مرکز مطالعات الزیتونه در تحلیلی در این باره نوشت: در این چهارچوب روسیه روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی اش را با ایران، ترکیه، سوریه، عراق، مصر و دیگر کشورها تقویت می کند و انتظار می رود نقش آفرینی روسیه در این حوزه گسترش یابد.

به قدرت رسیدن پوتین در روسیه نقطه تحول اساسی در رویکردهای سیاسی این کشور به شمار می آید. پوتین در نطق سالیانه خود در مجلس نمایندگان روسیه (دوما) در سال ۲۰۰۵ به این نکته اشاره کرد و اظهار داشت: فروپاشی اتحاد شوروی سابق یک فاجعه ژئوپلیتیک بزرگ بود و غرب پس از جنگ سرد رفتار خوبی با روسیه نداشت و به اشتباه گمان کرد که فروپاشی روسیه ادامه خواهد یافت.

اما انگیزه‌ها و رویکردهای روسیه در منطقه غرب آسیا چه بود و افزایش نقش روسیه در منطقه تا چه اندازه خواهد بود.

فرصت‌های روسیه در منطقه

۱– مداخله در سوریه

نفوذ روسیه در سوریه عنوان مهم‌ترین فرصت این کشور در منطقه به شمار می‌آید. روسیه از آغاز تلاش نمود مداخله‌اش در سوریه از طریق توافق با نظام حاکم بر سوریه و مشروع باشد. این نخستین باری بود که از زمان پایان جنگ سرد مسکو موضع پیشدستانه‌ای اتخاذ و به شکل مستقیم در بحران‌های بین‌المللی مداخله کرد. روسیه با مداخله نظامی در سوریه توانست به بقای نظام سوریه کمک کند، مانورهای نظامی واقعی انجام دهد و آمادگی نیروهای مسلح خود را ارزیابی کند. در این راستا روسیه پایگاه دریایی خود در طرطوس را حفظ و یک پایگاه هوایی در حمیم در لاذقیه احداث کرد. هم‌چنین سامانه پدافند موشکی پیشرفته اس ۴۰۰ را در سوریه مستقر کرد و درنتیجه می‌توان گفت روسیه بیشترین بخش اهداف خود را در سوریه محقق ساخت و خود را به‌عنوان یک بازیگر اصلی که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، مطرح کرد.

دیدگاه‌های روسیه درباره بحران سوریه در موارد زیر خلاصه می‌شود:

• هیچ کشوری حق ندارد برای تغییر نظام و یا مرزهای جغرافیایی یک کشور در آن مداخله کند، ازاین‌رو روسیه طرفدار یکپارچگی سرزمینی سوریه است و سرنوشت مردم سوریه را باید مردم این کشور بدون دیکته کردن بیگانگان تعیین کنند.
• اولویت روسیه جنگ با گروه‌های افراطی است و این گروه‌ها را محدود به سازمان تروریستی داعش و جبهه النصره نمی‌داند.
• راه‌حل بحران سوریه سیاسی است و نمی‌توان با ابزار نظامی نبرد سوریه را به پایان رساند، ازاین‌رو هدف از حمله نظامی روسیه حاکم کردن یک واقعیت جدید و سپس دعوت برای گفت‌وگوی سیاسی بود.
• هدف نهایی دیپلماسی روسیه نشستن بر سر میز مذاکره با آمریکا به‌عنوان یک شریک برای رسیدن به راه‌حل مسالمت‌آمیز است. این در حالی است که دولت آمریکا روسیه را بازیگر بین‌المللی به شمار نمی‌آورد و بر اساس اظهارات باراک اوباما، این کشور را تنها به‌عنوان یک بازیگر فرا منطقه‌ای به رسمیت می‌شناسد.

۲- ائتلاف با ایران

روسیه روابط خیلی نزدیکی با ایران در سطوح مختلف دارد. درصورتی‌که پوشش زمینی از سوی ایران و نیروهای هم‌پیمانش نبود، مداخله روسیه در سوریه صورت نمی‌پذیرفت. باوجود تعارض در منافع میان دو کشور اما فضایی از احتیاط در تعامل میان طرفین وجود دارد. بر این اساس منافع ایران در آن است که روسیه ورود بیشتری در درگیری‌های سوریه داشته باشد و این در حالی است که روسیه تنها به حملات هوایی و عملیات نیروهای ویژه اکتفا می‌کند. دراین‌باره سطح قابل‌پذیرشی از هماهنگی در خصوص بحران سوریه و رویارویی باسیاست‌های آمریکا میان دو کشور وجود دارد.

