علی‌رغم همه کوشش‌هایی که برای به تعویق انداختن انتخابات پارلمانی در عراق صورت گرفت، این انتخابات در روز 20 آوریل 2018 (25 اردیبهشت 1397) و بدون تأخیر برگزار خواهد شد. با توجه به حوادث گوناگونی مانند شکست داعش در این کشور و اعلام استقلال ناکام در کردستان عراق در سال گذشته، این انتخابات از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در این گزارش سعی خواهیم نمود که به دلایل اهمیت این انتخابات و بررسی جریانات انتخاباتی در این کشور بپردازیم.

انتخابات آتی عراق چهارمین انتخابات مجلس این کشور پس از تدوین قانون اساسی در 2005 هست و پیش‌ازاین سه انتخابات در سال‌های 2006، 2010 و 2014 بر گزار شده است. از آخرین انتخابات مجلس عراق در 30 آوریل سال 2014 میلادی (10 اردیبهشت 1393) تاکنون اتفاقات بسیار مهم و تحولات گسترده‌ای در این کشور رقم خورده است که به همین دلیل، انتخابات آتی این کشور از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است. در انتخابات این کشور سه طیف شیعه، سنی و کردها با ائتلاف‌های گوناگون به رقابت با یکدیگر می‌پردازند. با توجه به پیچیدگی‌های مذهبی، قومی و عشیره‌ای در عراق، انتخابات این کشور نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد که به عنوان مثال ترکیب پارلمان عراق در سال 2010 سبب بروز اختلاف میان گروه‌های عراقی در انتخاب نخست‌وزیر شده بود؛ زیرا ائتلاف العراقیه صاحب بیشترین کرسی حزبی و ائتلافی در انتخابات شده بود، اما اکثریت پارلمان را نمایندگان گروه‌های شیعی تشکیل داده که مطابق «عرف مقبول» خواستار انتخاب نخست‌وزیر از میان شیعیان بودند.

مطابق عرف یا توافق نانوشته گروه‌های عراقی، رئیس‌جمهوری از میان کردها، نخست‌وزیر از میان شیعیان و رئیس مجلس از میان اهل سنت عراق انتخاب می شود.

در انتخابات پیش رو در مجموع 143 حزب در قالب 27 ائتلاف با هم رقابت دارند و همچنین 24 میلیون نفر از مجموع بیش از 37 میلیون جمعیت عراق واجد شرایط شرکت در چهارمین دوره انتخابات پارلمانی عراق هستند که از این میان بر اساس آمار وزارت برنامه‌ریزی عراق، دست‌کم 3 میلیون رأی اولی می‌توانند در چهارمین دوره انتخابات پارلمانی این کشور شرکت کنند.

بررسی اهمیت و ویژگی‌های انتخابات پارلمانی در عراق:

با توجه به اینکه سیستم حکومتی در عراق پارلمانی هست، رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و رئیس مجلس همگی توسط نمایندگان انتخاب می‌شوند که همین امر نشان دهنده اهمیت بالای انتخابات پارلمانی در این کشور هست. از طرف دیگر با توجه به اختلافات عمیق سیاسی میان طیف‌ها و گروه‌های مختلف این کشور و همچنین بحران‌های امنیتی ناشی از وجود بقایای عناصر تکفیری و تروریستی، اهمیت انتخابات آتی دوچندان گشته است.

با توجه به قوانین انتخاباتی در این کشور، شرکت نامزدها در انتخابات پارلمانی بر اساس فهرست‌های انتخاباتی و شرکت انفرادی است که با توجه به این نکته هر حزب می‌تواند حتی یک فرد را به عنوان کاندیدای خود معرفی کند و افراد مستقل نیز می‌توانند در انتخابات شرکت کنند. شرکت به شیوه فهرست یا ائتلاف‌ها، مبتنی بر اصل «القائمه المفتوحه» یا همان «فهرست باز» است. فهرست باز شامل اسامی نامزدهای معرفی شده از سوی یک حزب و ائتلاف سیاسی در فهرستی واحد هست. همچنین با توجه به قانون انتخاباتی عراق، 25 درصد پارلمان این کشور به زنان عراقی اختصاص می‌یابد و همچنین 5 کرسی برای اقلیت دینی مسیحیان، یک کرسی برای پیروان اقلیت دینی مندایی یا صابئین (با جمعیت 7 هزارنفری)، یک کرسی برای اقلیت مذهبی ایزدی‌ها (با جمعیت 650 هزار نفر) و یک کرسی برای اقلیت مذهبی شبک ها (با جمعیت 100 هزارنفری) اختصاص می‌یابد.

رأی‌دهندگان در عراق بیشتر بر مبنای مطالبات قومی و قبیله‌ای رأی می‌دهند و اهداف و مطالبات ملی در نظر آنان، چندان اهمیتی ندارد.

طیف‌ها، احزاب و ائتلاف‌های مختلف:

انتخابات عراق به‌طورکلی شاهد حضور سه طیف شیعه، سنی و کرد هست که هرکدام از این طیف‌ها نیز در درون خود اختلافات فراوانی دارند.

