مقابله با افراطی‌سازی مجازی

استفان سواِسانتو در یادداشتی برای شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا نوشت: اینترنت به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی امروز بشر و جزء حیاتی جامعه مدرن تبدیل شده‌است. این وابستگی به روشنی ضعف‌هایی دارد که افراطیون و تروریست‌ها یاد گرفته‌اند که چگونه از آن در جهت منافع پلید خود استفاده کنند.

گروه‌های شبه‌نظامی برای جذب نیرو، گسترش عقاید و آرای خود و نیز برقراری ارتباط و انجام مکاتبات به اینترنت روی آورده‌اند. این قبیل فعالیت‌ها تهدیدی علیه همه جوامع و انسان‌ها در فضای مجازی و خارج از آن است. بلای افراطی‌سازی از طریق اینترنت موجب شده‌است تا دولت‌ها و شرکت‌ها با بکارگیری ابزارهای مختلف از جمع‌آوری اطلاعات گرفته تا سانسور به این مشکل بپردازند.

در عصر شبکه، مبارزه و مقابله با افراطی‌گری مستلزم رویکرد شبکه‌ای است. ابتکارات دولت با رویکرد از بالا به پایین، به سادگی موثر واقع نخواهد شد. چنین ابتکاراتی در بهترین حالت افراطیون را به سکوهای متفاوتی سوق خواهد داد و در بدترین حالت آزادی بیان مشروع را سرکوب خواهد ساخت.

بخشی از راه‌حل، به قدرتمندترین بخش اینترنت، یعنی کاربران عادی برمی‌گردد. دولت‌ها باید کاربران را با حقایق آشنا سازند و آنها را تشویق کنند تا روایت‌های  مقابله‌ای را در برابر روایت‌های افراطیون منتشر سازند.

فضای مجازی؛ بلای دنیای مدرن

فعالیت‌های مجازی گروه‌های جهادی از زمانی که دستگاه تبلیغاتی دولت اسلامی گسترش یافته‌است، به‌ویژه از زمان گسترش نشریات و مجلاتِ با کیفیتی همچون رومیه و دابق و بازی کامپیوتری به سبک هالیوود به نقطه ثقل توجه سیاست‌گذاران تبدیل شده‌است. ایدئولوژی جهادی از طریق ویدئوکلیپ‌های آنلاین همچون ویدئوهای ایدئولوژیکی که توسط وعاظ در فضای مجازی بارگذاری می‌شود به آسانی در دسترس قرار دارد.

البته این فقط اسلام‌‌گرایان نیستند که از اینترنت و فضای مجازی برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های خود استفاده می‌کنند. در فرانسه جناح راست افراطی شبکه آنلاینی را در اینترنت به نام فشوسفر(fachosphère) سازماندهی کرده‌ که مرکب است از مجموعه‌ای از وبلاگ‌ها، مجامع و سایت‌های بسیار فعالی همچون اِف دفوش(Fdesouche) که خشونت علیه خارجیان را تبلیغ می‌کند. اخیراً یک راستگرای افراطی 23 ساله به اتهام توطئه برای قتل امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه دستگیر شده‌است. وی برنامه قتل رئیس جمهور را در فضای مجازی مربوط به بازی ویدئویی به نام  Jeuxvideo.com اعلام کرد.

در طرف دیگرِ این طیف سیاسی، جناح چپ افراطی در اروپا قرار دارد که در اینترنت بسیار فعال است. شورش‌هایی که در هامبورگ در جریان نشست سران گروه 20 صورت گرفت، عمدتاً توسط جناح یادشده از طریق اینترنت سازماندهی شده بود. دستگاه تبلیغاتی گروه ضدفاشیست و دیگر سازمان‌های چپ‌گرا در اعتراض به جهانی‌شدن به آسانی گروه‌های ستیزه‌جو را شناسایی و به یکدیگر متصل ساخت. سطح بی‌سابقه خشونت در جریان برگزاری نشست سران گروه 20 در هامبورگ زنگ خطر را در آلمان برای تشکیل پایگاه اطلاعاتی اروپا با هدف نظارت بر چپ‌گرایان افراطی خشن و مقابله با ستیزه‌جوهای چپ به همان شکلی که این کشور با گروه‌های راست افراطی مقابله می‌کند به صدا درآورد.