۳– توافق‌نامه‌هایی با ترکیه

ترکیه و روسیه توانستند بحران سرنگونی هواپیمای روسی را پشت سربگذارند و باوجود اختلافات سیاسی بنیادین در خصوص سوریه، همکاری اقتصادی را از سر بگیرند. بر این اساس تعامل دو کشور بر اساس عمل‌گرایی در سطح بالا باعث تغییرات میدانی نیز شد. دراین‌باره باوجودآنکه آنکارا در طول سال‌های گذشته طرح ایجاد منطقه امن در مرزهای سوریه را دنبال می‌کرد و واشنگتن با آن مخالفت می‌کرد، اما پس از توافق با روس‌ها، ترک‌ها توانستند در خاک سوریه نفوذ و واقعیت جدیدی را در رویارویی با کردها تحمیل کنند. این در حالی است که بیشترین روابط روسیه و ترکیه در اقتصاد و به‌ویژه در زمینه‌های انرژی، گاز، کشاورزی و فعالیت‌های عمرانی خلاصه می‌شود.

۴– رابطه با عراق

درنتیجه روابط خوب عراق با ایران، روسیه روابط خوبی با عراق برقرار کرده است و تلاش دارد قراردادهایی را در زمینه‌های تسلیحاتی و انرژی با عراق امضا کند. روسیه همچنین روابط تاریخی خوبی با احزاب کردی دارد.

۵– عربستان و فضای بی‌اعتمادی

در هیچ برهه‌ای روابط عربستان و روسیه ارتقا نیافته است. دلیلش هم این است که تعارضاتی در دیدگاه‌های هر یک از دو کشور درباره برخورد با پرونده‌های منطقه‌ای ازجمله رابطه با ایران و آینده سوریه و نظام حکومتی آن وجود دارد. روسیه به تفکر وهابی عربستان با دیده تردید می‌نگرد و گسترش این تفکر در میان مسلمانان روسیه را تهدیدی برای امنیت ملی خود تلقی می‌کند. این در حالی است که در برهه اخیر تماس‌های زیادی میان دو طرف برقرار شد و روسیه از عربستان می‌خواهد درباره قیمت نفت به توافق برسد و منافع عربستان نیز در پیش گرفتن سیاست تنوع در روابط خارجی است. ازاین‌رو انتظار می‌رود ارتباطات میان دو طرف ادامه داشته باشد.

۶– بهبود روابط با مصر

ازنظر تاریخی مصر تأمین‌کننده منافع ژئوپلیتیک شوروی در منطقه پیش از تغییر رویکرد این کشور به‌سوی آمریکا به شمار می‌آمد. روابط مصر و روسیه پس از انتخاب عبدالفتاح السیسی به‌عنوان رئیس‌جمهور مصر به میزان زیادی بهبود یافت و پوتین به سیسی به‌عنوان شخصیتی می‌نگرد که می‌تواند ثبات را به بزرگ‌ترین کشور عربی بازگرداند.

۷– روابط روسیه و رژیم صهیونیستی

روس زبانان یک‌پنجم ساکنان سرزمین‌های اشغالی را تشکیل می‌دهند و یهودیان حضور چشمگیری در روسیه دارند. باوجوداینکه روسیه اتفاق‌نظر کاملی با اسرائیل ندارد، معتقد به راه‌حل دو کشوری است و دیدگاه و مواضعش با اسرائیل در قبال ایران، حزب‌الله و حماس تفاوت دارد، روسیه شیوه‌ای مخالف با آمریکا دارد که هم‌پیمان سنتی رژیم صهیونیستی به شمار می‌آید.

سناریوهای آینده

با نگاهی به تحرکات روسیه در منطقه مشاهده می‌شود که مسکو تلاش می‌کند تصویر یک بازیگر حقیقی را ایجاد کند که از تجربه و قدرت کافی برخوردار است. روسیه خود را به‌عنوان یک قدرت جهانی بزرگ مطرح کرده که آماده است با تمامی کشورهای معتقد به دیدگاه جهان چندقطبی همکاری داشته باشد. در این چهارچوب دو سناریو درباره آینده نقش روسیه در منطقه مطرح است:

اول: ادامه گسترش نقش روسیه در منطقه

توان روسیه در ایجاد شبکه روابط متنوع از ائتلاف‌های راهبردی گرفته تا روابط اقتصادی و مهارت در برخورد با حوادثی مثل اقدام به مداخله پیشدستانه در سوریه، جلوگیری از سرنگونی نظامش، مهار حادثه سرنگونی هواپیمای روسی در صحرای سینا و مدیریت بحران با ترکیه در پی سرنگونی هواپیمای روسی، سناریوی گسترش نقش روسیه در منطقه را تقویت می‌کند.

دوم: کاهش نقش روسیه

تحقق این سناریو به روند درگیری‌ها در سوریه و توان و تمایل کشورهای حامی معارضان برای ایجاد تغییری راهبردی در میدان مرتبط است. این مسئله‌ای است که نشانه‌های آن تاکنون مشاهده نشده است. هم‌چنین تحقق این سناریو به از بین رفتن ائتلاف ایران و روسیه مرتبط است و این در حالی است که هیچ‌گونه نشانه‌ای درباره اختلافات بنیادین میان دو کشور ایران و روسیه وجود ندارد.