ملک شبکن معتقد است دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، دوره ریاست‌جمهوری‌اش را با منع ورود پناهندگان و مهاجران از شش کشور مسلمان و تلاش برای پیشبرد طرح‌هایی برای ساخت دیوار بین کشور متبوعش و مکزیک آغاز کرد. وعده سیاست خارجی جدید موسوم به انزواگرایی با استقبال حامیانش مواجه شد و موجب شد تا از تلاش وی برای تحقق تعهداتش ازجمله عملی‌ساختن ایده «اول آمریکا» تمجید شود.

سپس در حرکتی دیگر که به نظر می‌رسید نوعی چرخش در سیاست خارجی باشد، در اقدامی یکجانبه، دستور حمله به پایگاه هوایی دولت سوریه را صادر کرد. به دنبال آن، اظهارات تهاجمی‌اش درباره کره‌شمالی، دو اقدامی بود که بسیاری از حامیان ترامپ را ناامید کرد.

بسیاری از تحلیل‌گران از زمان به‌دست‌گیری ریاست‌جمهوری آمریکا توسط ترامپ، تلاش کرده‌اند سیاست خارجی وی را تشریح کنند: برخی از تحلیلگران اعلام کرده‌اند که سیاست خارجی وی تجدید دکترین مونرو است، درحالیکه برخی دیگر می‌گویند وی دست از دکترین مونرو کشیده و به چین اهرم جدیدی در نیمکره غربی می‌دهد. البته برخی از تحلیلگران نیز می‌گویند خیلی زود است که دکترین سیاست خارجی ترامپ را  در جهان سیال تشریح کنیم.

صادقانه بگویم دکترین ترامپ شایسته تفکر و تحلیل زیادی نیست و بسیار ساده‌تر از چیزی است که فکر می‌کنیم. ترامپ به طور مستمر به دنبال آن بوده که سیاست خارجی خودش را درباره تجارت تدوین کند، نه چیزی بیشتر و نه چیزی کمتر از آن. کشورهایی که تجارتی به وی پیشنهاد کنند، توجهش را جلب می‌کنند. فقط مسلمانان بد هستند که چیزی برای ارائه‌کردن ندارند.

ترامپ قبل از اینکه رئیس‌جمهور شود، اظهارات منفی بسیار زیادی درباره مسلمانان و خاورمیانه داشت. اظهارات منفی از بررسی بستن مساجد در آمریکا گرفته تا ادعای اینکه اگر آمریکا نفت عراق را می‌گرفت داعش ظهور نمی‌کرد. خیلی زود وعده منع ورود مسلمانان از برخی کشورها را داد و این وعده‌اش را نه تنها با یک ممنوعیت بلکه با سه ممنوعیت عملی ساخت.

آخرین برنامه از این مجموعه ممنوعیت‌ها شامل فهرستی از کشورهایی است که یا جنگ‌زده هستند یا متخاصم یا هر دو: ایران، لیبی، سوریه، یمن، سومالی و چاد. کشور اخیرالذکر (چاد) اختلاف مالیاتی با شرکت نفتی اکسون موبیل داشت، شرکتی که تیلرسون مدیرعامل آن بود. هیچ‌یک از این شش کشور در حال حاضر تجارتی برای ارائه‌کردن به ترامپ ندارند و وی می‌تواند به آسانی علیه آنها ممنوعیت وضع کند.

اظهارات منفی ترامپ علیه مسلمانان و ممنوع‌الورودکردن اتباع شش کشور مسلمان مانع از انجام تجارت وی با دیگر کشورهای مسلمان به عنوان مثال با عربستان و امارات نشده  است.

ترامپ در جریان مبارزه انتخاباتی‌اش در سال 2015 درباره تجارت با عربستان گفت: من با عربستانی‌ها به خوبی کنار می‌آیم. آنها از من آپارتمان می‌خرند. آنها 40، 50 میلیارد دلار هزینه می‌کنند. آیا قرار است از آنها متنفر باشم؟ آنها را خیلی دوست دارم. ولید بن‌طلال، مرد ثروتمند عربستانی که در حال حاضر در ریاض در بازداشت است، در دهه 1990، ترامپ را [از ورشکستگی] نجات داد. ترامپ قبل از آغاز ریاست‌جمهوری، 8 شرکت در عربستان به ثبت رساند.

از این رو، جای تعجب ندارد که ترامپ اولین سفر خارجی‌اش را به ریاض اختصاص می‌دهد. وی درباره موفقیتش در جلب رضایت عربستان جهت سرمایه‌گذاری در آمریکا و امضای قراردادهایی به ارزش 350 میلیارد دلار با افتخار صحبت می‌کند.

