با این حال، مخالفت جمهوری خواهان با توافق هسته‌ای را نباید صرفا به موارد مشخصی که آنان به زعم خود نقاط ضعف برجام و امتیاز به ایران می‌دانند محدود کرد، بلکه این مخالفت داری مبانی مشخص و نسبتا ثابتی است که می‌توان آن را به بسیاری از موضوعات دیگر در سیاست خارجی آمریکا تسری داد. در ادامه ضمن اشاره به این موارد کلی به بررسی مهم‌ترین سوالات و ابهامات مطرح شده از سوی جمهوری خواهان درباره توافق خواهیم پرداخت.

سنت بدبینی به دیپلماسی

جمهوریخواهان آمریکا میانه خوبی با دیپلماسی، مذاکره و گفتگو نداشته‌اند. از همان روزهای پایانی جنگ جهانی دوم که دولت آمریکا در کنفرانس‌های مختلف بین‌المللی برای تقسیم جهان بعد از جنگ با شوروی مذاکره می‌کرد، آنها همواره مخالف این روند بوده و آن را امتیازدهی به دشمن تلقی کرده‌اند. از دید آنها، گفتگو و مذاکره با دشمنان به جای گسترش امنیت و صلح در سطح جهان موقعیت جهانی آمریکا را تضعیف می‌کند.

آنها با اشاره به کنفرانس یالتا که از دید جمهوریخواهان به مثابه رها کردن اروپای شرقی در چنگ شوروی بود، معتقدند دیپلماسی نشانه ضعف و اعتماد به دشمنان غیرقابل اعتماد است. این رویکرد ایدئولوژیک به سیاست خارجی تبدیل به عنصری محوری در دیدگاه محافظه‌کاران شده است و آنها به کارگیری دیپلماسی در مورد دشمنان را مطلقا اشتباه می‌دانند. این رویکرد  که پیش از جنگ سرد تا حدودی به حاشیه رفته بود با قدرت گرفتن جورج بوش پسر و روی کار آمدن جناح موسوم به نئوکان‌ها با شدت بیشتری احیاء شد[1]. اعتقاد نداشتن جمهوری خواهان به دیپلماسی را می‌توان در این جمله دیک چنی خلاصه کرد که “ما با دشمن مذاکره نمی‌کنیم؛ ما دشمن را شکست می‌دهیم”.

از آنجایی که جمهوری اسلامی ایران در چند دهه گذشته همواره از سوی آمریکا به عنوان یک “دشمن” تلقی شده، بدیهی است که جمهوریخواهان با هرگونه گفتگو و مذاکره‌ای با این کشور مخالف باشند. در واقع، بخشی از مخالفت ها با رویکرد دیپلماسی از سوی تندروهایی مطرح می‌شود که همچنان پروژه براندازی جمهوری اسلامی را دنبال می‌کنند و تمایل واقعی آنها تغییر حکومت ایران از طریق توسل به زور است. لذا در حالی که باراک اوباما توافق هسته‌ای با ایران را “حاصل سنت پرتوان دیپلماسی” می‌داند و از آن دفاع می‌کند، جمهوریخواهان به صراحت اعلام می‌کنند که با هرگونه توافقی با ایران مخالف هستند.

برخورد حزبی و جناحی با برجام

موضوع دیگری که باید مخالفت جمهوریخواهان با توافق را در آن چارچوب مدنظر قرار داد، رویکرد کلان جناحی این گروه و مخالفت با اوباماست. در واقع، مخالفت آنان با توافق هسته‌ای حاصل یک اقدام حزبی است. آنها از اوباما نفرت دارند و می‌خواهند مانع موفقیت وی شوند[2]. خود باراک اوباما در گفتگو با رادیو ملی آمریکا (ان ‌پی‌ آر) اعلام کرد:” نمایندگان جمهوری‌خواه به دلایل سیاسی با جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای با ایران مخالف هستند و این به دلیل این است که نام من در کنار توافق است”[3].

جاستین لوگان نیز در گزارشی در پایگاه اینترنتی نشنال اینترست مخالفت جمهوریخواهان را با توافق حاصل یک رویکرد حزبی دانسته و می‌نویسد: “بیش از 90 درصد از حامیان چارچوب توافق هسته ای ایران از هر چارچوبی حمایت خواهند کرد که دولت باراک اوباما آن را ارائه کند. نزدیک به 100 درصد از مخالفان چارچوب توافق هسته ای ایران نیز با هر چارچوبی مخالفت خواهند که دولت اوباما آن را ارائه کند”[4].

