برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران رزمایش مرکبی با چین و روسیه، دو قدرت دریایی بزرگ جهان، برگزار کرد. رزمایشی که با حرکت یگان‌های شناوری سه کشور از بندر چابهار آغاز شد و در شمال اقیانوس هند در منطقه‌ای به وسعت ۱۷ هزار کیلومتر مربع گسترش یافت. شمال اقیانوس هند از مناطق استراتژیک جهان است، چون بین سه تنگه مهم و راهبری جهان شکل گرفته است؛ باب‌المندب، مالاکا و هرمز سه تنگه‌ای هستند که رئوس این مثلث طلایی را شکل می‌دهند.

برگزاری این رزمایش با حضور این سه کشور، در این منطقه جغرافیایی و با توجه به تحولات بین‌المللی مرتبط با خلیج فارس و ایران رویداد مهم ژئوپلیتیکی است که دستاوردهای ویژه‌ای به همراه داشت.

اگرچه مقامات دفاعی هر سه کشور برگزاری این رزمایش را طبیعی و عادی دانستند، اما بسیاری از تحلیلگران و رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی این اقدام را حمایت آشکار و معنی‌دار پکن و مسکو از ایران و پیامی روشن به آمریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش در جهت خودداری از افزایش تنش و نظامی‌گری در منطقه ارزیابی کردند.

درک مشترک مقامات سه کشور از تهدیدهای احتمالی

در شرایطی که تلاش‌های جداگانه ایالات‌متحده و اروپا برای ایجاد ائتلاف دریایی باهدف حمایت از حمل‌ونقل امن در منطقه دستاورد ملموسی نداشته است، حضور هماهنگ چین، روسیه و ایران نشانگر درک مشترک رهبران این سه کشور از تهدیدهای احتمالی است. به نظر می‌رسد این سه قدرت در تلاشند تا در برابر حضور تنش‌زای کشورهای فرامنطقه‌ای، به‌ویژه آمریکا، از منافع مشترک خود دفاع کرده و ظرفیت‌های بومی را برای ایجاد بازدارندگی، امنیت و ثبات به‌کارگیرند.

شکل‌گیری راهبردهای جدید امنیتی در منطقه

قطعاً همسویی ژئوپلیتیکی روسیه، ایران و چین و به‌کارگیری دیپلماسی دفاعی در این سطح، گامی در راستای نظم جهانی چند قطبی در آینده و نشان‌دهنده شکل‌گیری راهبردهای جدید امنیتی در منطقه است.

این رزمایش علاوه بر ظرفیت‌سازی برای تقویت هماهنگی عملیاتی و تاکتیکی در شرایط احتمالی تهدید، نمادی از توازن قدرت در این منطقه است، چرا که روسیه، چین و ایران حفظ ثبات و امنیت منطقه را بخش مهمی از منافع فردی و جمعی خود می‌دانند و به امنیت خطوط دریایی و مسیرهای حمل‌ونقل منطقه وابسته هستند.

پذیرش نقش و اهمیت قدرت ایران در عرصه نظامی و دریایی منطقه

درحالی‌که آمریکا با سناریوسازی‌های مختلف به دنبال القای نظم جهانی چند قطبی است، انجام این رزمایش مرکب با دو قدرت بین‌المللی، حاکی از پذیرش نقش و اهمیت ایران به‌عنوان کشوری قدرتمند در عرصه نظامی و دریایی منطقه است که برای تأمین منافع باید با آن همکاری کرد.

در طول برگزاری این رزمایش وزیر خارجه ایران اعلام کرد که این اقدام مشترک نشانگر این واقعیت است که جمهوری اسلامی برای حفظ امنیت و آزادی کشتیرانی برای همه در آبراه بین‌المللی هرمز آمادگی همکاری و همراهی را دارد و کشورهای دیگری هم از قدرت‌های مهم جهانی هستند که با سیاست‌های تنش‌آفرین در این منطقه همراهی نمی‌کنند.

