رئیس جمهور دور اندیش قزاقستان به احتمال بین منافع تهران و بیت المقدس توازن برقرار می سازد
در پایان سال ٢٠١۶، بنیامین نتانیاهو، نخستین نخست وزیر اسرائیل بود که از قزاقستان دیدن کرد و نقطه عطف مهمی را در روابط اقتصادی و راهبردی در حال گسترش بین تل آویو و آستانه، بزرگ ترین کشور در آسیای میانه را رقم زد. در حالی که قراقستان بازتاب دهنده الگوی مهمی برای روابط اسرائیل با سایر کشورهای خارج از خاورمیانه – با اکثریت مردم مسلمان – است، اما اسرائیل در ضمن در رابطه خود با قزاق ها منافع مهم دیگری را هم مشاهده می کند. چون قزاقستان بزرگ ترین تولید کننده اورانیوم و نخستین عرضه کننده اورانیوم است که ایران برای تأمین سوخت برنامه هسته ای خود به آن روی آورده است.
سیاست خارجی قزاقستان با اسرائیل بیشتر حاصل سیاست خارجی دوراندیشانه نور سلطان نظر بایف، رئیس جمهور این کشور است که مدتی طولانی در این سمت باقی بوده است. در حالی که رئیس جمهور خردمند قزاق به احتمال بین منافع بیت المقدس و تهران توازن بر قرار می سازد، اما باید گفت که آینده همکاری قزاقستان با اسرائیل به احتمال بر اساس موفقیت برنامه سیاست جسورانه داخلی نظر بایف پا به سن گذاشته برای انتقال قدرت به پارلمان قزاق، قبل از ترک عالم سیاست، استوار نیست.
٢۵ ژانویه سال ٢٠١٧٧، نظربایف در سخنرانی مهم تلویزیونی خود به ملت، درباره فرایند اصلاح قانون اساسی سخن گفت که بر طبق آن چند نوع از اختیارات رئیس جمهور به پارلمان این کشور انتقال می یابد. گفتنی است که این رئیس جمهور هفتاد و شش ساله به مدت یک ربع قرن، نخستین و تنها رهبر این کشور بزرگ سرشار از ذخایر طبیعی بوده است، کشوری که در کانون راهبردی قاره اورآسیا قرار دارد.
روابط امنیتی و اقتصادی قزاقستان که مرزهای آن در غرب چین و شرق روسیه با این دو کشور تلاقی می کند، نقش مهمی را در تعریف رئوس کلی معماری منطقه ای اوروآسیا ایفاء می کند. استقلال سیاسی و ثبات قزاقستان در دوران پس از نظر بایف عامل اصلی حفظ کننده توازن قدرت شکننده در گستره خشکی اوروآسیا بین غرب، روسیه و چین خواهد بود. اگر قرار شود که آستانه از مسیر سیاست خارجی نظر بایف منحرف شود، به ویژه اگر چالش قدرت برای جانشینی رئیس جمهور موجب شود که رقیب پیروز بعدی برای مقام ریاست جمهوری وامدار روسیه یا پکن باشد، در آن صورت توازن نسبی قدرت بین قدرت های جهانی بر هم خواهد خورد چون در نتیجه این وضعیت، یکی از این دو کشور، می تواند از برتری بیش از اندازه و نامعقولی، در رابطه با معماری راهبردی اوروآسیا، برخوردار شود و حفظ توازن روابط قزاقستان با دو کشور ایران و اسرائیل می تواند به شکل بالقوه تأثیر پذیرد.
سیاست خارجی «چند وجهی» نظر بایف – توازن محتاطانه سه جانبه – بین روسیه، چین، اتحادیه اروپا و آمریکا – به ایجاد نوعی موازنه بزرگ قدرت در آسیای میانه کمک کرده است. قزاقستان به منظور حفظ رفاه و استقلال خود در برابر چالش های جدید اقتصادی و سیاسی که در سال ٢٠١۴ آغاز شد، تلاش های خود را برای «توازن مجدد به سوی غرب» افزایش داد تا بدین گونه تهدیدات ناشی از قدرت سخت روسیه و قدرت نرم چین را خنثی سازد و این توازن مجدد رو به غرب را این گونه انجام داد که همکاری امنیتی خود با سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و همچنین همکاری اقتصادی خود با اتحادیه اروپا را گسترش داد.
قزاقستان در ضمن برای حفظ این توازن به رابطه خود با اسرائیل بازگشت، به گونه ای که تل آویو و آستانه با هم به شکل جدی در زمینه های دفاعی و مبارزه با تروریسم همکاری می کنند. طبق گزارش های مطبوعاتی، همکاری بین این دو شامل نوسازی سامانه های تسلیحاتی و ارتباطات پیشرفته و سامانه های رادار می شود. قزاقستان در ضمن تا حدود بیست درصد نفت سالانه اسرائیل را تأمین می کند که از قرار معلوم بالغ بر ٧٠٠ میلیون دلار می شود. فناوری کشاورزی اسرائیل هم اکنون ارزش خود را برای قزاقستان به اثبات رسانده است و برای ورود و استفاده از سایر فناوری های پیشرفته اسرائیل به قزاقستان که، در خدمت منافع مشترک عمل کنند، از اهمیت خاصی برخوردار است.