ضمناً روشن شد که عربستان هم به دنبال جلب‌نظر ترامپ بوده است. رایزنی‌های قبلی عربستان به طور مستقیم مزایایی برای هتل بین‌المللی ترامپ در واشنگتن داشت. گروه لابی عربستان چهار ماه در این هتل اقامت داشت و 270 هزار دلار برای اقامت و خوراک هزینه کرد. البته دولت ترامپ قول داده است کلیه مزایا و سودهای ناشی از پرداخت دولت‌های خارجی به هتل وی را به وزارت خزانه‌داری آمریکا واریز کند، اما تاکنون هیچ وجهی به این بابت به خزانه آمریکا واریز نشده است.

ترامپ همچنین در حال حاضر دو پروژه در امارات (متحد نزدیک عربستان) دارد. یک پروژه مربوط به زمین گلف با برند ترامپ است که در دبی بازگشایی شد و پروژه دیگر در دست ساخت است. ترامپ جونیور (فرزند دونالد ترامپ) در مه سال 2017، از امارات برای بحث و تبادل نظر درباره پروژه‌های تجاری بیشتر بازدید کرد.

جالب اینکه در نتیجه لابی امارات، سودان از فهرست منع ورود اتباع برخی کشورهایی مسلمان خارج شد. خارطوم تجارتی برای ارائه به ترامپ ندارد، اما سربازانش را برای جنگ در یمن و در حمایت از عربستان و امارات به یمن اعزام کرده است.

ترامپ در حمایت از سیاست‌های داخلی و خارجی عربستان که مورد حمایت امارات است توئیت کرده است. وی حتی در حمایت از تسویه داخلی توسط محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان توئیت کرده است.

این حمایت فقط دو روز قبل از توئیت دیگر وی بود که از عربستان چنین درخواست کرد: از عربستان ممنون می‌شوم چنانچه سهام اولیه شرکت آرامکو را در بازار بورس نیویورک عرضه کند. این کار برای آمریکا مهم است.

این درخواست ترامپ از عربستان به دلایلی چند عجیب بود. حداقل اینکه ترامپ دیگر بورس آمریکا (بازار بورس نزدک) را برای فهرست کردن عرضه سهام اولیه شرکت آرامکو نادیده گرفت. به علاوه، دولت آمریکا، با چنین درخواستی، مرزی بین واحدها و موسسات مالی خود قائل شد و یکی را بر دیگری ترجیح داد و این امر نقض مقررات فدرال است که مقامات رسمی کشور را از چنین رفتاری منع می‌کند.

ترامپ و خانواده‌اش منافع تجاری دیگری هم در خلیج فارس دارند. جرد کوشنر، یکی از مشاوران ارشد ترامپ و داماد وی، قبل از تشدید بحران بین چهار کشور عربی و قطر، با مقامات قطری برای کمک‌های مالی تماس برقرار کرده ‌بود.

سپس ترکیه قرار دارد. در 6 نوامبر 2017، بعد از یک ماه تعلیق فعالیت‌های مرتبط با ویزا در هر دو طرف، سفارت آمریکا در ترکیه بدون سر و صدا صدور روادید آمریکا را البته با روندی کُند از سر گرفت. با توجه به این امر، موسسه ترامپ که در حال حاضر توسط فرزندانش اداره می‌شود املاکی در ترکیه دارد و بخش‌هایی از ترکیه در پروژه‌های وی در آمریکا مشارکت دارند و ممنوعیت صدور ویزا برای اتباع ترک نمی‌توانست بدون پیامدی برای طرفین ادامه پیدا کند.

در کشور مسلمان دیگر، افغانستان، دولت ترامپ سیاست خصوصی‌سازی جنگ و به عبارتی واگذاری ماموریت نظامی آمریکا در افغانستان را به موسسات خصوصی آمریکایی در دست بررسی دارد. اریک پرنس، بنیانگذار موسسه بلک واتر که سیاست واگذاری ماموریت نظامی در افغانستان را پیگیری می‌کند، نماینده غیررسمی ترامپ در دیدار با نماینده پوتین در ژانویه 2017 بود و این امر بیانگر تضاد دیگری در منافع است.

