بیش از 11 سال است که مذاکرات بین اتحادیه اروپا و ترکیه در جریان است. در این مدت مسیر پر فراز و نشیبی طی شده و روند مذاکرات بسیار کش دار و کند پیش رفته است. اما این روزها موضوع رای پارلمان اروپایی مبنی بر تعلیق مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا و واکنش «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری ترکیه نسبت به آن خبر ساز شده است ، اردوغان این رای را بی اهمیت خواند و با اشاره به نقش ترکیه در کنترل ورود پناهجویان به اروپا، پیوستن به اتحادیه اروپا را تنها گزینه پیش روی ترکیه ندانست و از گزینه های دیگری مانند پیوستن به سازمان شانگهای نام برد.

به نظر می رسد این اقدام پارلمان اروپایی نوعی واکنش یا اعتراض به فضای سیاسی در ترکیه پس از کودتای نافرجام 25 تیرماه و نحوه برخورد حکومت با عاملان آن باشد. اگرچه این رای الزام آور نیست و به نوعی حالت توصیه ای دارد اما بدون شک بار روانی سنگینی بر روی سیاست مداران ترکیه خواهد داشت.

اگرچه طی هفته های اخیر پس از ماه ها تعلیق مذاکرات میان ترکیه و اتحادیه اروپا، آنکارا دوباره از سرگیری مذاکرات درباره پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا را خواستار شد.

«مولود چاووش‌اوغلو»، وزیر خارجه ترکیه در کنفرانس سفرای ترکیه در آنکارا که اواخر ماه گذشته برگزار شد، با اشاره به روابط ترکیه و اتحادیه اروپا از بروکسل خواست به وعده‌های خود برای اجرای توافق لغو روادید برای شهروندان ترکیه در سفر به اروپا عمل کند.

«سیامک کاکایی » تحلیل گر مسائل ترکیه سخنان روزهای اخیر رییس جمهوری ترکیه را تنها واکنش و پاسخی به فضای به وجود آمده در روزهای اخیر و رای پارلمان اروپایی دانست و گفت : همچنان اولویت اول ترکیه و سیاست خارجی این کشور، با غرب به طور کلی و اروپا گره خورده است.

متن کامل این گفت و گو به شرح زیر است؛

پرسش: دلایل و زمینه های رای اخیر اتحادیه اروپا مبنی بر تعلیق مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا چیست؟

رای توصیه ای پارلمان اروپایی از دو مسئله ناشی می شود. اول اینکه، یک نگاه کلی و جمعی از سوی اتحادیه اروپا و عمده اعضای آن وجود دارد مبنی بر اینکه پیوستن ترکیه به این اتحادیه یک فرآیند بسیار طولانی و تا حدی ناممکن است و این رای نیز نمود بیرونی این نگاه است.

دوم، اتحادیه اروپا چارچوب هایی برای مذاکره با ترکیه برای خود تعیین کرده است که بخش های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حقوقی را شامل می شود. یکی از موضوع هایی که اتحادیه اروپا ماه ها است بر روی آن تمرکز کرده است، مباحث حقوق بشری در ترکیه است، بخصوص پس از کودتای نافرجام در ترکیه و رفتارهای سختگیرانه اردوغان در فضای پس از کودتا چه در مواجه با عاملان کودتا و چه در قبال منتقدان و همچنین برخوردهای سختگیرانه با رسانه ها. پس این نوع نگاه، درون اتحادیه اروپا در حال شکل گرفتن است که وضعیت این روزهای ترکیه، منطبق با نگرش و نظر اتحادیه اروپا نیست.

پس مطرح کردن این نظر به رغم الزام آور نبودن آن بار ذهنی جدی برای مقام های ترکیه ایجاد کرده است. صرف طرح این رای که با اکثریت قاطع به تصویب رسید، به لحاظ فکری و ذهنی و حتی در شیوه عینی بر روند مذاکرات و چشم انداز پیش روی ترکیه در این مسیر موثر است.