اینترنت موجب افراطی‌شدن افراد نمی‌شود بلکه محتوای آن است که چنین بلیه‌ای را ایجاد کرده‌است. توزیع بدون دردسر محتوا و تبلیغات آن‌لاین، که همگان در دور دست‌ها به آن دسترسی دارند، فرصت‌ها را برای جذب فراهم می‌کند و خشونت را در دنیای به هم متصل و جهانی‌شده تبلیغ می‌کند. بنابراین، دولت‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد چه اقداماتی باید برای مقابله با این معضل انجام دهند؟

تا به امروز، رویکرد غالب، که سیاستمداران و شرکت‌های اروپایی بر آن تاکید دارند، تمرکز بر محدودیت و حذف محتوای اینترنت است تا از این طریق با گسترش تلاش‌ها برای پیام‌رسانی افراطی مقابله شود. این قبیل اقدامات سخت در سطح اتحادیه اروپا اجرایی شده‌است. به عنوان مثال واحد اینترنتی یوروپل در سال 2015 تاسیس شد. ماموریت این واحد حمایت از کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای شناسایی و حذف محتوای افراطی با همکاری نزدیک شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات اینترنتی است. تنها در سال اول تاسیس واحد یادشده، 8949 مورد محتوای مرتبط با جهادی‌ها با موفقیت حذف شد.

متعاقب نشست ترزا می و امانوئل مکرون، دو کشور بر آغاز یک عملیات دوجانبه برای مقابله با افراطی‌گری آن‌لاین از طریق جریمه شرکت‌هایی که محتوای افراطی را حذف نکنند توافق کردند. در 30 ژوئن 2017 پارلمان آلمان قانونی را تصویب کرد که براساس آن مهلتی 24ساعته به شرکت‌های اینترنت‌محور داد تا مطالب نفرت‌انگیز را حذف کنند و در غیر این‌صورت 50 میلیون یورو جریمه خواهند شد.

این قبیل اقدامات با انتقادات شدیدی مواجه شد. پیتر نومان رئیس مرکز بین‌المللی مطالعات افراطی‌گری در کالج کینگز لندن متذکر شد که سانسور موجب شده‌است تا افراطیون سر از جای دیگری در بیاورند. سانسور بطور موقت فعالیت‌های آن‌لاین افراطیون را مختل می‌کند، اما آنها را ریشه‌کن نمی‌کند. حذف محتوا همچنین افراطیون را به سمت کانال‌های ارتباطی و مکاتباتی خصوصی‌تر سوق داده‌است و بکارگیری ابزارهای پیچیده برای پنهان‌سازی و گسترش پیام‌های آن‌لاین را تشویق خواهد کرد.

تعلیق بیش از 200 هزار حساب افراطیون توسط توئیتر در اگوست 2016 موجب مهاجرت گسترده محتوای افراطی، از پلتفورم‌های آشکار و باز به پلتفورم‌های پیام‌رسانی بسته همچون تلگرام و واتس‌آپ شد. در نتیجه، شرایط برای نظارت بر فعالیت‌های پیام‌رسانی گروه‌های افراطی بسیار دشوار شده‌است.

رویکرد دیگر برای مقابله با افراطی‌سازی آن‌لاین بر جمع‌آوری اطلاعات و مدارک  متمرکز است. هدف اصلی این رویکرد ردیابی شبکه‌های افراطی، شناساسی ظرفیت‌های آنها و شناساندن اهداف تروریستی بالقوه از طریق همکاری نزدیک با نیروی انتظامی و شرکت‌های اینترنتی فعال در عرصه فضای مجازی و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی است.

جمع‌آوری اطلاعات ارتباط تنگاتنگی با حذف محتوا که توسط واحد فضای مجازی یوروپل اجرا شد دارد، که در سال 2007 با هدف ردیابی فعالیت‌های آن‌لاین جهادی‌ها تشکیل شد. سانسور  و حذف محتوا توسط شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات، ردیابی شبکه‌ها توسط پلیس را شدیداً دشوار ساخته‌است، چراکه اطلاعات ارزشمند را پنهان می‌سازد و ارتباطات مهم را مخفی می‌کند.

رویکرد اطلاعات‌محور ثابت کرده‌است در مواردی که کاربران عادی اینترنت بخشی از پروسه بودند بسیار موفق عمل کرده‌است. به عنوان مثال، پیام فردی که قصد ترور امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه را داشت، سریعاً توسط یک کاربر ناشناس اینترنت به پورتال آن‌لاین وزارت کشور فرانسه، به نام فاروس، اطلاع داده شد. این پورتال، با هدف اقدام سریع دولت جهت بررسی صحت و سقم و سطح تهدید پیام‌های دریافتی و محتوای آن‌لاین طراحی شد.