به‌ گفته حبیب‌الله سیاری، معاون هماهنگ‌کننده ارتش، در این رزمایش، نیروهای دریایی سه کشور، روی روش‌ها و رویکردهایی کار ‌کردند که امکان اجرای رزمایش‌های آینده را فراهم می‌کند و این رزمایش مرکب با کشورهای چین و روسیه، تازه شروع همکاری ما است و ادامه‌دار خواهد بود و این توانمندی را داریم که با کشورهای مختلف دنیا در بحث برقراری امنیت در منطقه رزمایش‌های مرکب انجام دهیم.

با وجود مواضع مقامات سه کشور مبنی بر اینکه این رزمایش با هدف تأمین امنیت این منطقه و هماهنگی در این راستا صورت می‌گیرد، اما پیام‌های سیاسی آن بیشترین توجه‌ها را در عرصه بین‌المللی به خود جلب کرد و در رسانه‌های بین‌المللی بازتاب گسترده‌ای داشت:

اسپوتنیک به نقل از سخنگوی وزارت دفاع آمریکا نوشت که واشنگتن این رزمایش دریایی را زیر نظر دارد و با متحدان در راستای اطمینان از آزادی دریانوردی و جریان آزاد تجارت در آبراه‌های بین‌المللی همکاری خواهد کرد.

همچنین وزیر موقت نیروی دریایی آمریکا با هشدار نسبت به اقداماتی که با شروع این رزمایش و متأثر از آن در آینده انجام خواهد شد، مدعی شد: به نظر من آن‌ها به انجام دادن اقداماتی تحریک‌آمیز در آنجا، ادامه خواهند داد و فکر می‌کنم که از هر فرصتی برای این کار استفاده خواهند کرد. ازنظر من، هیچ‌چیزی در آنجا به‌جز تغییر حکومت باعث نخواهد شد که لحن مقامات این کشور تغییر کند و اقداماتی را که تاکنون انجام می‌داده‌اند، متوقف کنند.

این مقام نیروی دریایی آمریکا در اظهاراتی تأمل‌برانگیز گفت که واکنش آمریکا به اقدامات ایران ممکن است از تمرکز پنتاگون بر اولویت‌هایی همچون مقابله با چین بکاهد.

او در این راستا افزود: وقتی آن‌ها در آن منطقه شرارت ایجاد کنند، واکنش ما این است که یک ناو هواپیمابر را به مدت ده ماه به آنجا بفرستیم، این چه تأثیری بر آمادگی ناو ما دارد؟ هرچه بیشتر آنجا بماند، از آمادگی ما کاسته می‌شود.

خبرگزاری آمریکایی «آسوشیتدپرس» در گزارشی بابیان اینکه ازنظر عده‌ای این رزمایش واکنشی به اقدامات آمریکا با همراهی عربستان سعودی است، تحلیل کرد: تهران چندی است، در بحبوحه تحریم‌های اقتصادی بی‌سابقه از سوی واشنگتن، خواستار افزایش همکاری‌های نظامی با پکن و مسکو شده است. سفرهای نمایندگان نیروی دریایی چین و روسیه به ایران نیز طی سال‌های اخیر افزایش یافته است و بنا بر اظهارات سخنگوی وزارت دفاع چین این رزمایش، همکاری‌ها و تبادل بین نیروهای دریایی سه کشور را تعمیق می‌کند.

همچنین «کِی. تی. مک‌فارلند» معاون پیشین مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا در مصاحبه با شبکه «فاکس بیزنس» ضمن ابراز نگرانی از رزمایش دریایی مشترک ایران، روسیه و چین در شمال اقیانوس هند، آن را «سناریوی کابوس‌وار» توصیف کرد و گفت: ما هفتادوپنج سال را صرف کردیم تا مطمئن شویم که روس‌ها و چینی‌ها ائتلافی تشکیل ندهند. همه‌چیز را امتحان کردیم، آغاز آن نیز با دولت نیکسون بود که تلاش کرد بین دولت‌های چین و شوروی سابق اختلاف بیندازد و نهایتاً بین آن‌ها فاصله انداختیم.

او افزود:‌ کار دیگری که می‌خواهیم انجام دهیم، این است که مطمئن شویم روسیه با ایران متحد نشود. روسیه یک کشور محصور در خشکی است که به بنادر آب‌های گرم دسترسی ندارد؛ اما اگر با ایران مرتبط شود، به آن می‌رسد.

