جدیدترین مطالب
أحدث المقالات
ديپلمات بازنشسته آمريکايي بررسي کرد
برجام، گشایشی برای دیپلماسی؟
آویس بوهلن، دیپلمات بازنشسته آمریکایی در مقاله ای که در شماره اکتبر – نوامبر مجله بقا (Survival) چاپ اندیشکده مطالعات استراتژیک بین الملل (IISS) منتشر میشود، نوشت: اولا و مهمتر از همه توافق ایران به این خاطر اهمیت دارد که محدودیت سختی بر برنامه اتمی ایران اعمال می کند که هدف اصلی غرب در این مذاکرات بود.
اوباما، رئیس جمهور آمریکا و جان کری، وزیر امور خارجه احتمال زدودن خصومت ها بین طرفین را رد کرده و آن را به عنوان اصلی در این مذاکرات تکذیب میکنند، اما در حقیقت، این توافق، پتانسیل بالایی دارد و راه را برای مباحث فراگیر درباره مسائل عاجل منطقه ای باز می کند. این پتانسیل، میتواند یکی از پاداش های مهم این توافق باشد.
ویژگی های اصلی توافق اتمی ایران یا برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به وفور مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. ایران در حالی به مذاکرات می رفت که مقدار قابل توجهی اورانیوم غنی شده و حدود 20 هزار سانتریفیوژ داشت. قبل از توافق موقت نوامبر 2013، ایران به سرعت ظرفیت سانتریفیوژ خود را افزایش داد و برای راه اندازی سانتریفیوژهای بیشتر هم آمادگی داشت. این کشور تاسیسات زیرزمینی غنیسازی اورانیوم در فردو دارد که حملات هوایی نمیتواند به آن آسیب برساند.
برجام به طور موثر جلوی انحراف هسته ای را در ایران در 15 سال آینده بسته است. تهران موافقت کرده که 98% اورانیوم غنی شده خود را تحویل دهد و ذخایر باقی مانده را در سطح 300 کیلوگرم نگه دارد و تعداد سانتریفیوژهایش را به یک سوم کاهش دهد.
همچنین، در بازه زمانی توافق شده، غنی سازی در فردو انجام نخواهد شد و ماهیت راکتور آبسنگین اراک نییز تغییر خواهد کرد. علاوه بر این، ایران با بازدیدهای سرزده ورای پیمان منع گسترش سلاح هسته ای و پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی موافقت کرده است. به طور خلاصه، ضوابط این توافق، جامع و قابل تصدیق و تایید هستند.
البته برخی در ایالات متحده به طور جنجالی از این توافق انتقاد می کنند. جالب است که این منتقدان اغلب معتقدند که محدودیت های اعمال شده بر برنامه اتمی ایران و نظارت شدید بر آن تاثیری نخواهد داشت و ایران بعد از این دوره 15 ساله برای ازسرگیری تولید سانتریفیوژ خود آزاد خواهد بود. بسیاری انتقاد می کنند که این توافق ممنوعیت کامل بر فعالیت غنی سازی ایران اعمال نمی کند. و بالاخره اینکه، آنها معتقدند که برجام نتوانسته است به سایر مسائل ایران از جمله حقوق بشر بپردازد.
بدون شک برجام کامل و بی نقص نیست. اما هر دو طرف مشتاق رسیدن به توافق بودند و هر دو از موضع اولیه خود دست کشیده و به سمت توافق حرکت کردند. مسائل امنیتی جزو خطوط قرمز و حساس هر دو طرف در مذاکره بود. دغدغه تهران محدودیت بر برنامه هسته ای خود و رفع تحریم طاقتفرسا بود و طرف مقابل نگران مسائل امنیتی از جمله کاهش تنش در خاورمیانه و خطر گسترش سلاح هسته ای در این منطقه پرآشوب بود.
روشن است که در نظر غربیها محدودیت دوره مورد توافق در برجام از نقایص این معامله است، هرچند که بسیاری از ادعاها در زمینه سرعت دستیابی ایران به سلاح هسته ای پس از اتمام این 15 سال، غلو کرده اند. مطابق برجام، ایران به بازرسی بین المللی دائمی تحت ضوابط پروتکل الحاقی متعهد خواهد بود.
با نگاهی به تاریخچه این توافق ها، به طرق بسیاری می توان این معامله را به شکست کشانید. مثلا در اجرای تعهدات طرفین در لغو تحریم های مربوطه تعلل کرد. توافق هایی که درگیر مسائل اتمی هستند دارای پتانسیل آسیب پذیری در برابر بادهای سیاسی از جبهه خودی هستند.
فرصت ها و مخاطره ها
با این وجود، برداشت های دیگری از برجام هم وجود دارد. اگر توافقی با مخاطره همراه باشد، موجد فرصت نیز خواهد بود. در این مدت 15 ساله باید در پی گشایش در روابط و فرصت ها باشیم. از دیدگاه آمریکا، موانع بزرگی در مسیر بهبود روابط با ایران موجود است. با این حال در این 15 سال چیزهای زیادی ممکن است اتفاق بیفتد.
یافتن زمینه های مشترک
هرچند جنگ سرد دوره ای متفاوت بود، اما شباهت هایی هم با این دوره دارد. مذاکرات کنترل تسلیحات بین آمریکا- شوروی نتایج روشنی نداشت و تا دوره ریگان- گورباچف، در کنترل مسابقه تسلیحاتی و تحدید بودجه سلاحهای اتمی، کاری از پیش نبرد. اما این مذاکرات اهمیت داشت چرا که موجب آغاز گفتگو بین دو ابرقدرت شد. با این حال، تفاوت اینجاست که در آن زمان آمریکا در مسکو سفارت و افراد کارکشته برای مذاکره داشت؛ اما اکنون فاقد سفارت در ایران است و شکی نیست که فقدان نمایندگی دیپلماتیک آمریکا را از ابزار دیپلماسی ارزشمندی محروم کرده است.
سفارتها تضمینکننده روابط حسنه نیستند، ولی جایگزینی برای آن در مسیر گوش دادن و مشاهده کردن در محل وجود ندارد. بسیاری از منتقدان، مخالف توافق با ایران نیستند، بلکه معتقدند که باید دوباره سر میز مذاکره رفت و معامله بهتری انجام داد. اما بعضی دیگر معتقدند که رسیدن به توافقی بهتر از این توهمی بیش نیست. توافق هسته ای با ایران پیروزی دیپلماسی بود که بر این دیدگاه صحه گذاشت که مسائل پیچیده را باید تا جای ممکن از طریق بحث و گفتگو حل و فصل کرد و نه از طریق رویارویی و تقابل.
0 Comments