دوستان تجاری در اسرائیل، روسیه و چین

ترامپ وعده دیوارکشی در مرز بین آمریکا و مکزیک را حداقل تا حدودی عملی کرده است. مکزیک همچنان هزینه‌های دیوارکشی را نمی‌پردازد، اما این پروژه درحال پیشرفت است. سال گذشته با اعلام پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری، سهام شرکت امنیتی ماگال[1] به عنوان یک شرکت امنیتی اسرائیلی، با احتمال برنده‌شدن مناقصه مربوط به دیوارکشی بین آمریکا و مکزیک ترقی کرد. در سال جاری، روشن شد که شرکت اسرائیلی دیگر، اِلتا نورث آمریکا[2]، پروژه‌ای را برای تولید نمونه اولیه برنده شد و برای پروژه نهایی به ارزش 25 میلیارد دلار رقابت خواهد کرد.

قبل از اینکه ترامپ وارد کاخ سفید شود، موسسه وی شریک هتل و برج مسکونی 61 طبقه در تل‌آویو بود. ارتباطات شرکت ترامپ با اسرائیل حداقل به اوایل دهه 2000 و تلاش ناکام وی در عرصه زمین و زمین گلف برمی‌گردد. یکی از ثروتمندترین خانواده‌های اسرائیلی یک سرمایه‌گذار اصلی در تجارت است که به خانواده جرد کوشنر تعلق دارد.

قبل از اینکه ترامپ انتخاب شود، وی مشتاقانه از تلاش آمریکا برای انتقال سفارت خود به قدس حمایت می‌کرد، حرکتی که مسیر را برای ادعای اسرائیل بر قدس به عنوان پایتخت خود هموار خواهد ساخت. در سال گذشته، ترامپ تحت فشار وزارت امور خارجه آمریکا مجبور شد اشتیاق خود را کم کند. دولت ترامپ بیش از هر چیز به تقاضاهای اسرائیل متعهد بوده است و توجه زیادی به اسرائیل کرده است که خروج آمریکا از یونسکو به دلیل ضدیت یونسکو[3] با اسرائیل یا بستن دفتر نمایندگی تشکیلات خودگردان فلسطین در واشنگتن به دلیل رجوع این تشکیلات به دیوان بین‌المللی کیفری برای رسیدگی به جنایات جنگی اسرائیل نمونه‌هایی از حمایت همه‌جانبه آمریکا از اسرائیل است.

درحالیکه ترامپ در سیاست خارجی‌اش درباره اسرائیل ثابت‌قدم بوده است، روسیه یک چالش جدی بوده است، به ویژه با آن‌همه تحقیقات و موشکافی‌های سیاسی در داخل آمریکا.

در طول سال گذشته، ترامپ در قضیه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، بارها و بارها ضد و نقیض عمل کرده است. آخرین جلسه وی با پوتین با این توئیت خاتمه یافت: «وقتی تمامی نفرت‌انگیزها و احمق‌ها بیرون از اینجا پی خواهند برد که داشتن مناسبات خوب، امر خوبی است، نه چیز بد». اما سوال واقعی این است: البته خوب برای چه کسی؟

در مه سال 2017، وکلای ترامپ افشا کردند که وی در دهه گذشته بیش از 100 میلیون دلار درآمد از منابع روسی داشته است. البته آنها این معاملات را استثنا برشمردند. بسیاری از علائم تجاری شرکت ترامپ در روسیه در روز انتخابات ریاست‌جمهوری تجدید شد. همه زمان که ترامپ برای انتخابات ریاست جمهوری مبارزه می‌کرد، شرکت وی به دنبال معاملات املاک و مستغلات در روسیه بود.

ترامپ به عنوان نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری، بیانیه‌ها و اظهارات ضد و نقیضی درباره چین مطرح کرد و این کشور را به دزدی از آمریکا متهم ساخت و سپس در سفر به پکن در اوایل نوامبر 2017، معاملات تجاری با چین را ستود. ترامپ چین را با تعدادی از معاملات بزرگ تجاری ترک کرد، اما پیشرفت اندکی در زمینه کسری تجاری ایجاد شد که وی در دوران مبارزه انتخاباتی به آن حمله کرد.

منافع تجاری شخصی ترامپ در چین مانع از آن می‌‌شود که وی آنچه را در دوران مبارزه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا موعظه می‌کرد، عملی سازد. ترامپ در سال 2016 گزارش داد که حداقل 9 کسب و کار در چین ثبت کرده است. وی همچنین 100 علامت تجاری در چین دارد و این به شرکت وی فرصت می‌دهد تا تولیدات دارای برند ترامپ را در چین به فروش برساند. برخی از کالاهای دارای برند ترامپ که در آمریکا فروخته می‌شود، در چین نیز به فروش می‌رسد.