تاثیرپذیری از لابی صهیونیستی و عربی

رژیم صهیونیستی و کشورهای عربی خلیج فارس به ویژه عربستان اصلی‌ترین مخالفان توافق هسته‌ای ایران با 1+5 بودند. در واقع، بخش مهمی از مخالفت و کارشکنی جمهوریخواهان درباره توافق را باید ناشی از فشار و جهت دهی لابی‌های صهیونیستی و عربی دانست. آمریکا سرزمین لابی‌هاست و نیرومندترین لابی فعال در این کشور هم لابی صهیونیستی است که به عقیده استفن والت و جان میرشایمر، نقش اصلی را در تعیین سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه دارد[5]. علاوه بر این، لابی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز در سال‌های اخیر جایگاه مهمی در آمریکا دست و پا کرده است و به ویژه بر سیاست های این کشور در قبال ایران تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، امارات متحده عربی در سال 2013 جز 10 کشور خارجی بود که 70 میلیارد دلار برای تاثیرگذاری بر سیاستگذاری‌های واشنگتن خرج کرده بودند[6]. در مورد برنامه هسته‌ای ایران، جمهوریخواهان بیش از هر چیز در راستای منافع این دو گروه (رژیم صهیونیستی و کشورهای حاشیه خلیج فارس) مخالفت می‌کردند و این توافق را به ضرر این متحدان آمریکا می‌دانستند. این کشورها با سرازیر کردن کمک‌های مالی خود به سوی سیاستمداران، اتاق فکرها، روزنامه‌نگاران و شبکه‌های خبری و رسانه‌ای وابسته به جمهوریخواهان آنان را به مخالفت با توافق هسته‌ای تحریک می‌کردند.

هیچکدام از موارد ذکر شده فوق در مواضع اعلامی جمهوریخواهان نسبت به توافق نبود، اما به زعم اکثر کارشناسان و تحلیلگران دلیل واقعی مخالف‌ها و ابهامات گوناگون مطرح شده از سوی آنان درباره توافق را باید متاثر از همین موارد دانست. در هر حال، درک مناسب دلایل مخالفت جمهوریخواهان با توافق و بررسی موارد مورد نظر آنان نیازمند در نظر گرفتن این مبانی و مقدمات است. با این حال، بخش اعظم انتقادات و ابهامات جمهوریخواهان درباره توافق حول مواد و موضوعات مختلف مرتبط با توافق دور می‌زند که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود.

1. بی اطلاعی از توافق‌های جانبی آژانس با ایران

انتشار خبر وجود دو توافق جانبی محرمانه بین ایران و آژانس یکی از مهم‌ترین محورهای مانور جمهوریخواهان علیه توافق هسته‌ای بود.  این دو متن که یکی مربوط به بازرسی از سایت پارچین و دیگری سازوکار حل و فصل ابهامات درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران بود، به جمهوریخواهان بهانه لازم را برای مخالفت با توافق هسته‌ای و تبلیغ علیه آن را داد.

از آنجا که قرار بود این متن‌ها به صورت محرمانه بین ایران و آژانس باقی بماند، جمهوریخواهان با فشار زیاد برای افشاء کردن این اسناد تلاش می‌کردند تا یا آژانس و دولت آمریکا را وادار به انتشار متن این توافقات و در نتیجه بی‌اعتمادی ایران به آنان بکنند و یا دولت اوباما را در مقابل افکار عمومی قرار داده و چنین جلوه دهند که متن این توافقات مغایر با منافع و خواسته‌های آمریکا است.

لذا عدم دسترسی به متن این توافقات از مهم‌ترین انتقادات و ابهامات آنان درباره توافق هسته‌ای بود. آنها ادعا می‌کردند قانونی که به کنگره اجازه می‌دهد تمام اسناد مرتبط با توافق هسته‌ای را برای مدت 60 روز بررسی کند رئیس جمهور امریکا را ملزم می‌دارد که این اسناد را در اختیار قانونگذاران کنگره امریکا قرار دهد. طبق سند بازنگری قرار بود تا قانون گذاران به متن توافق و نیز هرگونه اطلاعات مازاد مربوط به آن شامل ضمایم، پیوست‌ها، متمم‌ها، توافق‌های جانبی، مفاد اجرایی اسناد و … دسترسی داشته باشند. از سوی دیگر، دولت اوباما نیز ادعا می‌کرد که به متن این توافقات دسترسی ندارد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز با تاکید بر محرمانه بودن این توافق از افشای آن امتناع می‌کرد.

جمهوریخواهان با استناد به متن سند بازنگری کنگره درباره توافق هسته‌ای معتقد بودند که باید به متن  این توافقات دسترسی داشته باشند و دولت اوباما با منع کردن کنگره از دسترسی به آنها این قانون را نقض کرده است.

2. دسترسی ایران به منابع مالی بلوکه شده خود

در نتیجه تحریم‌های سال‌های اخیر که مشکلاتی را برای انتقال پول به ایران فراهم نمود، بیش از 100 میلیارد دلار از دارایی‌های ایران نزد بانک‌ها و دولت‌های خارجی نگهداری می‌شود. حالا با توافق هسته‌ای و برداشته شدن این تحریم‌ها ایران می‌تواند به این پول‌های خود دسترسی پیدا کند. بر اساس مواد 19-21 برجام، همه تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی موجود با اجرایی شدن توافق به تدریج برچیده خواهند شد[7].