این مقام امنیتی پیشین آمریکا ادامه داد: جمع شدن این سه کشور کنار هم و پیوستن ظرفیت‌های نظامی روسیه، موقعیت مکانی و نفت ایران و ثروت و مزیت فناوری چین به یکدیگر، سناریوی کابوس‌وار کامل و مطلقی برای ما است، مخصوصاً اگر این سه کشور بخواهند زمانی یک ائتلاف نظامی داشته باشند.

این مقام امنیتی پیشین آمریکا در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا این رزمایش مشترک هشداری به ناتو است، تصریح کرد: نه‌فقط برای اعضای ناتو، بلکه برای ژاپن کره جنوبی هم‌چنین است. همه ما تحت تأثیر هستیم، هر کشوری که با آن تجارت می‌کنیم… همگی ما باید شدیداً از ائتلاف ایرانی-چینی- روسی نگران باشیم. این واقعاً سناریوی آخرالزمانی است!

همکاری جمعی نیروی دریایی ایران، روسیه و چین فراتر از توان نیروی دریایی آمریکا

به نوشته پایگاه خبری «فایننشال تایمز» به نقل از «جاناتا ایال» از محققان ارشد موسسه «رویال یونایتد»، رزمایش‌های دریایی مشترک توسط این سه کشور به‌منظور ارسال این پیام است که نفوذ آمریکا در منطقه به پایان رسیده است و پیام اصلی این رزمایش سه‌جانبه نیز این است که ما هستیم که رویدادهای منطقه را شکل می‌دهیم.

وی افزود: این رزمایش با دقت محاسبه شده است که در آن سه کشور ایران، چین و روسیه برنده هستند؛ ایران می‌تواند ادعا کند که به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل شده است، روسیه نقش کلیدی خود را در منطقه غرب آسیا ثابت می‌کند و چین نیز می‌تواند نشان دهد که به یک قدرت دریایی جهانی تبدیل شده است.

«جیمز ادوارد بنکز» نماینده جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان آمریکا در یک مصاحبه ضمن هشدار درباره اتحاد ایران، روسیه و چین، این سه کشور را «محور شرارت» خواند و گفت: تک‌تک آمریکایی‌ها باید درباره اتحاد آن‌ها نگران باشند.

او به شبکه «فاکس نیوز» گفت: این رزمایش یک اقدام تحریک‌آمیز توسط محور شرارت بوده و ایران با چینی‌ها و روس‌ها ائتلاف کرده است. نیروی دریایی هیچ‌یک از این سه کشور به‌صورت جدا و به‌تنهایی به‌هیچ‌وجه نمی‌توانند باقدرت نیروی دریایی ما همخوانی داشته باشند اما به‌صورت دسته‌جمعی توانشان از نیروی دریایی ایالات‌متحده فراتر خواهد رفت و داریم می‌بینیم که این سه کشور در این منطقه از جهان در یک تمرین تحریک‌آمیز دور هم جمع شده‌اند و این چیزی است که باید برای ما نگران‌کننده باشد.

بنکز افزود: این ائتلافی خطرناک است و نیروهای دریایی متحد این سه کشور موضوعی است که ما باید بسیار به آن توجه داشته باشیم.

یک تحلیلگر موسسه آمریکایی «رند» نیز در گفتگو با شبکه تلویزیونی پی. بی. اس. پیام این رزمایش را، ناتوانی آمریکا در انزوای ایران دانست و گفت: روسیه و چین در این رزمایش به ایالات‌متحده و جامعه بین‌الملل می‌گویند که آن‌ها بازیگران اصلی منطقه هستند.

روزنامه «دیلی میل» از انگلیس در گزارشی با مرتبط دانستن این رزمایش با تحریم‌ها علیه ایران آن را بی‌سابقه خواند و نوشت: این رزمایش در حالی برگزار می‌شود که دولت آمریکا با خروج از توافق هسته‌ای ایران در سال گذشته و بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران، تنش‌ها را حول برنامه هسته‌ای ایران افزایش داده است.

همچنین «تام تاگندهات»، رئیس کمیته امور خارجی پارلمان انگلیس در حساب توئیترش با ابراز نگرانی از برگزاری این رزمایش آن را هشداری برای انگلیس خواند و افزود: این دنیای جدیدی است که باید در آن فعالیت کنیم. باید با دموکراسی‌هایِ در اندازه متوسط همراه شویم و از منافعی که در آن مشترک هستیم دفاع کنیم.

