وب‌سایت اندیشکده بروکینگز آمریکا در گزارشی نوشت: خاورمیانه همواره موضوعی برای ایده‌پردازی و تفسیر داشته است. تعدادی از نظرسنجی‌های باکیفیت به‌طور منظم دیدگاه دانشمندان سیاسی و کارشناسان سیاست خارجی در مورد سیاست آمریکا در این منطقه را بررسی کرده‌اند؛ اما کارشناسان در مورد خاورمیانه چه نظری دارند؟

اخیراً ما پژوهش منحصربه‌فردی از نظریات کارشناسان متخصص در امور خاورمیانه انجام دادیم که اولین «بارومتر کارشناسان خاورمیانه» جدید ما محسوب می‌شود. ما از میان اعضای «موسسه مطالعات خاورمیانه»، «بخش سیاست خاورمیانه و شمال آفریقا در موسسه علوم سیاسی آمریکا» و «طرح علوم سیاسی خاورمیانه در دانشگاه جرج واشنگتن»، 1293 کارشناس را شناسایی و انتخاب کردیم. اکثریت آن‌ها به زبان محلی صحبت می‌کردند،راه  زمان زیادی را در خاورمیانه سپری کرده بودند و حیات حرفه‌ای خود را وقف مطالعات گسترده این منطقه و سیاست آن کرده بودند. طی سه روز، 521 کارشناس (به میزان 40 درصد) موافقت کرده و حاضر به پاسخگویی شدند که به دو گروه تقریباً مساوی کارشناسان سیاسی و کارشناسان غیرسیاسی تقسیم می‌شدند.

پرسش‌های مطرح‌شده توصیفی بوده و این‌گونه نبود که ازنظر آن‌ها در خاورمیانه چه اتفاقی باید بیفتد یا احتمالاً می‌افتد. پرسش‌های نظرسنجی به دنبال ارزیابی آن‌ها از منطقه به شکل موجود و احتمال چگونگی آن در دهه آتی بوده و به سیاست‌ها و نتایج مورد ترجیح آن‌ها مربوط نمی‌شد.

نتایج این نظرسنجی تصویر جالبی از خاورمیانه ترسیم کرده و دیدگاه ارزشمندی در اختیار گذاشت که دولت بایدن (که گفته است نظر کارشناسان را جدی خواهد گرفت) می‌تواند در تدوین سیاست خارجی آمریکا برای این منطقه لحاظ کند.

اسرائیل و فلسطین

شاید دقیق‌ترین یافته این پژوهش به ارزیابی متفق‌القول از جنگ اسرائیل- فلسطین مربوط است. اکثریت قابل‌ملاحظه، یعنی 56 درصد این کارشناسان واقعیت جاری اسرائیل- فلسطین را «واقعیتی یک دولتی شبیه به آپارتاید» توصیف کرده‌اند. 7 درصد دیگر نیز آن را «واقعیت یک دولت توأم با نابرابری، اما بی‌شباهت به آپارتاید» قلمداد کرده‌اند. تنها 2 درصد آن‌ها این وضعیت را اشغال موقتی غزه و کرانه باختری توسط اسرائیل توصیف کرده‌اند. 30 درصد کارشناسان وضعیت جاری را اشغال شبه دائمی توسط اسرائیل دانسته‌اند.

درحالی‌که دولت بایدن احتمالاً به دنبال آغاز دیپلماسی است، این کارشناسان برای دست‌یابی به راه‌حل دو دولت امید چندانی ندارند. در این تحقیق، 52 درصد اظهار کرده‌اند که راه‌حل دو دولت دیگر محتمل نیست و 42 درصد آن‌ها دست‌یابی به آن در ده سال بعدی را بعید قلمداد کرده‌اند. تنها 6 درصد معتقدند که این راه‌حل در دهه آتی محتمل است.