1- طیف شیعی: با توجه به اینکه اکثریت عراق متشکل از مسلمانان شیعه‌مذهب هست، یکی از قدرتمندترین طیف‌های انتخاباتی در این کشور را احزاب و ائتلاف‌های شیعی تشکیل می‌دهند. در انتخابات گذشته به‌طورکلی سه طیف طرفداران نوری مالکی (حزب الدعوه) با عنوان ائتلاف دولت قانون، طرفداران سید عمار حکیم و مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق با عنوان ائتلاف شهروند و ائتلاف طرفداران سید مقتدی صدر با عنوان ائتلاف آزادگان در انتخابات مجلس عراق شرکت نمودند. در انتخابات آتی نیز ائتلاف نصر و اصلاح به رهبری حیدرالعبادی، ائتلاف فتح با محوریت ابو‌حسن عامری و حمایت حشدالشعبی، سپاه بدر و حزب‌الله عراق، ائتلاف دولت قانون با محوریت نوری المالکی، ائتلاف حکمت ملی با محوریت سیدعمار حکیم و ائتلاف اصلاح طلبان با محوریت سید مقتدی صدر از طیف شیعی برای کسب کرسی‌های پارلمانی در انتخابات عراق رقابت می‌کنند. خبرهایی نیز حکایت از ائتلاف بزرگ جریان حکیم، صدر و عبادی برای این انتخابات وجود دارد که در این صورت ائتلاف مالکی و فتح نیز به یکدیگر نزدیک‌تر خواهند شد. باید توجه داشت که هرکدام از این ائتلاف‌ها به صورت سنتی پایگاه اجتماعی خاص خود را نزد شیعیان عراقی دارند.

2- طیف اهل سنت: در میان طیف‌های اهل سنت، قدرتمندترین ائتلاف با نام الوطنیه مربوط به آقای ایاد علاوی، نخست‌وزیر پیشین عراق هست که این ائتلاف در انتخابات گذشته توانست بیشترین کرسی را در میان ائتلاف‌های موجود کسب نماید و در این انتخابات نیز می‌توان این ائتلاف را قدرتمندترین ائتلاف از طیف اهل سنت دانست. همچنین ائتلاف القرار العراقی با محوریت اسامه النجیفی و ائتلاف پیمان بغداد به رهبری محمود المشهدانی دیگر ائتلاف های طیف اهل سنت در انتخابات عراق می‌باشند.

3- طیف کردها: پس از تلاش ناکام بارزانی و طرفدارانش برای استقلال کردستان در سال اخیر و فقدان جلال طالبانی به عنوان یکی از اثرگذارترین شخصیت‌های سیاسی کرد، طیف کردهای عراق در این انتخابات ضعیف‌تر از انتخابات پیشین است. در انتخابات پارلمانی دور قبل، کردها با پنج ائتلاف نسبتاً قوی به میدان آمده بودند و حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی، ائتلاف ملی کردستان به رهبری محمد حاج محمود، جماعت اسلامی کردستان عراق به ریاست علی باپیر، اتحاد اسلامی به ریاست محمد فرج و جنبش تغییر (گوران) به رهبری ملا مصطفی، اصلی‌ترین جریانات سیاسی کردستان در انتخابات سال 2014 بودند؛ اما انتخابات آتی توسط حزب بارزانی تحریم شده است و این حزب از طرفداران خود خواسته است در انتخابات پارلمانی عراق شرکت نکنند. اما گروه‌های دیگری هستند که به صورت جدی و جداگانه وارد عرصه انتخاباتی شده‌اند و در حال حاضر ما شاهد فعالیت گروه‌هایی چون حزب گوران و یا حزب برهم احمد صالح در این عرصه هستیم. در مناطقی مانند کرکوک و همچنین دیگر مناطقی که بین دولت اقلیم و دولت بغداد در مورد آن‌ها اختلاف وجود دارد احزاب کرد در قالب دو فهرست با نام‌های فهرست سلام (صلح) و وطن با یکدیگر متحد شده‌اند تا از ریزش آرا جلوگیری کنند که فهرست نخست متعلق به حزب پارتی، اتحادیه و حزب کمونیست و دومی متعلق به برهم صالح، گوران و جماعت اسلامی است ولی همان‌گونه که گفته شد در منطقه اقلیم کردستان از جمله اربیل، سلیمانیه و دهوک احزاب کرد به صورت جداگانه وارد عرصه انتخابات شده‌اند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری:

در مجموع می‌توان پیش‌بینی نمود که هرچند اکثریت پارلمان عراق را جریانات متعلق به طیف شیعیان تشکیل خواهند داد اما به دلیل وجود اختلافات فراوان میان جریانات این طیف، عراق شاهد روزهای سختی تا انتخاب نخست‌وزیر برآمده از مجلس آینده خواهد بود. حساسیت انتخاباتی پارلمان عراق تنها در داخل این کشور حس نمی‌شود بلکه کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه ای از جمله جمهوری اسلامی ایران، ترکیه، آمریکا و عربستان به صورت جدی در حال رصد تحرکات انتخاباتی در این کشور هستند چراکه عراق اکنون به صحنه رقابت منطقه‌ای و بین‌المللی بین قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است و هر کدام از آن‌ها تمایل دارند نخست‌وزیری بر سرکار آید که منافع این کشورها در عراق به خطر نیفتد.

منبع: شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی