کارولین مونتاگو در پژوهشی که اندیشکده چتم هاوس به چاپ رساند، نوشت: مردم عربستان کماکان بدون اجازه دولت نمی توانند در کنفرانس‌های بین المللی شرکت کنند. دو نسل حکام و جوانان جدا از هم هستند. پیشرفت فضای مجازی، سریع، اما توسعه و تغییرات فیزیکی و غیرمجازی، کند است. اگر قوانین و مقررات سختگیرانه نباشد، سازمان های مردم نهاد گسترش خواهد یافت.

اگرچه فعالیت احزاب سیاسی قانونی نیست، ولی نوعی از هماهنگی سیاسی مشاهده می شود. در دهه های 80 و 90 اصلاح طلبان نهضت صحوه[1] شکلی از هماهنگی سیاسی را به وجود آوردند. در پی مطالبه این نهضت برای ایجاد پادشاهی مشروطه در دهه 2000، آل سعود ضربه سنگینی به این نهضت وارد کرد. با وجود فشارها بر اصلاح طلبان و دستگیری برخی از این افراد، اولین سازمان مردم نهاد حقوق بشری در عربستان در سال های اخیر به نام انجمن حقوق سیاسی و مدنی عربستان (ACPRA) تاسیس شد. استفاده رو به رشد از رسانه های اجتماعی به انتشار آراء و نظرات این قبیل انجمن ها کمک شایانی کرده است. اعطای بورسیه تحصیلی به جوانان سعودی جهت تحصیل در خارج از کشور نیز موجب شده تا نسل جدیدی از فعالان سیاسی و مدنی که دهه 20 و 30 عمر خود را می گذرانند، افزایش یابد.

طی یک دوره طولانی، طومارنویسی و ارائه درخواست های غیررسمی از سوی مردم یکی از شیوه های موثر برای طرح مطالبات مردمی جهت تغییر و اصلاح دولت در عربستان بوده است. از سال 2011 تاکنون درخواست‌های غیررسمی زیادی برای انجام اصلاحات سیاسی از سوی مردم، گروه ها و جوانان ارائه شده است.

مطالبات اصلی همه طومارهای مردمی عبارتند از: احترام به حقوق بشر، آزادی بیان، پادشاهی مشروطه، عدالت اجتماعی، پایان بخشیدن به تبعیض، پایان بخشیدن به فساد و حقوق کامل شهروندی برای زنان.

به علاوه، گروه‌های مردمی همچون نهضت صحوه اسلامی و اخوان‌المسلمین وجود دارد که حکومت آنها را در فهرست گروه های تروریستی قرار داده است. البته گروه های سنی و شیعه و دستجات غیراسلامی نیز وجود دارند. اگرچه این گروه‌ها عموما مجازی یا حضوری هستند، اما جلسات حضوری سالانه دارند.

گفت‌وگوی ملی در سال 2003 به عنوان مجمعی برای گفتمان بین سعودی‌ها با سابقه قبیله‌ای متفاوتی تاسیس شد. این مجمع چارچوب خوبی برای تبادل نظر با سایر افراد و شبکه سازی در سراسر عربستان به شمار می‌رود. مجمع دیالوگ ملی اگرچه عملکرد ضعیفی از خود بجا گذاشته، لکن در گردهم آوردن افراد، طرح مسائل و دغدغه های مشترک و گسترش فرهنگ بحث و تبادل نظر موثر بوده است.

ناگفته نماند گردهمایی افراد در شبکه های اجتماعی و مجمع های فرهنگی که در منازل برگزار می شود، حائز اهمیت و بدیلی برای احزاب سیاسی است.

گسترش مخالفت های مدنی باعث شد تا دولت فشار بر فعالان سیاسی و اصلاح طلبان را بیشتر کند. تعدادی از هماهنگ کنندگان طومارهای مردمی و برخی اعضای انجمن حقوق سیاسی و مدنی عربستان (ACPRA) دستگیر شده اند. با تصویب قانون مبارزه با تروریسم در اوایل سال 2014 که در صورت اجرای کامل، جلوی بسیاری از گردهمایی‌های افراد و گروه ها، نشست ها و نشست گروه‌ها با خارجی‌ها گرفته خواهد شد. این قانون نهضت صحوه اسلامی، سلفی ها و دیگر گروه‌های اسلام‌گرا (اخوان المسلمین) را هدف قرار داده است.

قانون مبارزه با تروریسم قدرت زیادی به وزارت کشور داده و این وزارتخانه مجاز شده افراد را بدون حکم دادگاه دستگیر و بازداشت کند.

 مجلس شورا

مجلس شورا مهم، اما فاقد قدرت اجرایی است. زنان عضو مجلس شورا در زمینه حقوق بشر، جامعه مدنی، حقوق زنان و رانندگی زنان فعال ظاهر شده اند. اعضای مجلس شورا می توانند لایحه پیشنهادی و یا اصلاح یک ماده قانون را به رئیس شورا ارائه دهند و وی این پیشنهاد را به شاه ارائه کند.  زنان در مجلس شورا براین نظرند که هرگونه تغییر باید از درون سیستم و تدریجی باشد.