همزمان، ایران شریک منطقه ای مهمی برای قزاقستان است. چون ایران نیز مسیر دریایی مهمی برای صادرات قزاقستان اساساً محصور در خشکی، است و از طریق خط آهن قزاقستان – ترکمنستان – ایران مسیری را فراهم می سازد که امکان انتقال صادرات قزاقستان به بازارهای جهانی، بدون گذر از قلمروی روسیه یا چین، را ممکن می شود.
اما اقدامات توسعه طلبانه روسیه در اکراین، توأم با رجز خوانی های کلی این کشور، قزاقستان را نگران ساخته است. ولادمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، پنج ماه بعد از الحاق کریمه، در همایش ملی و سالانه جوانان روسیه اواخر اوت ٢٠١۴، استقلال ملی قزاقستان را زیر علامت سوال برد. او در سخنرانی خود که مصادف با جشن تعطیلات روز قانون اساسی قزاقستان انجام شد، ادعا کرد کرد که قزاق ها تا پیش از رهبری نظر بایف کشوری نداشتند. پوتین همچنین به طور ضمنی گفت قزاق ها – و نه قزاقستان – بعد از مرگ نظر بایف بخشی از «دنیای روسیه بزرگ» خواهند بود. همان سال، کاهش ناگهانی قیمت نفت همراه با تحریم های غرب علیه روسیه، اقتصاد وابسته به نفت و گاز قزاقستان را اساساً از حرکت انداخت و این کشور را و ارزش پول آن را در ماه فوریه همان سال نوزده درصد کاهش داد.
بلند پروازی چین برای پر کردن شکاف اقتصادی در قزاقستان و سایر جمهوری های آسیای میانه نیز در قزاقستان و سراسر منطقه نگرانی پدید آورده است. چین هم اکنون از طریق برنامه کمربند اقتصادی جاده ابریشم خود، در مجموع بیش از دویست و پنجاه میلیارد دلار در قزاقستان و سایر جمهورهای آسیای میانه سرمایه گذاری کرده است. پکن نوامبر ٢٠١۴، صندوق چهل میلیار دلاری «زیر ساخت جاده ابریشم» را ساماندهی کرد که بدین وسیله سرمایه گذاری های بیشتری در آسیای میانه انجام دهد. در حالی که زمانی در آسیای میانه از چین همچون نیروی اقتصادی مخالف مهم روسیه استقبال می شد اما نگرانی گسترده این جمهوری ها درباره سلطه اقتصادی چین ملموس شده است.
اینک در سال ٢٠١٧ که، روسیه ای احیاء شده در یک سو و غول اقتصادی به نام برنامه جاده و کمربند چین در سوی دیگر قرار دارد، نظربایف قصد دارد استقلال قزاقستان را به گونه ای حفظ که همچنان بعد از مرگ اش هم ادامه یابد. لازم است که تقاضای ایران برای خرید نهصد و پنجاه هزار تن کنسانتره اورانیوم یا «کیک زرد» از قزاقستان، که به طور رسمی ٢۵ فوریه ٢٠١٧ اعلام شد، در همین بستر درک شود. ایران قصد دارد این مواد را با کمک روسیه به گاز اورانیوم هگزا فلوراید تبدیل و آن را بار دیگر به خود قزاقستان بفروشد.
این طرح طبق قرارداد هسته ای سال ٢٠١۵ – که بین ایران و گروه ١+۵۵ (پنج کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل و آلمان) منعقد شد – مجاز است. البته، انگلیس، یکی از اعضای کمیسیون ناظر بر اجرای توافق هسته ای ایران، تا کنون از تأیید نهایی قرارد کیک زرد سر باز زده است. از قرار معلوم، نتانیاهو در دیدار ١۴ دسامبر ٢٠١٧ خود از آستانه، نگرانی های اسرائیل را با نظر بایف و ضرورت اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از تبدیل این مواد به مواد قابل استفاده در تولید سلاح های هسته ای یا جلوگیری از دسترسی کشورهای سرکش به این مواد برای ساخت غیر قانونی بمب هسته ای یا سلاح میکروی (بمب کثیف) را در میان گذاشت.
در کل، اسرائیل شریک حساس و پاسخگویی مثل نظر بایف داشته است. رئیس جمهور قزاقستان اینک تلاش می کند انتقال قدرت آرام و بی دردسری را بر گزار کند و تداوم سیاست های خود را از طریق انتقال بسیاری از اختیارات مقتدرانه شخص رئیس جمهور به پارلمان تضمین نماید. سلطان نظر بایف، شاید به همین شیوه به الگو و نسخه تازه ای از لوسیوس کوینتیوس سینسیناتوس، در آسیای میانه تبدیل شود. لوسیوس رهبر جمهوری روم در قرن پنجم بود که به طور داوطلبانه قدرت تقریباً مطلق خود را رها کرد و در تاریخ به الگویی برای جرج واشنگتن و سایر بنیانگذاران دمکراسی مدرن در غرب تبدیل شد. اگر این گذارسیاسی قزاقستان با موفقیت طی شود، گذشته از آن که نظر بایف به درستی «پدر کشور خود» شناخته خواهد شد، بلکه به شکل مهمی به حفظ موازنه کلی راهبردی در قاره اوروآسیا، از جمله توازن ظریف بین ایران و اسرائیل، کمک خواهد کرد.

منبع: اداره کل رسانه های خارجی وزارت فرهنگ وارشاداسلامی