او در توئیتی دیگر نوشت: اگر خودمان را به اقدامات در سطح منطقه محدود کنیم قادر نخواهیم بود از نفوذ جهانی دیگران جلوگیری کنیم. ائتلاف ما باید هند، ژاپن، کره جنوبی، کانادا و استرالیا و شریکان منطقه‌ای را شامل شود.

خبرگزاری «اسپوتنیک» از روسیه در مطلبی درباره اجرای رزمایش مشترک سه کشور در شمال اقیانوس هند، نوشت: این رزمایش در فضایی برگزار می‌شود که ایالات‌متحده در تلاش است تا ائتلافی را با هدف امنیت دریایی در نزدیکی آب‌های ایران ایجاد کند.

اسپوتنیک با بیان اینکه اشاره به اسم رمز «کمربند امنیت دریایی»، توضیح داد که پیام‌های این رزمایش «صلح، دوستی و امنیت در منطقه» اعلام شده است.

خبرگزاری ترکیه‌ای «آناتولی» در گزارشی تحلیلی این رزمایش را «نمایش قدرت» علیه آمریکا، انگلیس، عربستان سعودی و امارات، دانست و به نقل از یک کارشناس مسائل ژئوپلیتیک نوشت: این رزمایش شاید سلطه جهانی آمریکا را به چالش نکشد اما در حال حاضر، ظرفیت‌ها و گزینه‌های استراتژیک آمریکا در آسیا و شمال آفریقا را محدود می‌کند.

به نوشته این خبرگزاری، ایران در حال تغییر تاکتیک پدافند نظامی است و می‌خواهد این پیام را به غرب بدهد که مرزهای پدافند دریایی آن درحال‌توسعه است و به همین دلیل خلیج‌فارس را برای این رزمایش انتخاب نکرده‌اند.

شبکه تلویزیونی «سی. جی. تی. اِن» متعلق به چین نیز با مهم دانستن دریای عمان، نوشت: اعمال فشار از سوی آمریکا بر فروش نفت خام ایران و قطع دیگر ارتباطات تجاری این کشور، باعث شده آب‌های اطراف ایران محل تمرکز تنش‌های بین‌المللی شود.

همچنین «اندرو کوریبکو»، یک تحلیلگر آمریکایی در یادداشتی در «پیپلز دیلی»، پرتیراژترین روزنامه دولتی چین، با بیان اینکه این رزمایش در خدمت توازن قدرت جهت تسهیل راهکار سیاسی برای حل اختلافات است، نوشت: رسانه‌های جریان اصلی غربی در حال هراس‌افکنی درباره رزمایش دریایی ایران، روسیه و چین هستند اما این نگرانی آن‌ها اشتباه است. منفعت برخی نیروها در این است که همکاری نظامی کاملاً معمولی این سه کشور را به‌عنوان تهدیدی برای صلح منطقه‌ای نشان دهند.

در ادامه این یادداشت آمده: همکاری نظامی چین و روسیه با ایران، به زیان عربستان سعودی و امارات عربی متحده تمام نمی‌شود. پس خلاف واقع است که حضور روسیه و چین را علیه هر طرف سومی نشان داد. درحالی‌که آن‌ها واقعاً در حال اجرای یک رزمایش هستند که حتی می‌توان از آن به‌عنوان دیپلماسی نظامی یا به‌بیان‌دیگر، پیگیری اهداف دیپلماتیک از طریق ابزارهای ملایم نظامی یاد کرد.

«سونگ ژونگ پینگ»، یک تحلیلگر مسائل نظامی چین نیز گفت: برگزاری چنین رزمایشی به ایالات‌متحده توصیه می‌کند که علیه ایران به اقدام نظامی یک‌جانبه متوسل نشده و فشار‌های بیشتری علیه این کشور اعمال نکند.

روزنامه دولتی «گلوبال تایمز» چین، روز گذشته در مقاله‌ای نوشت: این رزمایش مشترک که پیامی برای آمریکا است توانمندی‌های چین در پاسخ به چالش‌های امنیتی در اقیانوس‌های دورافتاده را افزایش می‌دهد و از ثبات در آب‌های خلیج‌فارس، در سایه تنش فزاینده در آن، حمایت می‌کند.

