ژائو هواشنگ در یادداشتی که وب‌سایت شورای روابط بین‌الملل روسیه (RIAC) آن را منتشر کرد؛ نوشت: اراده سیاسی آمریکا، ژاپن، هند و استرالیا برای تقویت همکاری‌های ایندوپاسفیک در حال افزایش است که می‌تواند مهم‌ترین محرک برای پیشرفت راهبرد ایندوپاسیفیک باشد. اگرچه مفهوم و اهداف راهبرد ایندوپاسیفیک برای چهار کشور یکسان نیست، همچنان که این راهبرد هنوز اثرات ملموس امنیتی و منافع اقتصادی مشخص برای آن‌ها ایجاد نکرده است، اما چهار کشور درباره ارتقای همکاری‌ها در این چارچوب اتفاق‌نظر دارند. این اجماع می‌تواند به تثبیت راهبرد ایندوپاسیفیک منجر شده و به توسعه بیشتر آن کمک کند.

درعین‌حال، روابط چهار کشور با چین رو به کاهش بوده و در آینده نزدیک نیز امکان بهبود آن وجود ندارد، این موضوع می‌تواند زمینه مهمی برای آینده راهبرد ایندوپاسیفیک باشد. چنانکه، چهار کشور را برای نزدیک شدن به یکدیگر تحریک کرده و به توسعه راهبرد ایندوپاسیفیک کمک می‌کند. در این میان، تغییر در روابط چین و هند تأثیر بیشتری خواهد داشت. اگرچه هند همچنان به سیاست عدم تعهد خود پایبند بوده و استقلال دیپلماتیک و توازن در روابط با قدرت‌های بزرگ را دنبال می‌کند، همچنان که برای پیوستن به ائتلاف ضد چین احتیاط کرده است.

بااین‌حال، درگیری‌های دره گالوان بین چین و هند که در ژوئن سال 2020 رخ داد، روابط دو کشور را به پایین‌ترین سطح رساند، چنانکه برخی این تنش‌ها را نقطه عطفی در روابط چین و هند می‌دانند. یکی از نشانه‌های آن نیز رزمایش مشترک دریایی هند با آمریکا، ژاپن و استرالیا در خلیج بنگال در نوامبر سال 2020 است.

به سمت تشکیل اتحاد چهارگانه

راهبرد ایندوپاسیفیک به‌تدریج از مفاهیم نامشخص فعلی فاصله گرفته و به سمت سازوکارهای رسمی حرکت خواهد کرد. در این فرآیند، اتحاد چهارگانه به‌عنوان مکانیسمی برای گفتگو بین آمریکا، ژاپن، هند و استرالیا تبدیل خواهد شد. اگرچه هر یک از این چهار کشور دیدگاه خاص خود را در مورد ایندوپاسیفیک دارند، اما در نهایت این مفهوم آن‌ها را به یکدیگر متصل می‌کند. بدون اتحاد چهارگانه، چشم‌اندازهای مشترک چهار کشور در مورد راهبرد ایندوپاسیفیک از بین می‌رفت، بنابراین این اتحاد چهارگانه بود که آن‌ها را به یک کل تبدیل کرد.

از سال 2017، فعالیت‌های اتحاد چهارگانه افزایش یافته است و تقریباً هرسال یک یا دو گفتگو در سطح وزیران برگزار می‌شود. اتحاد چهارگانه دستور کارهای جمعی خود را گسترش داده که شامل موضوعاتی در مورد امنیت، دموکراسی، اقتصاد، نظم بین‌المللی، فضای سایبری، زیرساخت‌ها و… می‌شود. در مارس 2021، سطح جلسات از سطح وزرا به سطح سران کشورها ارتقا یافته است که نشان می‌دهد بایدن، نه‌تنها میراث دیپلماتیک ترامپ را کنار نمی‌گذارد بلکه قصد دارد آن را قوی‌تر و بزرگ‌تر کند.

ناتو در آسیا؟

آیا اتحاد چهارگانه به یک «ناتوی آسیایی» تبدیل خواهد شد؟ بدون شک، آمریکا تمایل دارد اتحاد چهارگانه در این مسیر حرکت کند؛ اما در فضای بین‌الملل امروز، امکان ایجاد یک اتحاد نظامی بین‌المللی به سبک ناتو دیگر شدنی نیست. اگرچه عدم ایجاد ناتوی آسیایی به این معنا هم نیست که اتحاد چهارگانه هیچ عملکرد امنیتی و نظامی نخواهد داشت.