پرسش: مهم ترین موانع بر سر راه مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا را چه مسائلی می دانید ؟

این مذاکرات در 35 سر فصل پیگیری شده است و روند این مذاکرات بسیار طاقت فرسا است. در زمینه های مختلف تجاری، فرهنگی، بازگانی و.. این مذاکره ها در سر فصل های پیش بینی شده انجام گرفته است اما پیشرفت ملموسی حاصل نشده است. حتی موضوع چگونگی تردد شهروندان ترکیه در داخل اتحادیه اروپا از طریق ویزای شنگن نیز همچنان بی نتیجه مانده است.

اروپایی ها از دو وجه عمده در قبال ترکیه نگران هستند و به نظر می رسد همین دو عامل نیز از دلایل اساسی اطاله روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا و کش دار شدن فرآیند مذاکرات باشد. نخست، نگرش دینی. به این مفهوم که اتحادیه اروپا به اجماعی از کشورهای مسیحی مذهبی اطلاق می شود که برای منافع مشترکی گرد هم آمده اند. حال پیوستن ترکیه به عنوان کشوری مسلمان به این اتحادیه یعنی جمع شدن دو بینش جداگانه کنار هم که از نظر بیشتر تحلیلگران بسیار دور از ذهن است. دوم اینکه، کشورهای اروپایی همواره نسبت به مهاجران و آمد و شد آنها در جامعه و مسائل بعدی مانند اشتغال و معیشت آنها در کنار خود، با نگرانی خاصی می نگرند. همین مسئله و بازخورد این نگرانی ها، در روند طولانی و فرسایشی مذاکرات خود را نشان می دهد.

پرسش: آیا مقام های ترکیه حتی شهروندان این کشور از پیوستن به اتحادیه اروپا دلسرد شده اند؟

برخی معتقدند شیوه برخورد اتحادیه اروپا با ترکیه در سال های گذشته و نوع نگاهی که برخی از اعضای اثرگذار آن نسبت به این کشور دارند، موجب به وجود آمدن نوعی حس سرخوردگی در مقام های این کشور و حتی در فضای افکار عمومی ترکیه، نسبت به پیوستن به اتحادیه اروپا شده است. به عنوان مثال در سال های اخیر بحثی از طرف مقام های آلمانی مطرح شده که به جای قبول عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا و تسریع فرآیند پیوستن این کشور، از تعابیری مانند شریک راهبردی و شریک ویژه، استفاده می کنند. البته این موضوع با اعتراض و واکنش مقام های ترکیه مواجه شد.

به نظر می رسد در پاسخ به چنین فضایی است که رییس جمهور ترکیه، سال گذشته و پس از رفراندوم انگلیس و رای مردم این کشور به خروج از اتحادیه اروپا، بحث همه پرسی را برای عضویت در اتحادیه اروپا مطرح کرد. این واکنش ها به رغم اینکه سرخوردگی و ناراحتی مقام ها و مردم ترکیه را از اطاله روند عضویت نشان می دهد اما به هیچ روی حاکی از منصرف شدن آنها از عضویت در اتحادیه اروپا تلقی نمی شود.

صحبت های روزهای اخیر رییس جمهوری ترکیه نیز تنها واکنش و پاسخی به فضای به وجود آمده در روزهای اخیر و رای پارلمان اروپایی است. همچنان اولویت اول ترکیه و سیاست خارجی این کشور، با غرب به طور کلی و اروپا گره خورده است. از دهه های پیش تا به امروز نوع نگاه ترکیه به مسائل، تابعی از نگاه غرب است. اگرچه در سال های اخیر سیاست خارجی این کشور نگرش منطقه گرایی را نیز در دستور کار خود داشته است، اما جایگزینی برای استراتژی اصلی آنها که همان ائتلاف با غرب است، نمی شود.

پرسش: صحبت هایی که طی روزهای اخیر از جانب رییس جمهوری ترکیه مطرح شده چه درباره پناهجویان و چه پیوستن ترکیه به سازمان شانگهای، از چه جنبه ای قابل تحلیل است؟ آیا ترکیه به سازمان شانگهای به عنوان جایگزینی برای اتحادیه اروپا می اندیشد؟

حرف های این روزهای رییس جمهوری ترکیه را می توان به عنوان ابزارهایی که وی در دست دارد و در صدد استفاده از آنها برآمده تحلیل کرد. اردوغان خطاب به مقام های اروپا گفت که ترکیه می تواند درهای جهنم را به روی اروپا باز کند. منظور وی این است که در صورت راضی نکردن ترکیه، این کشور می تواند با باز کردن مرزهایش به روی اروپا سیل پناهجویان را به سوی آنجا روانه کند و بحران جدی برای کشورهای اروپایی ایجاد کند.