گلوبال تایمز تاکید کرد: این رزمایش مشترک نشان می‌دهد که چین و روسیه به‌عنوان دو قدرت بزرگ جهانی از ایران و توافق هسته‌ای حمایت می‌کنند.

روزنامه صهیونیستی «جروزالم پُست» در گزارشی تحلیلی درباره چرایی برگزاری رزمایش مشترک، نوشت: پیغام نمادین تهران این است که ایالات‌متحده دیگر یک هژمون جهانی نیست. این‌یک لحظه مهم در تهران بود تا نشان دهد که تحریم‌های ایالات‌متحده و تلاش‌هایش برای منزوی کردن ایران مؤثر نبوده است.

«جروزالم پُست» با اشاره به سفرهای خارجی مقام‌های ایرانی نوشت: ایران در حال تشدید تحرکات دیپلماتیک خود در قبال ترکیه، مالزی، ژاپن، عمان و دیگر نقاط جهان است و می‌خواهد نشان دهد که به‌رغم فشار تحریم‌های آمریکا، این کشور قابلیت انجام چندین کار را دارد و هم‌زمان به کاهش پایبندی خود به توافق هسته‌ای ایران ادامه می‌دهد.

به باور این رسانه صهیونیست هدف نهان از این رزمایش‌ها این است که نشان دهد که ایران می‌تواند در مشارکت با دیگر کشورها، قدرت ایالات‌متحده را در بلندمدت به چالش بکشد.

همچنین روزنامه رأی الیوم درباره این رزمایش نوشت: آمریکا دیگر به‌تنهایی برجهان حاکم نیست و سرنوشت نظامی و سیاسی آن را تعیین نمی‌کند و دوران هژمونی آن در این چارچوب به‌سرعت در حال فرسایش است و منطقه خلیج‌فارس و به‌ویژه تنگه هرمز دیگر همچون یک قرن پیش در انحصار آن نیست.

به نوشته این روزنامه شاید زود است بگوییم که این رزمایش تجسم یک ائتلاف استراتژیک سه‌جانبه جدید است ولی همچنان حامل پیامی مهم به ایالات‌متحده آمریکا و دیگر کشورهای غربی است که در ماه گذشته ایجاد دو ائتلاف دریایی به همین منظور را اعلام کردند.

بر اساس این گزارش: ایران که با محاصره سخت آمریکا مواجه است، بزرگ‌ترین استفاده‌کننده از این رزمایش است؛ چراکه این رزمایش محاصره تحمیلی آمریکا بر این کشور را، حداقل از بُعد روانی و روحی، می‌شکند و این موضوع را مورد تأیید قرار می‌دهد که ایران در جهان منزوی نیست و دوستانی استراتژیک در وزن دو ابرقدرت، یعنی چین و روسیه، دارد.

تحلیلگر این روزنامه در ادامه نوشت: درصورتی‌که گزارش‌های غربی که می‌گویند چین بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی ظرف 10 سال خواهد شد و با شراکت روسیه قادر خواهد بود با ایجاد سیستم مالی جهانی، طی پنج سال به هیمنه دلار آمریکا پایان دهد، صحت داشته باشد پس این بدان معناست که ایران به خلاف همسایگان عرب خود، متحدی بسیار قدرتمند، امیدوارکننده و قابل‌اعتمادتری برای خود انتخاب کرده است.

رأی الیوم اضافه کرد: ایران با قدرتمندان دوست می‌شود؛ چراکه این کشور بلندپروازی استراتژیک و صنایع پیشرفته نظامی دارد و قدرت آن‌ها زیادتر می‌شود ولی همسایگان عرب آن به این منظور با قدرتمندان دوست می‌شوند تا آن‌ها را به دنباله‌روهایی ضعیف و خوار تبدیل کنند و میلیاردها دلار را بابت این سرسپردگی هزینه می‌کنند، به همین دلیل است که ایران توسعه می‌یابد و پیشرفته می‌شود درحالی‌که دیگران به توهین و فحش دادن و برتری جستن با تأسیس «ارتش‌های» سایبری به این منظور، بسنده می‌کنند.