دکتر علی‌اصغر زرگر در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با اشاره به مهم‌ترین عوامل کاهش قیمت نفت از جمله کاهش تقاضا در شرایط شیوع بیماری کرونا و همچنین جنگ تولید میان عربستان و روسیه و تنش‌ها با آمریکا، خاطرنشان کرد: واقعیت‌ها نشان‌دهنده این امر است که وضعیت اقتصاد جهان دستکم در ماه‌های آینده وضعیت مطلوبی نخواهد بود.

سقوط قیمت نفت عامل کاهش درآمد و افزایش رکود

وی با بیان اینکه وضعیت نفت در شرایط فعلی معلول مسائل دیگر است و نمی‌توان تبعات آن را جدای از تبعات رکود موجود در دنیا بررسی کرد، گفت: به دلیل رکودی که در صنایع ازجمله صنایع خودروسازی، حمل‌ونقل و صنایع هوایی در بسیاری از کشورها رخ داده، میزان تقاضا برای نفت کاهش یافته است.

زرگر افزود: درعین‌حال سقوط قیمت نفت عامل کاهش درآمد کشورهای دارای نفت و افزایش رکود اقتصاد خواهد بود که این تهدیدی برای بسیاری از کشورهای وابسته به نفت است. در این شرایط حتی آمریکایی‌ها هم در پی این نیستند که نفت ارزان‌قیمت را بخرند و ذخیره کنند چون نمی‌دانند در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد.

این تحلیلگر اقتصاد سیاسی با اشاره به تنش‌های ایجاد شده در اوپک و به توافق نرسیدن اعضای آن در رابطه با میزان تولید نفت، افزود: اگر به‌طورکلی رکودی جهانی رخ دهد، هیچ کشوری نمی‌تواند از تبعات آن در امان بماند و خود را منتفع بداند. البته اگر کشوری بتواند مسئله کرونا را زودتر مهار و از آسیب‌ها جلوگیری کند، به‌طور نسبی برتری خواهد داشت، چرا که به‌هرحال اگر کشوری نتواند با بازارهای بین‌المللی در تبادل قرار بگیرد، چندان نفعی برایش ندارد.

زرگر با اشاره به برخی تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌ها در خصوص آینده وضعیت اقتصاد جهان با توجه به افت قیمت نفت و رکود موجود در اقتصاد گفت: چندین اتفاق ممکن است برای کل کشورها بیفتد. به‌هرحال صنایع مختلف برای یکی دو ماه دست‌کم تعطیل بوده و این باعث می‌شود تولیدات ناخالص کشورها برای دو ماه افت شدید داشته باشد. خیلی از کشورها فهمیدند که جهانی‌شدن و وابستگی شدید به کشورهای دیگر آن‌ها را آسیب‌پذیر می‌کند و این احتمال وجود دارد که بسیاری از کشورها سعی کنند این آسیب‌پذیری را به حداقل برسانند و به چرخه تولیدشان، استقلال و خودکفایی بدهند که این امر خودبه‌خود باعث تعدیل جهانی‌شدن می‌شود.

حرکت کشورها به سمت خودکفایی چرخه تولید

وی نبود انبارهای ذخیره کافی را یکی از کمبودها و مشکلات بزرگ کشورهای اروپایی در این شرایط دانست و ادامه داد: به نظر می‌رسد کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که باید چرخه تولید را به خودکفایی و ملی‌گرایی برسانند و وابستگی‌ها به کشورهای دور را کم کنند. دنیا به این سمت حرکت خواهد کرد، در همین مدت هم بسیاری از کشورها ضربه سنگینی خوردند و صنایع‌شان تعطیل شد. چون از همان ابتدا قطعات زیادی را نتوانستند از چین وارد کنند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بسیاری از صنایع کوچک که مکمل صنایع دیگر هستند نمی‌توانند زمان زیادی تاب بیاورند و از دور خارج خواهند شد، گفت: با تداوم چندماهه این شرایط، شاهد امواج بیکاری خواهیم بود. کشورها باید با تزریق پول از این گروه حمایت کنند. البته خیلی از کشورها چنین قدرتی ندارند که این میزان پول به صنایع کوچک و بدهکاران تزریق کنند. چون یکی از مسائل مهم امروز دنیا دولت‌ها و صنایع بدهکار است.

زیر سؤال رفتن برند مدیریت و کنترل بحران اروپا و آمریکا

زرگر با اشاره به برخی تحلیل‌ها مبنی بر وقوع جابجایی قدرت در دنیا تأکید کرد: در شرایط فعلی، برند مدیریت و کنترل بحران اروپا و آمریکا زیر سؤال رفته است. آمریکا نشان داد ازنظر امنیتی نمی‌تواند رهبری دنیا را داشته باشد. ازنظر مسائل اقتصادی و کنترل بیماری خودش نیازمند کمک است. وضعیت نفت هم نشان داد اقتصاد آمریکا اقتصاد بدهکار و روزمره است، اقتصادی که به خاطر جهانی‌شدن در تنگنا قرار گرفته است.