ناتوی آسیایی بدون اینکه یک بلوک نظامی رسمی باشد، هنوز هم می‌تواند به‌عنوان مکانیسم هماهنگی امنیتی عمل کند. بااین‌حال، ایجاد یک اتحاد نظامی خصمانه و چندملیتی دشوار است، به‌ویژه که هدف آن چین است. ضمن آنکه اتحاد چهارگانه فقط یک اتحاد نظامی نیست و اهمیت آن فراتر از ملاحظات صرفاً نظامی و امنیتی بوده و تأثیر و عملکرد آن بسیار گسترده‌تر است.

ازآنجایی‌که ژاپن و استرالیا متحدان نظامی آمریکا هستند، کلید تبدیل اتحاد چهارگانه به یک بلوک نظامی، هند است. ازنظر هند، ایجاد اتحاد نظامی یک مسئله مهم و اساسی است که به سیاست‌های سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی مربوط است. ازنظر هند همکاری امنیتی با پیوستن به یک اتحاد نظامی دو موضوع متفاوت است. برای هند، تشکیل اتحاد نظامی به معنای ایجاد اتحادی است که توانایی کنترل کامل آن را ندارد. انجام این کار ممکن است برای هند بسیار دشوار باشد مگر اینکه یک تهدید جنگ گسترده وجود داشته باشد.

اقبال جهانی به ایندوپاسیفیک

راهبرد ایندوپاسیفیک ظرفیت عضویت سایر کشورها به‌ویژه کره جنوبی، نیوزیلند، بنگلادش، ویتنام و سایر کشورهای آسه آن را دارد. اروپا نیز در حال تدوین و اجرای راهبرد ایندوپاسیفیک خود است که محرک دیگری برای توسعه اتحاد ایندوپاسیفیک خواهد بود. وزارت دفاع فرانسه راهبرد دفاعی ایندوپاسیفیک خود را در سال 2019 منتشر کرد. در آوریل 2021، فرانسه اعلام کرد در حال پیوستن به طرح ایندوپاسیفیک است که در سال 2019 توسط هند پیشنهادشده بود و در همین راستا تنها ناو هواپیمابر خود، شارل دوگل را برای شرکت در تمرینات مشترک با هند به اقیانوس هند فرستاد. دولت آلمان نیز در سپتامبر سال 2020 رهنمودهای سیاستی خود درباره ایندوپاسیفیک را منتشر کرد. هم‌زمان، انگلیس نیز تصمیم گرفت ایندوپاسیفیک را به‌عنوان مرکز توجه دیپلماسی و امنیت خود قرار دهد. انگلیس نیز همچون فرانسه تنها ناو هواپیمابر عملیاتی خود به نام ملکه الیزابت را به منطقه ایندوپاسیفیک فرستاد. مهم‌تر از همه، اتحادیه اروپا تحت‌فشار فرانسه، آلمان و هلند، در حال تدوین راهبرد ایندوپاسیفیک خود تحت عنوان «راهبرد اتحادیه اروپا برای همکاری در ایندوپاسیفیک» است. این اقدامات نشان می‌دهد حرکت به سمت منطقه ایندوپاسیفیک به راهبرد مشترک 27 کشور اتحادیه اروپا تبدیل شده است.

اگرچه در راهبرد‌های ایندوپاسیفیک تفاوت‌های زیادی بین اتحادیه اروپا و آمریکا وجود دارد، اما آن‌ها اشتراکات مهم نیز دارند. ازجمله آنکه همه این راهبردها، مهار نفوذ چین را به‌عنوان هدف اصلی خود در نظر گرفته‌اند.

ملاحظات اقتصادی

با تعمیق فرایند جهانی‌شدن و همکاری‌های منطقه‌ای، مناسبات اقتصادی منطقه ایندوپاسیفیک به‌طور طبیعی بیشتر خواهد شد. در همین حال، نقش این مناطق اقیانوسی که در سیاست، اقتصاد و امنیت جهان در حال رشد است، آن‌ها را به مرکز ثقل سیاسی و اقتصادی جهان تبدیل کرده و به صحنه اصلی همکاری، رقابت یا تقابل بین‌المللی بدل خواهد کرد.