در این میان برخی بر این باورند که حرکت در این مسیر و افزایش ورود مهاجران به اروپا، به جناح بندی های سیاسی در داخل دولت های اروپایی و رشد ملی گرایی و رشد گروه های ضد مهاجران منجر خواهد شد. این بازگشت به ملی گرایی برای سازو کار اتحادیه اروپا مشکل زا است چراکه در این صورت بخشی از صلاحیت ها و مسوولیت هایی که به عهده اجماعی مانند اتحادیه اروپا گذاشته اند، عملا از این نهاد سلب می کنند.

بازگشت ملی گرایی به این کشورها به واگرایی در اتحادیه اروپا منجر خواهد شد، البته ممکن است این تحلیل بسیار کلان باشد و در عمل هیچ گاه چنین مسئله ای اتفاق نیفتد.

پرسش: آیا اردوغان در نظر دارد پیوستن به سازمان شانگهای را جایگزینی برای عضویت در اتحادیه اروپا مطرح کند؟

شانگهای یک سازمان اقتصادی است و به هیچ عنوان جانشینی برای اتحادیه اروپا که یک نهاد چند بعدی است، نمی شود. استراتژی بلند مدت ترکیه پیوستن به این اتحادیه است، چه زمانی که هنوز نام جامعه اروپا بر آن بود و چه از سال 1992 که نام اتحادیه اروپا بر آن اطلاق شد؛ پس به نظر نمی رسد ترکیه دست از این آرزوی خود بکشد.

پیوستن به سازمانی مانند شانگهای به هیچ روی نمی تواند پاسخگوی نگاه بلند مدت و استراتژی که ترکیه برای خود تعیین کرده است باشد.

پرسش: آیا چرخش ترکیه به سوی روسیه، پس از کودتای نافرجام 25 تیرماه، در رای اخیر اتحادیه اروپا موثر بوده است؟

خیر. درست است که پس از کودتای نافرجام، ترکیه و روسیه به هم نزدیک شده اند و در جهت برطرف کردن تنش های موجود در روابط خود قدم های مهمی برداشتند، اما این یک رابطه دو جانبه محسوب می شود و تاثیری بر نظم سیاسی حاکم در اتحادیه اروپا و دیپلماسی آنها نسبت به ترکیه ندارد.

اتحادیه اروپا یک سازمان متشکل است که روند مذاکراتش بسیار سخت و عبور از آن برای ترکیه دشوار است. پیش آمدن این گونه مباحث در فضای سیاسی، نشان از دشوار بودن این راه برای ترکیه دارد. به طور کلی روابط منطقه ای ترکیه با کشورهای همسایه یا در این مورد خاص، روسیه، یک فاکتور اساسی در تنظیم سیاست های اروپا نسبت به ترکیه، محسوب نمی شود.

پرسش: در نهایت، آیا این کشمکش ها و جدال کلامی ادامه می یابد یا دو طرف تصمیم دیگری خواهند گرفت؟

به رغم ادامه کشمکش ها اما مذاکرات از سر گرفته می شود و روند آن ادامه می یابد. مذاکرات اگرچه طاقت فرسا است ولی دنبال خواهد شد.

اطلاق عنوان دستیار ویژه برای ترکیه از جانب اتحادیه اروپا نشان از این دارد که آنها نمی توانند ترکیه را نادیده بگیرند. در واقع یک نیاز دوجانبه در این میان وجود دارد که باعث می شود دو طرف تصمیم به مدیریت تنش های موجود بزنند و اجازه ندهند که آنها از یک حدی فراتر رود. پس با وجود این بگو مگو ها، مذاکرات پیگیری می شود ولی بناید انتظار تسریع در روند آن را داشت.

منبع: ایرنا

بازنشر مصاحبه به معنای رد یا تائید نظر مصاحبه شونده توسط سایت شورا نمی باشد.