*عفیفه عابدی

اما این اهداف بر اساس چه چارچوب توافقی احتمالی خواهد بود و نشست آستانه چه جنبه‌ها و پیامدهای دیگری خواهد داشت از موضوعات مهمی هستند که باید موردتوجه جدی ایران به‌عنوان یکی از بازیگران میدان سوریه قرار داشته باشند. چراکه همگرایی روسیه و ترکیه، ابهاماتی درباره احتمال تحت تأثیر قرار گرفتن منافع ایران در سوریه در سایه توافقات پنهان و آشکار آنکارا و مسکو به وجود آمده است؛ به‌ویژه اینکه نمایش روس‌ها و ترک‌ها نشان می‌دهد که آن‌ها جایی برای ایران در توافقات خود قائل نیستند.

از سوی دیگر شواهد چند ماه اخیر از تغییرات میدانی پس از عادی‌سازی روابط روسیه و ترکیه نشان می‌دهد؛ امتیازاتی که بین مسکو و آنکارا در سوریه مبادله می‌شود روشن‌تر و مشخص‌تر است و اگر مستقیماً در کوتاه‌مدت به تضعیف امنیت دولت سوریه نمی‌انجامد، در بلندمدت با تمامیت ارضی سوریه، اقتدار دولت مرکزی سوریه و درنتیجه خواست استراتژیک ایران در سوریه تعارض دارد.

بر این اساس؛ این گزارش درصدد ارائه حداکثر و حداقل انتظارات طرف‌های مذاکره آستانه است که بر هم نهادن آن‌ها می‌تواند به ‌پیش‌بینی ماحصل نشست و پیامدهای آن کمک کند.

حداقل-حداکثر مطالبات روسیه

درباره انتظارات روسیه از نشست آستانه باید دو نکته را در نظر داشت:

حداکثر← نظر به تأمین اهداف سه‌گانه روسیه در سوریه؛ 1. رفع خطر حمله یک‌جانبه آمریکا و متحدانش به سوریه، 2. بازگشت طرف‌های سوریه به میز مذاکرات و 3. مهم‌تر از همه تضمین امنیت پایگاه‌های نظامی روسیه در سوریه، می‌توان گفت مسکو به اهداف مهم خود در سوریه دست یافته است؛ بنابراین شاید هیچ بازیگری به‌اندازه روسیه خواستار تسریع در آغاز روند دوره انتقالی نیست که تلویحاً به سرنوشت بشار اسد اشاره دارد؛ البته مبتنی بر یک‌راه حل روسی.

حداقل← اما با توجه به موانع موجود روسیه سعی دارد تا قبل از آنکه رئیس‌جمهور جدید آمریکا به کاخ سفید قدم بگذارد، بحران سوریه را به‌نحوی‌که منافع راهبردی‌اش را تضمین می‌کند، به نقطه مطلوبی برساند تا راهی جز مشارکت در راه‌حل سیاسی در سایه مشروعیت بین‌المللی (با اتکا به شورای امنیت) برای هیچ‌یک از بازیگران باقی نماند.

درنتیجه روس‌ها در آستانه هر دو هدف 1. آتش‌بس باهدف تضمین دستاوردهای میدانی اخیر سوریه 2. تسهیل مذاکرات سیاسی و تدوین یک نقشه راه در این راستا را دنبال می‌کنند.

حداقل و حداکثر مطالبات ترکیه

ترکیه ملاحظات و مطالبات ژئوپلتیکی-سیاسی و نظامی مهمی از نشست آستانه و در کل بحران سوریه دنبال می‌کند.

حداقل← اول اینکه؛ قرار گرفتن ترکیه به‌عنوان یکی از طرف‌های اصلی در نشست مسکو و حالا آستانه، با توجه به حمایت قطعنامه 2336 از آن‌ها و با توجه به اشاره صریح به نقش ترکیه در فرآیند سیاسی جدید برای حل بحران سوریه، برای آنکارا یک دستاورد سیاسی مهم تلقی می‌شود، درنتیجه به نظر نمی‌رسد آنکارا منفعتی در شکست نشست آستانه داشته باشد؛ بنابراین احتمالاً ترکیه تلاش خواهد نمود نشست آستانه حداقل با توافق درباره آتش‌بس موفقیت‌آمیز نشان داده شود.