ایران و توافق هسته‌ای

به گفته 75 درصد از این کارشناسان، بازگشت آمریکا به برجام طبق مفاد فعلی این توافق، احتمال مخاطرات هسته‌ای طی دهه آتی را کاهش می‌دهد. 21 درصد نیز معتقدند که بازگشت آمریکا به برجام عملاً تفاوتی ایجاد نخواهد نکرد. تنها 2 درصد اظهار کرده‌اند که بازگشت آمریکا به برجام احتمال تقویت توان هسته‌ای ایران را بیشتر می‌سازد.

شاید همان‌طور که انتظار می‌رفت، اکثریت قریب به‌اتفاق کارشناسان به اقدام نظامی علیه ایران یا تداوم سیاست «فشار حداکثری» دولت ترامپ نظر منفی داشته و تنها در مورد تاکتیک‌ها دو دیدگاه متفاوت وجود داشت: 67 درصد معتقدند که بازگشت فوری آمریکا به برجام قبل از پرداختن به دیگر مسائل بیش از همه در راستای منافع آمریکاست، اما 23 درصد، نخست مذاکرات برای دست‌یابی به توافقی کلی، ازجمله موشک‌های بالستیک و سیاست‌های منطقه‌ای ایران در قبال متحدان آمریکا نظیر اسرائیل، عربستان و امارات را ترجیح می‌دهند.

چه بر سر خیزش عربی آمد؟

کارشناسان ما در مورد اهمیت خیزش‌های 2011 در جهان عرب و آینده آن اختلاف‌نظر داشتند. غالب کارشناسان اظهار کرده‌اند که این خیزش‌ها همچنان فعال خواهند ماند. 30 درصد آن‌ها موج دیگری از اعتراضات عمومی در دهه آتی را محتمل دانسته درحالی‌که 46 درصد معتقدند که این خیزش‌ها همین‌الان نیز به شکل‌های متفاوت در جریان است. تنها 7 درصد فکر می‌کنند که این خیزش‌ها به پایان رسیده است. همچنین، 17 درصد نیز معتقدند که این اعتراضات حداقل در دهه آتی اتفاق نخواهد افتاد.

اما این اعتراضات چه تأثیری دارند؟ اکثریت 54 درصد کارشناسان، تأثیر این خیزش‌ها را مهم اما بدون ایجاد تحول قلمداد کرده‌اند و 29 درصد نیز آن‌ها را متحول کننده دانسته‌اند. 17 درصد کارشناسان این اعتراضات را موقتی و فاقد تأثیر بلندمدت توصیف کرده‌اند.

آمریکا و خاورمیانه

تنها 3 درصد از کارشناسان معتقدند که آمریکا امروز هم به‌اندازه یک دهه قبل در خاورمیانه قدرتمند است درحالی‌که 75 درصد اظهار کرده‌اند که آمریکا ضعیف‌تر شده است.

38 درصد از آن‌ها آمریکا را تنها قدرت برتر خارجی در این منطقه قلمداد کرده و اکثریت 45 درصد نیز این منطقه را چندقطبی توصیف کرده‌اند که قدرت‌های بزرگ بر سر نفوذ و قدرت رقابت می‌کنند. این کارشناسان به احیای برتری آمریکا معتقد نبوده و تنها 10 درصد اظهار کرده‌اند که آمریکا در دهه آتی قوی‌تر خواهد شد. 48 درصد احتمال می‌دهند که آمریکا در دهه آتی همچنان ضعیف‌تر خواهد شد و 41 درصد هم می‌گویند که همین میزان قدرت آمریکا حفظ خواهد شد. همچنین، 22 درصد گفته‌اند که میزان نفوذ قدرت‌های خارجی در دهه آتی همانند دهه قبل خواهد بود اما 29 درصد به افزایش نفوذ آن‌ها و 28 درصد هم به کاهش نفوذ آن‌ها معتقدند.

تحقیق حاضر به سیاست‌گذاران جدید آمریکا کمک می‌کند تا واقعیت‌های خاورمیانه را درک کند.