– معادلات پیچیده اسرا
حسین عطایی*: اگر امروز به عنوان یک ناظر بیطرف به وقایعی که منجر به سردی روابط دوجانبه در سال 2016 شد، بنگریم؛ خواهیم دید که بهتر بود، بعضی از اتفاقات رخ نمیداد. برای نمونه، اگر دولت تاجیکستان میدانست که قولها و تعهدات مالی دولتهای عربستان و امارات در تشویق تاجیکستان به دوری از ایران، توخالی و پوچ است، هرگز راهی را که در سال 2016 پیمود، نمیپیمود. راهی که منجر به سردی بی سابقۀ روابط با ایران طی 25 سال از استقلال (1991) این کشور شد. بد نیست یادآوری کنیم که ایران به واسطه اشتراکات فراوان با تاجیکستان، مردم آن کشور را همچون مردم خود دانسته و از سعادت و خوشبختی آنها شادکام میشود. به واسطۀ همین احساس بود که در سال 1991، ایران اولین کشوری بود که استقلال تاجیکستان را به رسمیت شناخت، نقش تعیین کنندهای در برقراری صلح و ثبات و امضای توافقنامه صلح بین طرفهای درگیر در جنگ داخلی این کشور بازی کرد، پروژههای اقتصادی مختلفی را در این کشور اجرا کرد و در مسائل منطقهای، حامی این کشور بوده است.
البته ایران دوست داشت که سردی روابط با تاجیکستان هر چه زودتر پایان یابد، بنابراین مجلس شورای اسلامی در تلاشی آشتی جویانه لایحه موافقتنامه همکاریهای امنیتی و انتظامی با تاجیکستان را تصویب کرد. با این وجود فشار کشورهای ثالث به تاجیکستان همچنان مانع از بهبود روابط دوجانبه با ایران است. همزمان با افزایش تنش بین کشورهای عربی تحت رهبری ریاض با تهران، رئیس جمهور تاجیکستان به کشورهای عربستان و امارات سفر کرد. دولت تاجیکستان تصور میکرد که مراودات با ریاض و سایر کشورهای عربی و گسترش روابط سیاسی و اقتصادی با آنها موجبات پیشرفت و رشد چشمگیر اقتصادی تاجیکستان را فراهم خواهد ساخت، ولی تحولات بعدی، سرنوشت دیگری را رقم زد.
حملات وحشیانه عربستان به یمن، کشتار مردم بی دفاع آن کشور و حمایت از گسترش گروههای تروریستی همچون داعش، موجب بحران مالی در عربستان شد. افت بهای جهانی نفت، مشکلات عربستان را دوچندان کرد. عربستان انتظار داشت که بواسطۀ سیاست برنامه ریزی شده خود در کاهش بهای نفت، ضربۀ مهلکی را به ایران خواهد زد، ولی عملا این ضربه متوجه خود عربستان شد. در هر حال تمامی این مشکلات موجب شد تا عربستان از لحاظ اقتصادی، حضور کم رنگی را در منطقه بویژه تاجیکستان داشته باشد. از سوی دیگر برای سرمایهگذاران عرب، بازگشت فوری سود، بسیار مهم است؛ در حالی که غالب طرحهای سرمایهگذاری در منطقه آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان، زمانبر بوده و نمیتواند اعراب را برای مشارکت در این طرحها راغب کند. توافق عربستان برای سرمایهگذاری در تاجیکستان به احداث سد، نیروگاه برق آبی و پروژههای کشاورزی و حمل و نقل، مربوط میشود که با توجه به عوامل فوق الذکر عملیاتی شدن آنها در هالهای از ابهام است.
تضمین بازگشت سرمایه و سود حاصل از سرمایهگذاریها نیز برای تمامی سرمایهگذاران خارجی از جمله سرمایهگذاران کشورهای عربی، حیاتی است و هیچ عقل سلیمی در شرایطی غیر از این و بحرانی، ریسک نخواهد کرد. غیر از سرمایهگذاریهای وعده شده از جانب عربستان سعودی، اعطای کمکهای مالی این کشور و دیگر کشورهای عربی هم تاکنون در حد انتظار تاجیکستان نبوده است. چنین وضعیت بغرنجی و شرایط بحرانی حاکم بر اقتصاد تاجیکستان موجب شده است تا نیازهای فوری مالی دوشنبه، برآورده نشود.
این در شرایطی است که جایگاه سیاسی و اقتصادی ایران پس از اجرایی شدن برجام، بهبودی چشمگیری داشته و ایران توانسته است روابط خود با کشورهای همسایه و غیر همسایه را بیشتر از قبل گسترش دهد. البته این وضعیت در قبال کشورهای عربی که تحت رهبری عربستان قرار دارند، متفاوت است. امروز عربستان با سیاست تجاوزگری خود مردم یمن را بطور وحشیانه قلع و قمع کرده و همراه با برخی دیگر از کشورها، بواسطۀ تشکیل و پشتیبانی از گروههای تروریستی نظیر داعش، غیر انسانیترین اعمال را مرتکب میشود. طبیعی است که ایران نتواند با این کشورها کنار آید، هر چند امیدوار است آنها از مشی توسعهطلبانه خود و حمایت از جریانهای تکفیری دست برداشته و منطقه از جنگ و خونریزی نجات یابد. قاعدتا در این مورد نیز تاجیکستان راه مشترکی نمیتواند با عربستان داشته باشد، چرا که خطر رشد نیروهای تکفیری تحت حمایت عربستان در آسیای میانه، تاجیکستان را نیز تهدید میکند.
ایران علاوه بر مبارزه با گروههای تکفیری، در این مسیر همکاری موثری با روسیه بعنوان قدرت موثر منطقهای و جهانی دارد و غیر از گسترش روابط با روسیه، روابط در حال رشدی را با کشورهای اروپایی، چین و دیگر کشورهای منطقه از جمله همسایههای تاجیکستان (قرقیزستان و قزاقستان و افغانستان)، تجربه میکند. در چنین شرایطی کارشناسان و دوستداران روابط دو کشور اعتقاد دارند مصلحت و سود دوشنبه و تهران در این است که از این روند مستثنی نباشند. چنانچه تاجیکستان با نگاه متفاوت و بلندمدت به ایجاد تحول در روابط با ایران بیندیشد، قطعا با آغوش باز ایران برای گسترش روابط در هر زمینهای مواجه خواهد شد.
ایران همچنان خواهان سعادت و خوشبختی مردم تاجیکستان و موفقیت این کشور در پیشرفت و شکوفایی است. گسترش دوستی و برادری مردم دو کشور همسایه، قطعا به نفع هر دوی آنها خواهد بود.
* کارشناس مسائل منطقه
0 Comments