، عضویت ایران در این سازمان با سهولت بیشتری انجام می‌شود. البته در این راستا، اتحادیه اروپایی علاقه‌مند است اقدامات بیشتری از سوی دولت ایران برای اصلاحات بازار محور را شاهد باشد.

گفت‌وگو در رابطه با موضوعات و بحران‌های منطقه‌ای نیز از فاکتورهایی است که اتحادیه اروپایی علاقه‌مند به رایزنی با ایران است. ایران ثابت کرده است که قدرت مهم منطقه‌ای است که می‌تواند بر تحولات منطقه اثرگذار باشد. بی‌ثباتی در منطقه به اروپا سرایت کرده است. ناامنی و اقدامات تروریستی، به عنوان یکی از معضلات این قاره در زمان حال به حساب می‌آید. در کنار آن، مهاجرت صدها هزار آواره از منطقه به اروپا را شاهد هستیم که باعث دودستگی میان کشورهای اروپایی به ویژه میان کشورهای مرکزی و غربی با کشورهای شرق اروپا شده است. اروپاییان می‌خواهند جمهوری اسلامی ایران به ایجاد ثبات کمک کند و ایران نیز تلاش بسیار می‌کند که در عراق و سوریه صلح دایمی برقرار شود، ضمن اینکه هیچ گونه مخالفتی با مذاکرات حوثی‌ها در یمن با دولت سعودی نکرده است. البته ایران از اتحادیه اروپایی انتظار دارد برخی کشورهای اروپایی که به دلیل منافع مادی خود کشورهای حامی تروریسم منطقه را نادیده می‌گیرند، آن را مورد توجه قرار داده و ایران معتقد است تا زمانی که این حمایت‌های مالی و تسلیحاتی از بین نرود، بی‌ثباتی در منطقه می‌تواند ادامه یابد.

البته موانعی نیز در توسعه روابط ایران با اتحادیه اروپا وجود دارد و همین امر باعث شده که در داخل اتحادیه و پارلمان اروپا، مخالفانی برای توسعه روابط وجود داشته باشد. به گونه‌ای که قبل از سفر موگرینی، حدود ۶٠ نفر از نمایندگان پارلمان اروپا طی نامه‌ای از وی خواسته‌اند برخی موارد را در اولویت مذاکراتش قرار دهد. البته وی آنقدر باهوش است که اجازه ندهد پس از یک دهه رکود، روابط رو به رشد آسیب ببیند. همچنان که در داخل اتحادیه، مخالفانی وجود دارد، در داخل ایران نیز گهگاه از توسعه روابط با اروپا نگرانی‌هایی بروز می‌کند؛ نگرانی‌هایی که ریشه در گذشته دارد. البته همان طور که اشاره شد، مخالفان توسعه روابط با اروپا در دو سوی مرزها در اقلیت هستند و به نظر می‌رسد زمان توسعه روابط فرا رسیده است.

مهم این است که اروپا متوجه اهمیت و قدرت منطقه‌ای ایران شده و ضرورت باز کردن ژئوپلیتیک خود را همچون ایران احساس کرده که این امر حتما بر وزن ژئوپلیتیکی ایران در منطقه تاثیر مثبت خواهد گذاشت.

منبع:

فرجی‌راد, عبدالرضا. سفر موگرینی به تهران و افزایش وزن ژئوپولتیکی‌ایران. 28 فروردین 1395. http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=41193 (دستیابی در فروردین 28, 1395).