کریم القندی در تحلیلی که اندیشکده انگلیسی چتم هاوس منتشر کرد، نوشت: سقوط ناگهانی سلسله 54 ساله اسد در سوریه مسیرهایی را برای ایجاد نظم جدید منطقه‌ای باز کرده است. هرچند بسیاری از مسائل هنوز نامشخص است، ترکیه – که میزبان اکثر پناهندگان سوری بوده و از طرف پیروز حمایت کرده است – در موقعیتی پیشرو قرار دارد تا این آینده را شکل دهد.

هزینه بازسازی سوریه حدود 400 میلیارد دلار برآورد شده است و شرکت‌های ترکیه‌ای می‌توانند قراردادهای عمده‌ای به دست آورند، به‌ویژه اگر اقتصاد دولتی سوریه مسیر بازار آزاد را پیگیری کند. از نظر دیپلماتیک، آنکارا می‌تواند حمایت خود از شورشیان سوری را به عنوان ابزار مذاکره درباره توافق‌نامه‌های دفاعی مطلوب با دولت جدید دمشق به کار گیرد. چنین توافق‌هایی می‌تواند عمق راهبردی ترکیه در مدیترانه شرقی را گسترش دهد.

فرصت‌های تعیین مرزهای دریایی

یکی دیگر از فرصت‌های مهم، تعیین مرزهای دریایی است. دولت جدید در سوریه ممکن است تمایل بیشتری به شناسایی ادعاهای مناطق انحصاری اقتصادی ترکیه (EEZ) در مدیترانه شرقی داشته باشد و این امر می‌تواند موضع آنکارا را در اختلافات جاری با یونان و قبرس تقویت کند. این موضوع شامل ادعاهای ترکیه و همچنین جمهوری ترک قبرس شمالی – یک دولت دوفاکتو که تنها توسط آنکارا به رسمیت شناخته شده است – می‌شود.

فرصت بازتعریف معماری انرژی در مدیترانه شرقی

این فرصت‌ها در زمانی به وجود آمده که آنکارا تلاش تازه‌ای را برای تبدیل ترکیه به مرکز انرژی منطقه آغاز کرده است. این بلندپروازی‌ها در نشست بزرگ انرژی در استانبول در ماه گذشته به‌وضوح دیده شد. مقامات ترکیه میزبان وزیران کشورهای تولیدکننده گاز مانند جمهوری آذربایجان، لیبی و ازبکستان، همراه با نمایندگانی از کشورهای ترانزیتی مانند گرجستان و واردکنندگان اروپای شرقی بودند.

ترکیه با زیرساخت‌های انرژی موجود خود، بنیه خوبی برای پیشبرد این بلندپروازی‌ها دارد. خط لوله گاز طبیعی ترانس‐آناتولی که بخشی از کریدور گاز جنوبی است و گاز جمهوری آذربایجان را به اروپا می‌برد، نشان‌دهنده ظرفیت ترکیه به‌عنوان یک کشور ترانزیتی است. این کشور همچنین دارای هفت خط لوله گاز، پنج پایانه LNG، سه واحد ذخیره‌سازی شناور و دو تاسیسات ذخیره‌سازی زیرزمینی است؛ علاوه بر این‌ها ظرفیت وارداتی اضافی قابل‌توجهی دارد که می‌تواند برای تجارت استفاده شود.

سقوط اسد می‌تواند فرصت‌هایی برای ترکیه ایجاد کند تا از این ظرفیت بهره‌برداری کند. با ایجاد یک خط لوله گاز به غرب سوریه و اتصال به شبکه خط لوله گاز عربی (که سوریه، اردن و مصر را به هم متصل می‌کند)، ترکیه می‌تواند به تولیدکنندگان گاز منطقه‌ای مانند (رژیم) اسرائیل و مصر یک مسیر تجاری اقتصادی‌تر برای بازارهای اروپایی نسبت به گزینه‌های فعلی LNG ارائه دهد.

این امر می‌تواند مجمع گاز مدیترانه شرقی (EMGF) را به چالش بکشد – ائتلافی که شامل مصر، (رژیم) اسرائیل، یونان، قبرس، فلسطین، اردن، ایتالیا و فرانسه است. پروژه خط لوله ایست‐مد که پرچم‌دار EMGF است، به دلیل مشکلات فنی و مالی پیشرفت چندانی نداشته است. این خط لوله در سال 2022 با خروج حمایت آمریکا ضربه قابل‌توجهی دید.

یک مسیر زمینی از طریق سوریه به زیرساخت موجود ترکیه گزینه‌ای کوتاه‌تر، ساده‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر ارائه می‌دهد. این امر می‌تواند فرصتی برای لبنان نیز ایجاد کند، کشوری که اخیراً فعالیت‌های اکتشاف فراساحلی خود را آغاز کرده و زیرساخت صادراتی ندارد. لبنان که عضو EMGF نیست، می‌تواند در صورت موفقیت در تلاش‌های اکتشافی خود، مسیر ترکیه را به صورت ‌ویژه جذاب بداند.

علاوه بر این، ثبات در سوریه می‌تواند امکان احیای پروژه خط لوله‌ای را که مدت‌ها متوقف شده بود – اتصال میدان‌های گاز طبیعی قطر به ترکیه از طریق عربستان سعودی، اردن و سوریه – فراهم کند. این طرح ظاهرا به منظور حفاظت از صادرات گاز روسیه به بازارهای اروپا، توسط دولت اسد رد شده بود.

بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر

آلپ ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی ترکیه همچنین علاقه آنکارا را به همکاری با سوریه در بازسازی انرژی فراتر از سوخت‌های فسیلی اعلام کرده است. ترکیه موفقیت قابل‌توجهی در گسترش شبکه انرژی تجدیدپذیر خود داشته است، به طوری که 43 درصد از برق کشور در سال 2023 از طریق ترکیبی از باد، خورشید و نیروی هیدروالکتریک تولید شده است و الگویی عملی برای توسعه انرژی سوریه پس از جنگ ارائه می‌دهد.

ادغام شبکه برق ترکیه و سوریه می‌تواند به‌عنوان گرهی حیاتی در یک شبکه در حال ظهور برق مدیترانه شرقی عمل کند. این زیرساخت می‌تواند به مدیریت و رفع وقفه‌های انرژی تجدیدپذیر کمک و ترکیه را به یک نظام قدرت منطقه‌ای در حال رشد تبدیل کند.

چالش‌های ساختاری و فرصت‌های راهبردی

فرصت‌های راهبردی ترکیه پس از سقوط اسد با چالش‌های ساختاری و بازاری روبرو هستند. تقاضای گاز اروپا پس از سال 2030 کاهش خواهد یافت و سرمایه‌گذاران بین‌المللی تمایل کمتری به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سوخت فسیلی دارند.

تمرکز بر انرژی پایدار به جای شبکه‌های گازی سنتی به نظر بهترین روش برای تبدیل برتری راهبردی موقت ترکیه به یک نفوذ منطقه‌ای پایدار است. تصمیمات آنکارا در ماه‌های آینده نقشی حیاتی در آینده آن به‌عنوان یک مرکز منطقه‌ای و چشم‌انداز انرژی مدیترانه شرقی خواهد داشت.