چیره‌شدن بر افراطی‌گری

یک رویکرد موثرتر این است که حقایق و روایت‌ها برای مقابله با افراطیون در اختیار کاربران اینترنت قرار گیرد تا از این طریق کاربران یادشده را برای مقابله با افراطیون تقویت کنیم و جذب نیروهای بالقوه توسط گروه‌های افراطی را محدود سازیم. پیشرفت‌هایی در این زمینه وجود داشته‌است. در سطح اتحادیه اروپا این رویکرد از سوی کمیسیون اروپایی با ایجاد شبکه آگاه‌سازی نسبت به افراطی‌گری در سال 2012 حمایت شد. کارگروه ارتباطات شبکه آگاه‌سازی نسبت به افراطی‌گری، بر راهبردهایی برای مقابله با پیام‌رسانی گروه‌های افراطی و به چالش کشیدن محتوای آن‌لاین آن متمرکز است. البته این ابتکار و دیگر رویکردهای نرم که در سطوح مختلف بکار گرفته شده‌است در مقایسه با دیگر اقدامات تهاجمی، همچون حذف محتوا و سانسور، همچنان در مرحله مفهومی قرار دارد.

تکنولوژی گوگل موسوم به جیگسا و مون شات آنگلیس برای مقابله با افراطی‌گری همکاری دارند و مکانیسمی طراحی کردند که طی آن کاربر اینترنت که قصد جستجو محتوای افراطی دارد با تبلیغات مقابله‌ای مواجه می‌شود که هم نتایج جستجو و هم پیام مقابله به کاربر اینترنتی نشان داده می‌شود.

درحالی‌که اندازه‌گیری تاثیرات اقدامات نرم همچنان دشوار است، نتایج بنظر مثبت هستند. به گفته کنت واکر، از شورای عمومی گوگل با بکارگیری این سیستم، افرادی که احتمال جذب آنها بود بر روی تبلیغات کلیک کرده‌اند و بیش از نیم میلیون دقیقه محتوای ویدئویی را تماشا کردند که پیام آن مربوط به مقابله با جذب نیرو توسط تروریست‌ها بود. آیا این قبیل اقدامات به تغییر رفتار افراد بالقوه در طرد افراطی‌گری منجر خواهد شد؟ باید صبر پیشه کرد تا نتایج را مشاهده کرد. برخی منتقدان استدلال کرده‌اند که رویکرد روایت مقابله با افراطی‌گری برای متقاعد ساختن افرادی که تحت نفوذ افراطیون قرار دارند بسیار ضعیف است. برخی دیگر نیز گفته‌اند که روایت‌های مقابله‌ای، ناخواسته روایت‌های افراطیون را با انتشار بیشتر آن تقویت می‌کند.

تا به امروز، برنامه‌های روایت مخالف و مقابله، از طریق رویکرد بالا به پایین اجرا شده‌است که نتوانسته متوسط کاربران را تقویت کند. این قبیل رویکرد ممکن بود در عصر  پیش‌دیجیتال موفق باشد، یعنی وقتی که جریان تبلیغات مقابله‌ای از طریق تعداد معدودی از ایستگاه‌های رادیو و تلویزیونی صورت می‌گرفت. این رویکرد در عصری که مردم اطلاعات خود را از طریق کانال‌های رسانه‌ای وسیع و متنوع می‌گیرند موثر نخواهد بود.

برای اینکه اقدامات نرم موثر واقع شود، باید جریان از پایین به بالا را تحریک و تهییج کرد. مرکز بین‌المللی مطالعه افراطی‌سازی و خشونت سیاسی، تشکیل صندوق جدیدی برای حمایت از ابتکارات مقابله با مردم عادی افراطی یا تشکیل هیات کاربران اینترنت را پیشنهاد می‌کند تا از این طریق خودتنظیمی و گزارش به پلیس را تقویت کند. دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی باید این قبیل اقدامات را به‌خوبی تجربه کنند تا به شهروندان عادی برای مقابله با افراطی‌گری آن‌لاین کمک نمایند.

سرانجام اینکه، برای متوقف ساختن گسترش پیام‌های نفرت، اقدام بالا به پایین دولت در بهترین حالت یک راه حل جزئی در قبال مشکلات غامض است. کاربران عادی اینترنت با حمایت سازمان‌های سیاسی و بخش خصوصی باید بخشی از فرآیند مقابله با افراطی‌سازی آن‌لاین باشند.