وی اضافه کرد: امروز تولید بیشتر نفت «شیل» برای آمریکا به‌هیچ‌وجه صرفه اقتصادی ندارد و حتی سرمایه‌گذاری در بخش نفت هیچ توجیهی نخواهد داشت. عربستان، روسیه و سایر تولیدکنندگان نفت و حتی تا حد کمتری ایران که صنعت نفت زیربنای اقتصادشان بوده، متأثر خواهند شد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه قسمت اعظم بودجه کشورهایی مانند عربستان و برخی دیگر از تولیدکنندگان نفت برای پیشبرد طرح‌های توسعه‌ای و برنامه‌ریزی اقتصادی‌شان مبتنی بر نفت است، یادآور شد: کل طرح‌های توسعه‌ای آن‌ها با کاهش قیمت نفت دچار تردید و شکست شده است. آن‌ها برنامه‌های برون‌مرزی هم داشتند مانند جنگ در یمن برای عربستان، طرح‌های تسلیحاتی روسیه و هزینه‌هایی که آمریکا در خاورمیانه دارد که با مشکلات عدیده‌ای روبرو خواهند شد.

عادی نشدن وضعیت اقتصادی تا چند ماه آینده

زرگر درعین‌حال گفت: شکی نیست که اگر این کشورها تصمیم بگیرند تولید نفت را به یک‌سوم کاهش دهند، باز هم خریداری ندارد. آن‌ها در کوتاه‌مدت نمی‌توانند چاره‌اندیشی کنند. به نظر می‌رسد تا اواخر سال مسیحی ممکن است تنها با افزایش اندک قیمت نفت، وضعیت به همین منوال باقی بماند؛ چراکه دستکم تا چند ماه آینده مجدداً این چرخ اقتصاد به گردش درنخواهد آمد و شاهد رکود گسترده خواهیم بود.

این کارشناس اقتصاد سیاسی با بیان اینکه اقتصاد عربستان وابستگی زیادی به نفت دارد، ادامه داد: حتی اگر فرض کنیم 12 میلیون بشکه در روز هم بفروشد سود خالصی که می‌برد را اگر 20 دلار در نظر بگیریم، مبلغ ناچیزی به نظر می‌رسد. البته این کشور ذخایر ارزی قابل‌توجهی دارد، اما تا حدود 85 درصد به نفت وابستگی دارد و هیچ تولید صنعتی جز پتروشیمی از عربستان نمی‌بینیم. سهام آرامکو که قصد فروش آن را داشتند نیز زمین خورده است. پول‌هایی که بابت تسلیحات به آمریکا بدهکار هستند و هزینه‌های خارجی که دارد و طرح‌های توسعه‌اش هزینه بالایی دارد. مگر اینکه از ذخایر خود استفاده کند تا زمانی که چرخ اقتصاد دنیا به گردش درآید.

در کوتاه‌مدت قیمت نفت را در سطح بالاتری نخواهیم دید

وی سوق یافتن سرمایه‌ها به سمت کشورهای دارای نیروی کار جوان را یکی از پیش‌بینی‌های اعلام شده برشمرد و با تأکید بر اینکه تا مدتی چرخه اقتصاد در کشورهای صنعتی آن‌طور که باید به حرکت درنخواهد آمد، افزود: در این شرایط اگر شرکت‌های بزرگ ماشین‌سازی آلمان دوباره شروع به آغاز تولید خودرو کنند مشتری چندانی نخواهند داشت؛ بنابراین در کوتاه‌مدت ما قیمت نفت را در سطح بالاتری نخواهیم دید و این رکود اقتصادی در دنیا به همین صورت افزایش خواهد یافت.

زرگر درعین‌حال گفت: ممکن است اتفاقاتی بیفتد؛ مثلاً در عربستان کودتایی صورت بگیرد و یا نیروهای آمریکایی در عراق دست به جنایاتی بزنند و خاورمیانه مغشوش شود؛ اما باید در نظر داشت، نفت تنها بستگی به خاورمیانه ندارد و در خیلی از کشورهای دیگر هم این سوخت فسیلی وجود دارد و می‌تواند حتی اگر خروجی کل نفت خاورمیانه زیر سؤال برود، نفت دنیا را تأمین کنند.

این کارشناس اقتصاد سیاسی با بیان اینکه کشورهای اروپایی مانند اسپانیا و ایتالیا و حتی یونان کشورهای بدهکاری بودند که با وضعیت فعلی در شرایط سخت تری قرار می گیرند، گفت: چرخ اقتصاد دنیا روی آمریکا، اتحادیه اروپا، چین و ژاپن بود. برخی کشورهای دیگر هم اقتصاد قدرتمندی داشتند و نقش‌هایی ایفا می‌کردند که آن‌ها هم گرفتار شده‌اند. هنوز هم ما در ابتدای راه هستیم. نمی‌دانیم این رکود و بیماری کرونا با روسیه و کشورهای آمریکای لاتین چه خواهد کرد.

وی تصریح کرد: درمجموع می‌توان گفت دنیا، دنیای جدیدی خواهد بود، دنیای بدهکاری که طول می‌کشد تا چرخ اقتصادی خود را مجدداً راه بیندازد. درباره وضعیت قیمت نفت و تولید آن باید منتظر ماند و دید که تقاضا در دنیا برای این ماده فسیلی چگونه خواهد بود. هر چند به نظر نمی‌آید که دنیا در حال حاضر خواهان نفت بیشتری باشد.