تعارض منافع باعث شد او به فیلیپین کشیده شود و از این کشور بازدید کند. حداقل 10 هزار فیلیپینی ممکن است در آمریکا در صورت اجرای یکی از سیاست‌های ضدمهاجرتی دولت ترامپ، با اخراج از این کشور مواجه شوند، اما این امر مانع از آن نشد که رودریگو دوترته، رئیس‌جمهوری فیلیپین و ترامپ از دیدار با یکدیگر محروم شوند. البته علیرغم عملکرد حقوق بشری شرم‌آور دوترته، ترامپ لازم دانست بگوید که دو کشور مناسبات خوبی دارند. جالب اینکه شریک تجاری ترامپ در فیلیپین، خوزه آنتونیو، به عنوان نماینده ویژه فیلیپین برای تجارت با آمریکا تعیین شده است. آنتونیو برجی با نشان ترامپ در مانیل ساخته است.

اگرچه ترامپ به دنبال جلب رضایت مردان قدرتمند در سراسر جهان است، به نظر می‌رسد یک قاره را فراموش کرده است. ناظران ماه‌ها منتظر بودند تا دولت ترامپ چیزی منتشر سازد که اشاره‌ای به سیاست‌هایش در قبال آفریقا باشد، اما هیچ اثری از چنین بیانیه‌ای مشاهده نشده است. در اکتبر 2017، نیکی هیلی سفر کوتاهی به اتیوپی، جمهوری دمکراتیک کنگو و سودان جنوبی انجام داد، اما سیاست‌های آمریکا در قبال آفریقا همچنان تیره و تار است. شاید این امر ناشی از آن است که ترامپ به جز دو شرکت در آفریقای جنوبی، منافع تجاری در قاره آفریقا ندارد.

رئیس‌جمهوری آمریکا حتی دوران یک سال از ریاست خود را سپری نکرده است. با این‌حال می‌توان گفت معمولاً میراثی که بار مثبتی داشته باشد، ویژگی تعیین‌کننده سیاست خارجی وی نیست. همچنین مهم است به خاطر داشته باشیم که این امر جدیدی نیست. بلکه برعکس، ادامه یک الگو است: اگر به زبانی لین بگوییم، سیاست خارجی آمریکا تحت مدیریت همه رؤسای جمهوری قبلی (باراک اوباما و جورج بوش) هم در بسیاری از جبهه‌ها فاجعه بوده است. تفاوت با ترامپ در ارتباط با اصل اساسی است: دیگر موضوع فقط جنگ علیه ترور نیست، اینک موضوع اصلی، پیشنهادهای شخصی ترامپ جنگی بی‌پایان است.

[1] – شرکت سیستم‌های امنیتی ماگال MAGAL SECURITY SYSTEMS ارائه دهنده پیشرو بین‌المللی در زمینه راه حل‌ها و محصولات امنیت سایبری و فیزیکی، ایمنی و مدیریت سایت است. تجهیزات امنیتی این شرکت در فرودگاه‌ها، مرزها، تاسیسات هسته‌ای، پایگاه‌های نظامی، مراکز ارتباطاتی، زندان‌ها، تاسیسات دولتی و دیگر تاسیسات حساس در بیش از 75 کشور نصب شده‌است. این شرکت شعباتی در کشورهای آمریکا، کانادا، رومانی، مکزیک، انگلیس و آلمان و نیز دفتری در چین دارد. این شرکت در سال 1969 به عنوان بخشی از صنایع هوا و فضای اسرائیل تاسیس شد و در سال 1984 به بخش خصوصی واگذار شد. البته همچنان 26 درصد از سهام این شرکت در اختیار صنایع هوا و فضای اسرائیل قرار دارد. سهام این شرکت در بازار بورس نزدک و تل‌آویو عرضه می‌شود.

[2] – اِلتا نورث آمریکا در صنایع دفاعی فعال است

[3] – کمیته میراث جهانی یونسکو چندی پیش نام شهر باستانی الخلیل را دارای ارزش جهانی فوق‌العاده خواند و آن را در فهرست میراث جهانی گنجاند. این کمیته ضمنا این شهر را که در سرزمین‌های اشغالی فلسطین قرار دارد در فهرست میراث باستانی در معرض خطر هم قرار داد. به گزارش خبرگزاری فرانسه، الخلیل که یهودیان به نام حبرون می شناسند شهری است پرتنش که 200 هزار فلسطینی و صدها شهرک‌نشین یهودی را در خود جای داده است. مسیحیان این منطقه را آرامگاه حواریون و مسلمانان آن را آرامگاه حضرت ابراهیم (ع) می‌شناسند و از این جهت این منطقه را مقدس می‌دانند.