 مطالبات برای اصلاحات قانون اساسی

مطالبات برای وضع قانون اساسی به عنوان یک ضرورت بارها ابراز شده است. افراد و گروه ها خواهان یک پادشاهی مشروطه هستند و قبول دارند که اصلاحات باید تدریجی باشد تا از این طریق اجماع اجتماعی حاصل و مانع از بی ثباتی شد. بسیاری از افراد بر این نظرند که در گام اول 70 درصد مجلس شورا از طریق انتخابات تعیین شوند و این شورا باید قدرت قانونگذاری داشته باشد. بعد از چند سال تمامی اعضای این شورا از طریق انتخابات تعیین شوند و سپس اقدام به نوشتن قانون اساسی نموده و آن را به همه پرسی بگذارند. چنانچه این روند طی شود ملت سازی در عربستان صورت خواهد گرفت. بسیاری از افراد براین نظرند که در قانون اساسی باید حقوق اقلیت ها و زنان لحاظ شود. در چنین شرایطی همه مردم احساس خواهند کرد که بخشی از ملت سعودی هستند. در حال حاضر بسیاری از مردم دلبستگی قبیله ای دارند و نه وفاداری به خاندان سعود. مردم عربستان سهمی از ثروت نفتی نداشته و حق اظهارنظر در خصوص تصمیمات سیاست خارجی ندارند.

 نارضایتی های اقتصادی

با وجود سرمایه گذاری های کلان در آموزش، مشکل بیکاری در عربستان جدی است و یکی از دغدغه های جدی مردم عربستان به شمار می رود. بخش خصوصی به خوبی توسعه نیافته است و فقط 20درصد از مردم این کشور در بخش خصوصی شاغل هستند، در حالیکه هدف دولت در این خصوص 30تا40 درصد است.

هزینه زندگی و مسکن دو نارضایتی اصلی در میان مردم عربستان است.  طی سال های 2014-2012 هزینه زندگی 30درصد افزایش داشته است. برای کاهش بیکاری، دولت در 10تا15 سال گذشته بسیاری از کارگران خارجی را اخراج کرده که البته این طرح خیلی موثر نبوده است، چراکه کارگران خارجی مایلند با دستمزد کمتر نسبت به کارگر سعودی کار کنند.

بعلاوه، به واسطه فضای تجاری مناسب در برخی کشورهای عربی خلیج فارس بویژه دبی، جوانان سعودی ترجیح می دهند در این کشورها فعالیت کنند.

 هویت و جامعه سیاسی

حس عمومی در عربستان این است که هویت ملی شکل نگرفته یا وجود ندارد و این یک موضوع همه گیر در سراسر عربستان است.

هویت محلی، منطقه ای و طایفه ای به شکل روزافزونی برجسته می شود. اگرچه دولت از روایت وحدت ملی بهره می گیرد، اما تنوع منطقه ای و محلی را پذیرفته است. پادشاهی سعودی از مناطق بسیار ناهمگن تشکیل شده است. تفاوت های زیادی بین الجوف در شمال و جازان در جنوب وجود دارد و برای سعودی ها بسیار دشوار است که بدانند به چه کسی وفادار باشند. براساس بررسی های به عمل آمده، با وجود تلاش های آل سعود، وفاداری طایفه ای رو به افزایش است. این موضوع دلایل بسیاری دارد و جوانان که 60 درصد از جمعیت 20میلیونی (منهای مهاجران) را تشکیل می دهند، بر این نظرند که تفاوت‌ها و تبعیض‌ها در ثروت و فرصت‌ها علت افزایش وفاداری مردم به قبایل است. بسیاری از جوانان تحصیل کرده، اما فاقد شغل مناسب هستند. عربستان کشور ثروتمندی است، لکن مشکل کمبود مسکن جدی است. همه تصمیمات توسط آل سعود اتخاذ می شود و مردم هیچ جایگاهی در تصمیم‌گیری ندارند. از دید این مردم، طایفه و قبیله در دسترس‌ترین واحد سیاسی و اجتماعی پاسخگو است که از آنها حمایت مالی و اجتماعی می کند.

به موازات علاقه و دلبستگی افراد به طوایف خود، حس و هویت منطقه‌ای (محلی) نیز رو به گسترش است. به عنوان مثال مردم منطقه الجوف در شمال، مثل مردم منطقه نجد نیستند. به هرحال این عدم وفاداری ملی ناشی از تبعیض های اقتصادی، نبود فرصت های برابر و بهره مندی عده ای خاص از ثروت نفتی است. مردم بدنبال شجره خانوادگی و منطقه ای هستند. مشخصا اینکه مناطق مختلف وفاداری و دلبستگی به منطقه نجد به عنوان منطقه و خاستگاه آل سعود ندارند. هر یک از مناطق دارای رسوم، سنن، تاریخ و سابقه فرهنگی متفاوت هستند. حس و هویت منطقه ای چنان قوی است که این امر در استخدام نیرو در شرکت نفتی آرامکو که به استخدام شایسته ترین ها شهرت دارد نیز سرایت کرده است.

[1]-نهضت صحوه اسلامی به عنوان یک جنبش بیداری اسلامی است که فعالیت های سیاسی و مذهبی را توامان پی می گیرد. به عبارت دیگر یک نهضت اسلامی آرام به شمار می رود. لازم بذکر است این نهضت مخالف حضور نظامی آمریکا در شبه جزیره عربستان می باشد.