حداکثر← اما باید در نظر داشت ترکیه ضمناً خواستار اهداف زیر است؛

1. خارج نمودن ایران و حزب‌الله از سوریه و یا محدود ساختن حوزه عملیاتی آن‌ها.
2. خارج نگه‌داشتن کردها از هر نوع آتش‌بس و حفظ حق عمل خود در برابر تحرکات کردها در شمال سوریه است.
3. اخذ امتیازهای بیشتر سیاسی و میدانی برای گروه‌های معارض موردحمایت ترکیه.
4. ادامه عملیات سپر فرات زیر چتر توافق و همکاری با روسیه، با آزادسازی منبج و الباب و درنتیجه تسلط سرزمینی و قدرت تعیین‌کنندگی در آینده سوریه.

حداقل-حداکثر مطالبات دولت سوریه

درباره موضع دمشق درباره مذاکرات پیشرو باید یک نکته کلی را در نظر داشت؛ برای دولت سوریه نشست آستانه هم فرصت محسوب می‌شود و هم تهدید.

گفتنی است پیروزی نظامی در میدان نبرد سوریه مطلوب‌ترین گزینه برای دولت اسد است؛ اما باوجود پیروزی بزرگ اخیر در حلب، اسد نمی‌تواند جبهه دیگری باز کند پیش از اینکه از پشتوانه روسیه در این نبرد بزرگ مطمئن باشد. امری که به نظر می‌رسد با شرایط فعلی دشوار است، در شرایطی که

1. سوریه بر حلب مسلط شده و موضع دولت بشار در مذاکرات تقویت‌شده است،
2. آمریکا از بحران سوریه به شکل موقت کنار کشیده و
3. ترکیه نشان می‌دهد به همکاری با روسیه برای حل‌وفصل بحران سوریه متمایل است.

یادآوری می‌شود نبرد حلب از دیدگاه روس‌ها وسیله‌ای برای تقویت دست اسد در این بازی بود، نه دلیلی برای دامن زدن به اشتیاق دولت اسد در مورد پیگیری پیروزی‌ها و پس گرفتن بقیه سوریه.

حداکثر← بنابراین برای دولت سوریه متقاعد ساختن حامیان خود، به‌ویژه دولت روسیه بر لزوم پیگیری راهبرد نظامی برای تسلط کامل بر غرب سوریه را باید هدف بزرگی و دشوار در نشست آستانه دانست.

حداقل← بااین‌حال برای سوریه آتش‌بس به‌شرط تضمین موقعیت و تقویت مواضع دولت در دمشق و حلب، بدون واگذاری امتیاز سیاسی و میدانی یک نتیجه مطلوب از نشست آستانه خواهد بود.

حداقل-حداکثر مطالبات معارضان سوری

حداکثر← حتی برای گروه‌های معارضی که به مذاکرات آستانه می‌پیوندند نیز؛ روی میز نگه‌داشتن شرط برکناری بشار اسد از قدرت و خودداری از واگذاری امتیاز بیشتر میدانی- سیاسی هدف بزرگ محسوب می‌شود.

حداقل← بااین‌حال برای این گروه‌ها تضمین امنیت خود در شمال غربی سوریه و بقیه نقاط، حداقل در چند ماه آینده تا تعیین رویکرد دولت جدید آمریکا به مسئله سوریه، یک دستاورد بزرگ از نشست آستانه خواهد بود. بر این اساس به نظر نمی‌رسد معارضان هدفی فراتر از آتش‌بس را در نشست پیش رو دنبال کنند.

*پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک

بازنشر مطالب دیگر رسانه‌ها به معنای تایید نظرات نویسنده از سوی سایت شورای راهبردی روابط خارجی نیست

منبع: مرکز تحقیقات استراتژیک