وب‌سایت اندیشکده سیپری سوئد در یادداشتی نوشت: از سوی دیگر، روسیه حق استفاده از سلاح هسته‌ای برای پایان دادن به جنگ نظامی متعارف را برای خود همچنان محفوظ می‌دارد. در این یادداشت به تغییرات ایجادشده در دکترین جدید روسیه و معانی آن‌ها ‌پرداخته شده است.

گامی روبه‌جلو در شفافیت

این سند جدید، یعنی «اصول اصلی سیاست دولت روسیه در بازدارندگی هسته‌ای»، پیشرفت مهمی در شفافیت دکترین روسیه محسوب می‌شود، زیرا این کشور (همانند شوروی سابق) هرگز اسناد خاص بازدارندگی هسته‌ای را منتشر نمی‌کرد. روسیه قبلاً این نوع اسناد را محرمانه طبقه‌بندی کرده و نسخه قبلی اصول اصلی منتشرشده در سال 2010 همچنان محرمانه است. موضع هسته‌ای این کشور با زبانی مبهم در دکترین نظامی آن بیان‌شده است.

سند جدید به اجرای سیاست بازدارندگی هسته‌ای پرداخته و دلایل اقدام نهادهای دولتی «در ارتباط با تضمین بازدارندگی هسته‌ای بر اساس اختیارات خویش» را توضیح می‌دهد. از این طریق، مقامات روسیه اهداف هسته‌ای روسیه را به کشورهای مربوطه و متحدان آن‌ها گوشزد می‌کنند.

تهدیدهای هسته‌ای و موشکی از جانب شرق

تهدیدهای هسته‌ای علیه روسیه معمولاً توضیح روشنی ندارد. مقامات روسیه به‌طور متناوب توجه خود را از کشورهای هسته‌ای آسیا و خاورمیانه تغییر داده و بر تهدیدها از جانب آمریکا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) تأکید کرده‌اند. به‌عنوان‌مثال، مقامات ارشد روسیه برای سال‌های متمادی دست‌یابی چین، کره شمالی، هند، پاکستان، ایران و اسرائیل به موشک‌های میان برد را به‌عنوان دلیلی برای بازنگری در پیمان منع موشک‌های میان برد و کوتاه‌برد (آی ان اف) مطرح می‌کردند. مقامات روسیه پیمان کنترل تسلیحات بین آمریکا و شوروی (و سپس روسیه) را موردانتقاد قرار می‌دادند زیرا آن‌ها از زرادخانه موشکی کشورهای شرق و جنوب روسیه احساس خطر می‌کردند. البته این به معنای تائید آشکار احساس خطر روسیه از جانب این کشورها نبود بلکه مقامات روسیه چنین وانمود می‌کردند که موضع هسته‌ای روسیه این تهدیدها را نیز لحاظ می‌کند. بی‌تردید این اشارات موجب سردرگمی این کشورها می‌شد زیرا بسیاری از آن‌ها شریک نزدیک روسیه و عضو یک چارچوب امنیتی یعنی سازمان همکاری شانگهای بودند. اکنون این تلقی تهدید بالقوه کشورهای هسته‌ای آسیا و خاورمیانه از کلام رسمی روسیه حذف‌شده و اصول اصلی جدید سند دکترین هسته‌ای این کشور تائید کننده آن است.

اجتناب از سوءظن‌ها

رزمایش‌های نظامی روسیه همراه با سامانه‌های تحویل هسته‌ای در نزدیکی مرز با چین و آسیای مرکزی باعث این سوءظن می‌شود که چین، هند و پاکستان اهداف بالقوه حملات هسته‌ای روسیه هستند. این کشورها برای اجتناب از بروز تنش‌های سیاسی ناخواسته با روسیه، نگرانی‌های خود را ابراز نکرده‌اند. علاوه بر این، روسیه برای رفع سوءظن‌های احتمالی، از چین، هند و پاکستان خواسته است تا ناظران و شرکت‌کنندگانی برای این تمرین‌ها بفرستند.

رویکرد دکترین جدید

انتشار اصول اصلی دکترین جدید گامی مضاعف در جهت اطمینان خاطر همسایگان روسیه در آسیاست مبنی بر اینکه روسیه آن‌ها را تهدید هسته‌ای قلمداد نمی‌کند. انتشار این سند مهم‌ترین جنبه مثبت آن بوده و نشان داد که روسیه برای شفاف‌سازی هرچه بیشتر آمادگی دارد، چراکه چگونگی برداشت مخاطبان خارجی از سیاست هسته‌ای روسیه برای این کشور مهم است.

بااین‌حال، تأثیر این اصول اصلی به‌عنوان ابزار تقویت روابط ثبات راهبردی با همسایگان روسیه در آسیا چندان واضح نیست. جنجال‌برانگیزترین بخش این سند ماده 4 آن است که به نقش بازدارندگی هسته‌ای در جنگ نظامی می‌پردازد. در این ماده آمده است که در صورت خصومت، «این سیاست بر آن است تا از تشدید جنگ نظامی جلوگیری کرده و به آن طبق شرایط قابل‌قبول برای روسیه و متحدان آن پایان دهد». این ماده در غرب شدیداً موردبحث قرارگرفته است.

سناریوهای استفاده از سلاح هسته‌ای

در بحث میان کارشناسان روسیه، سناریوهای جنگ منطقه‌ای که در آن‌ها روسیه احتمالاً به استفاده از سلاح هسته‌ای مبادرت می‌کند، معمولاً به جنگ فرضی با چین مربوط است زیرا چنین جنگی احتمالاً منطقه‌ای خواهد بود. برعکس، کارشناسان روسی معتقدند که هر نوع جنگ مسلحانه با آمریکا یا ناتو بلافاصله به جنگ جهانی و جنگ تمام‌عیار هسته‌ای تبدیل خواهد شد.

بر اساس اصول اصلی جدید، استفاده از سلاح هسته‌ای در جنگ منطقه‌ای در صورتی است که طرف مقابل دارای تجهیزات تهدیدآمیز بوده و بخواهد این تجهیزات را علیه روسیه بکار گیرد؛ مثلاً، اگرچه چین دارای قدرت هسته‌ای و متعارف قابل‌توجهی برای تهدید روسیه است اما تا زمانی که چین به‌طور رسمی دشمن روسیه تلقی نشود بازدارندگی هسته‌ای روسیه متوجه چین نخواهد بود. دو مقام ارشد وزارت دفاع روسیه در تحلیل خود، اصول اصلی دکترین جدید را به تهدیدهای نظامی برخاسته از «کل غرب» ربط داده‌اند.

اگرچه این سند برخی جوانب سیاست هسته‌ای روسیه را روشن می‌سازد اما ابهامات آن، ازجمله در مورداستفاده از سلاح هسته‌ای در برابر حمله متعارف، همچنان باقی است.