علاوه بر این، برداشتن موانع موجود بر سر راه تجارت و فروش نفت می‌تواند به رشد اقتصادی ایران کمک کند. جمهوریخواهان از این موضوع نگران هستند و معتقدند دسترسی ایران به این منابع مالی به این کشور امکان می‌دهد تا از متحدان منطقه‌ای خود مانند حزب‌الله و دولت سوریه بیشتر حمایت کند. آنها همچنین نگران این هستند که این منابع مالی صرف تقویت تسلیحاتی دولت ایران شود. لیندسی گراهام سناتور جمهوریخواه در این باره می‌گوید:”به نظر شما ایرانی‌ها با این 100 میلیارد دلار چکار خواهند کرد؟ آیا گمان می‌کنید آنها این منابع مالی را صرف ساخت جاده یا پل خواهند کرد؟”[8]. جمهوریخواهان دسترسی ایران به این منابع مالی را تهدیدی برای منافع آمریکا و متحدان این کشور و همچنین امنیت و ثبات در منطقه خاورمیانه می‌دانند.

3. ناکافی بودن بازرسی‌ها از فعالیت های هسته‌ای ایران

بر اساس مواد 13 تا 18 برجام، ایران تعهدات زیادی برای همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متقبل می‌شود و اجازه بازرسی گسترده از فعالیت‌های هسته‌ای خود را به این نهاد می‌دهد. اما جمهوریخواهان معتقدند که این سازوکار بازرسی‌ها “کافی” نیست و نمی‌تواند مانع ایران شود. در واقع، جمهوریخواهان ادعا می‌کنند که توافق توان هسته‌ای ایران برای ساخت بمب را از بین نمی‌برد بلکه آن را تا 10 سال به تعویق می‌اندازد و ایران همچنان قادر به تولید سلاح هسته‌ای خواهد بود. سناتور جمهوری خواه میچ مک کانل، رهبر اکثریت سنا، در این باره می گوید: “این توافق به جای آن که امکان بازرسی در هر زمان و هر مکان را فراهم آورد، فرآیندی را شکل می دهد که طی آن ایران می‌تواند بازرسی‌ها را دستکم به مدت 24 روز به تعویق بیندازد” [9].

این سه محور دربرگیرنده مهم‌ترین ابهامات و سوالات جمهوریخواهان در باره برجام است. اما همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، درک و فهم بهتر این انتقادات نیازمند در نظر گرفتن مبانی منطقی کلی جمهوریخواهان برای مخالفت با برجام است. اگرچه جمهوریخواهان در نهایت موفق به رد برجام در کنگره نشدند، اما از این پس نیز تلاش خود را برای ناکام گذاشتن آن ادامه خواهند داد.

در جدیدترین اقدام در این زمینه طرحی به کنگره ارائه شده است که بر اساس آن ایران باید برای خسارات وارده به سربازان و شهروندان آمریکایی مبلغ 40 میلیارد دلار جریمه پرداخت نماید. اگرچه اوباما اعلام کرده است که در صورت تصویب آن را وتو خواهد کرد، اما بدون تردید مخالفت‌ها و کارشکنی جمهوریخواهان در مقابل توافق ادامه خواهد یافت.

منابع:

1- Hemmer, Nicole and Switzer, Tom (2015),” Why Republicans Reject the Iran Deal — and All Diplomacy”, available at: http://www.nytimes.com/2015/08/26/opinion/why-republicans-reject-the-iran-deal-and-all-diplomacy.html

2- Faux, Jeff(2015), “Why Republicans Oppose The Iran Deal?”, available at:  http://www.huffingtonpost.com/jeff-faux/why-republicans-oppose-th_b_7905218.html

3- President Obama’s Full NPR Interview On Iran Nuclear Deal, available at: http://www.npr.org/2015/04/07/397933577/transcript-president-obamas-full-npr-interview-on-iran-nuclear-deal

4- Logan, Justin(2015), “The Real Reason Hawks Oppose The Iran Deal”, available at: http://www.cato.org/publications/commentary/iraq-20-real-reason-hawks-oppose-iran-deal

5- والت، استفن و میرشایمر، جان(1390)، لابی اسرائیل و سیاست خارجی آمریکا، ترجمه محسن محمودی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق

6- Faux, Ibid

7- برنامه جامع اقدام مشترک بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای گروه 1+5، قابل دسترسی در: http://www.mfa.gov.ir/uploads/150726-JCPOA-PERSIAN-Final-2_56003.pdf

8,9- Riechmann, Deb(2015), “Key reasons why opponents hate the Iran nuclear deal”, available at: http://bigstory.ap.org/article/3b761295249a4bd481c8f096eaa8e4e3/key-reasons-why-opponents-hate-iran-nuclear-deal