عفیفه عابدی*:

وزارت خارجه روسیه با صدور بیانیه‌ای غیرمنتظره اعلام کرده است که بخش غربی قدس را به عنوان پایتخت اسرائیل و بخش شرقی این شهر را به عنوان پایتخت فلسطین به رسمیت می‌شناسد. در این بیانیه آمده است از آنجا که حدود سه سال است مذاکرات سیاسی بین اسرائیل و فلسطین برگزار نمی‌شود و وضعیت موجود نیز در حال بدتر شدن می­باشد، به شدت نگران وضعیت مناقشه فلسطین و اسرائیل است. وزارت خارجه روسیه در ادامه تاکید کرده است ممانعت از روند صلح خاورمیانه شرایطی را ایجاد کرده که اقدامات یکجانبه موجب تضعیف راه حل پذیرفته شده بین‌المللی برای مساله فلسطین می‌شود. در این بیانیه، مسکو از روسیه به عنوان یک عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل و یکی از اعضای کمیته چهارجانبه صلح خاورمیانه یاد کرده که از راه حل دو کشور به عنوان یک گزینه مطلوب و مطابق منافع مردم فلسطین و اسرائیل که هر دو با مسکو رابطه دوستانه دارند، حمایت می‌کند و در ادامه خواستار مذاکرات مستقیم و هماهنگ شده بین طرفین درگیری شده است.

با توجه به این بیانیه، روسیه اولین کشوری است که بخشی از قدس را به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی به رسمیت می شناسد. اما موضوع سئوال برانگیز درباره این تحول به اهداف و انگیزه های روسیه باز می گردد؛ اینکه آیا تغییری در سیاست روسیه نسبت به مناقشه فلسطین رخ داده و یا چرا مسکو همزمان با تشدید دوباره بحران سوریه اقدام به انتشار چنین بیانیه ای درباره طولانی ترین بحران خاورمیانه می کند و چه اهدافی را از این تحرک دنبال می کند.

تحلیل اهداف و انگیزه های روسیه

قبل از ذکر هر نکته ای با توجه به متن بیانیه وزارت خارجه روسیه درباره قدس شرقی و غربی می توان گفت این بیانیه در واقع اعلام موضع درباره مناقشه فلسطین- رژیم صهیونیستی و تأکید بر راه حل دو دولت است. اما علاوه بر این نکته باید چند نکته را در نظر داشت؛

1- سیاست رسمی روسیه همواره پذیرش راه حل تشکیل دو دولت فلسطینی و صهیونیستی در سرزمین های اشغالی بوده است. بر این اساس مسکو با هر دو طرف این مناقشه تاریخی رابطه برقرار کرده و حتی به واسطه رابطه همزمان با گروه های مختلف فلسطینی از جمله حماس که از طرف کشورهای غربی گروهی تروریستی نامیده می شود، از موقعیت ویژه ای در میان اعضای کمیته چهارجانبه صلح برخوردار است. به همین سبب اینکه روسیه اعلام می کند بیت المقدس غربی را به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی و بیت المقدس شرقی را به عنوان پایتخت فلسطین به رسمیت می شناسد، بر خلاف سیاست کلی روسیه نیست.

2- روسیه یکی از اعضای کمیته چهارجانبه صلح خاورمیانه است و در مقاطع گوناگون تحرکات موفقیت آمیزی در زمینه مسائل فلسطین و رژیم صهیونیستی نیز داشته است. مسکو در یک سال گذشته نیز تلاش داشته طرف های فلسطینی و رژیم صهیونیستی را به میز مذاکره بازگرداند. سپتامبر گذشته وزارت خارجه روسیه اعلام کرد، کرملین تلاش می کند نشست سه جانبه ای میان محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، بنیامین تنانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی و ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه با هدف از سرگیری روند صلح در خاورمیانه برگزار کند. در این راستا نیز میخائیل بوگدانف، معاون وزیر خارجه و فرستاده ویژه رئیس جمهوری روسیه چند دور به فلسطین اشغالی سفر کرده و با نمایندگان دو طرف فلسطینی و رژیم صهیونیستی دیدار و رایزنی داشت.

3- زوسیه در حالی بیت المقدس غربی را به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی شناسایی می کند که دونالد ترامپ رئیس جمهور جدید آمریکا وعده داده است که پیرو نظر کنگره آمریکا در اکتبر سال 1995، بیت المقدس (اورشلیم) را به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی خواهد پذیرفت و سفارت آمریکا را به این شهر منتقل خواهد کرد.

بر این اساس می توان این گونه نتیجه گیری کرد که اقدام اخیر روسیه در شناسایی قدس غربی به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی، یک اقدام پیش دستانه محسوب می شود که؛

1) ضمن اینکه پاسخی به درخواست محمود عباس است که از روسیه ردرخواست کرده بود مانع انتقال سفارت آمریکا به قدس شرقی شود؛

2) به طور مستقیم مسکو را در مقابل آمریکا در موضوع فلسطین قرار نمی دهد.

3) و از منظر بین المللی سیاستی سازنده ارزیابی می شود که در راستای حل و فصل دیرینه ترین مناقشه خاورمیانه است.

نتیجه گیری

در حالی که به نظر می رسد آمریکا و رژیم صهیونیستی، به همراه برخی کشورهای عربی، از جمله عربستان سعودی، اردن، امارات متحده عربی برنامه جامعی ضد محور مقاومت در منطقه تهیه دیده و رایزنی های بسیاری دارند، موضع روسیه را باید یک رویکرد موازنه جویانه ارزیابی کرد که می تواند این پیام را به جناح مقابل برساند که مسکو درباره تحولات خاورمیانه موضع و برنامه دارد.

ضمن اینکه از این نکته نیز نباید چشم پوشی کرد که با توجه به تسلط رژیم صهیونیستی بر بخش هایی از قدس شرقی، در واقع بیانیه وزارت خارجه روسیه این پیام را به تل اویو می رساند که مسکو خواستار عقب نشینی رژیم صهیونیستی از این منطقه است.

در واقع به نظر می رسد که به رغم روابط نزدیک و پیچیده روسیه و رژیم صهیونیستی، احتمال وجود اختلاف نظرهای پشت پرده میان مسکو و تل آویو به وجود آمده باشد که بر حسب گمان می تواند به موضوعی چون سوریه بازگردد.

علاوه بر اینها در کل ارزیابی می شود با توجه به امتیازهای بیشتری که ترامپ (نسبت به دوره اوباما) به رژیم صهیونیستی می دهد، توجه تل آویو در این دوره نسبت به مسکو کمتر می شود. در نتیجه این امکان برای ایران و محور مقاومت فراهم خواهد  شد که از همکاری بیشتر روسیه در موضوعات منطقه ای برخوردار شود.

کارشناس مرکز تحقیقات استراتژیک*